XV. ve XVI. Yüzyıllarda Avrupada’ki Gelişmeler

XV. ve XVI. YÜZYILLARDA AVRUPADA’Kİ GELİŞMELER
A.BİLİM VE TEKNİK ALANDAKİ GELİŞMELER :
Orta Çağ Avrupa’sında bilim kilisenin baskısı ve denetimi altındaydı.Kilise düşünce özgürlüğünü ve serbest çalışma ortamını yok etmişti.Papalığın kontrolünde bulunan okullarda skolastik düşünce egemendi.XIV.ve XV.yüzyılda meydana gelen siyasi ve sosyal değişmeler insanı ön plana çıkardı.Avrupalılar bilim ve teknik alandaki gelişmeleri,haçlı seferleri sırasında İslam ülkelerinden alarak daha da geliştirdiler.
TEKNİK ALANDAKİ GELİŞMELER :
Barut :Barut ilk kez Çinliler tarafından kullanıldı.Avrupalılar haçlı seferleri sırasında Türkler ve Müslümanlardan öğrenip geliştirdiler.Barutun ateşli silahlarda ve topta kullanılması önemli gelişmelere yol açtı: a)İstanbul kuşatmasında kullanılan büyük toplar feodalitenin çöküşünde etkili oldu.
b) Feodalite(derebeylik) rejimi yıkılarak yerine güçlü merkezi krallıklar kuruldu.
Pusula : Yön belirlemeye yarayan pusulayı ilk kez Çinliler buldu.Avrupalılar pusulayı haçlı seferleri ile Müslümanlardan öğrendiler.Avrupa’da gemi yapımında kaydedilen ilerlemelerle okyanuslara dayanıklı gemiler inşa edildi.Pusula ve rüzgargülünün kullanılmasıyla coğrafi keşifler başladı.
Kağıt ve Matbaa : Eski çağlardan beri Çin ve Mısır’da kağıt yapımı biliniyordu.751 yılındaki Talas savaşından sonra Müslümanlar Çinlilerden ;haçlı seferlerinden sonrada Avrupalılar Müslümanlardan kağıt yapımını öğrendiler.Kağıdın kullanılmasıyla birlikte ilkel bir şekilde Çinliler ve Uygur Türklerince kullanılan matbaa,1450’de Alman Jean Gutenberg(Jan Gutenberg) tarafından geliştirildi. Matbaanın kullanılmasıyla:Avrupa’da elle yazılan kitaplar basılıp çoğaltıldı.Buna bağlı olarak bilim ve düşünce hayatı(Rönesans,Hümanizm,Reform) gelişti.

BİLİM ALANINDAKİ GELİŞMELER :
Avrupa’da XII.yüzyıldan sonra büyük tıp bilgini İbn-i Sina’nın eserleri Latince’ye çevrilip üniversitelerde okutuldu.Bu Avrupa’da tıp alanındaki ilgiyi artırdı.XVI: yüzyıldan itibaren deney ve gözleme dayalı bilimsel çalışmalar ,tıp alanında büyük ilerlemeler sağladı.
William Harvey(Vilyım Harvi)kan dolaşımını buldu.Böylece modern cerrahinin temelleri atıldı.Çiçek ve Tifo gibi hastalıkların tanımı yapıldı.
Astronomide Galileo(galile),teleskopu buldu.Bilginin deney ve gözleme dayandığını ortaya koydu.Galile’nin düşünceleri skolastik düşünceyle çatıştığı için engizisyon mahkemelerinde yargılandı.
Copernicus(kopernik) Dünyanın güneş etrafında döndüğünü ileri sürdü.
Newton(nivtın) yerçekimi kanununu buldu.
Kepler ,gezegenlerin güneşin etrafında elips şeklinde bir yörünge izlediğini ortaya koydu.

B) SİYASAL ALANDAKİ GELİŞMELER :
Orta Çağ Avrupa’sının yönetim şekli feodalite idi.Feodalite ,merkezi yönetimlerin zayıflaması sonucu eyaletlerdeki yönetimi ellerinde bulunduran soyluların bağımsız hareket etmeleri ile ortaya çıktı.Feodalite haçlı seferleri sırasında zayıflamaya başladı.XV. yüzyılda meydana gelen savaşlar ,yeni kıtalara yapılan göçler ,Avrupa’da nüfusun azalmasına yol açtı.Orta çağda zenginliğin ölçüsü toprak iken bunun yerini para aldı.Bu olaylar feodaliteyi daha da zayıflattı.Ateşli silahların icadı ve topun geliştirilmesi ile krallar derebeylerin şatolarını yıkarak feodaliteye son verdiler.Böylece Avrupa’da merkezi krallıklar ortaya çıktı.
Bu yüzyılda Batı Avrupa’da;İspanya,Fransa,İngiltere,Portekiz.Güney ve Orta Avrupa’da;Almanya ,Macaristan,İtalyan şehir devletleri(Venedik,Ceneviz,Papalık,Sicilya,Napoli, Milano,Floransa).Doğu Avrupa’da Lehistan ,Rusya.Kuzey Avrupa’da İsveç,Norveç;Danimarka gibi devletler bulunmaktaydı.

C) EKONOMİ ALANINDAKİ GELEŞMELER :
Orta Çağ Avrupa’sında ekonominin temeli tarıma dayalı idi.Toprak ,soyluların ve kilisenin denetimindeydi.Soylular yönetimleri altındaki topraklarda yaşayan ve toprağı işleyen serfler üzerinde mutlak egemendi.Merkezi krallıkların kurulmasıyla ,krallar ,siyasi otoriteleri yanında ekonomilerini de güçlendirmek istiyorlardı.Bu amaçla deniz aşırı ülkelere yöneldiler.İpek ve baharat yollarının Osmanlıların denetimine geçmesi,Avrupalıları yeni ticaret yolları aramaya sevk etti.
Coğrafi Keşiflerin Nedenleri :
--- İpek ve Baharat yollarının Türklerin ve Müslümanların eline geçmesi ile Avrupalıların Çin ve Hindistan’a doğrudan ulaşma isteği.
--- Avrupalıların doğu ülkelerinin zenginliklerini elde etme isteği.
--- Matbaanın etkisiyle coğrafya bilgisinde meydana gelen ilerlemeler.
--- Pusulanın geliştirilerek Avrupalılar tarafından kullanılmaya başlanması.
--- Avrupalıların dünyayı tanıma ve Hıristiyanlığı yayma istemeleri.
--- Gemicilik alanındaki ilerlemeler ve cesur gemicilerin yetişmesi.
Portekizlilerin Keşifleri :
Portekizli gemiciler önce Azor adalarına daha sonrada Beyaz Burun ve Yeşil Burun’a ulaştılar(1460)
Bartelmi Diyaz Afrika’nın güneyini dolaşarak Ümit Burnunu keşfetti(1487).Vasko de Gama Ümit Burnunu dolaşarak Hindistan’ın batısındaki Kalküta limanına ulaştı(1498).Böylece Hint Deniz yolu Portekizlilerin denetimi altına girdi.
İspanyolların Keşifleri :
Kristof Kolomb 1492’de Amerika kıtasına ulaştı .Fakat buranın yeni bir kıta olduğunu İtalyan denizci Ameriko Vespucci farkına vardı.Fernando Kortez Meksika’yı zapt etti.
1519’da Portekizli denizci Macellan İspanyadan hareket ederek Büyük Okyanusu geçti.1522’de Macellan’ın ölümü ile yolculuğu yardımcısı Del Kano tarafından tamamlandı.Böylece dünyanın yuvarlak olduğu ispatlanmış oldu.
İngilizler de Kanada ve Hadsın kıyılarına ulaştılar(1497).
Fransızlar ise Kuzey Amerika’da ki Labrador ve Büyük Göl bölgesini buldular.Böylece Amerikanın kuzeyine Fransızlar,doğusuna İngilizler,güneyine ise İspanyollar yerleşti.
Coğrafi Keşiflerin Sonuçları :
--- Amerika’daki Aztek ve İnka medeniyetlerini varlığı Avrupa’da öğrenildi.
--- Kilise Avrupa’da eski itibarını kaybetti.
--- Yeni keşfedilen ülkelerde yeni ırklar ,hayvanlar, bitkilerin varlığı görüldü.(tütün ,patates,kakao,domates, vb.)
--- Ticaret yolları Akdeniz’den Atlas Okyanusuna kaydı.
--- Ticarette zenginleşen burjuva sınıfı ,soyluların topraklarını satın alarak nüfuzunu arttırdı.
--- Avrupalılar için yeni yerleşim alanları doğdu.Keşfedilen yerlerde koloniler kurulup sömürge bölgeleri oluşturuldu.
--- Afrika’dan getirilen yerliler Amerika’ya yerleştirildi.Köle ticareti başladı.
--- Keşfedilen ülkelerin altın ve gümüş gibi zenginlikleri Avrupa’ya taşındı.Böylece Avrupa’da burjuva sınıfının oluşmasına neden olundu.
--- Keşifler insanlar üzerinde merak,araştırma ve yeni şeyler bulma arzusu uyandırdı.Avrupa’nın bilim,düşünce ve dini hayatında önemli değişiklikler meydana getirdi.Rönesans ve reform hareketleri başladı.

Coğrafi Keşiflerin Osmanlıya Etkisi:
Coğrafi keşifler Osmanlı devletini olumsuz yönde etkiledi.Avrupalılar keşfettikleri ülkelerdeki altın ve gümüşü Avrupa’ya taşıdılar.Böylece Avrupa’nın refah düzeyi yükseldi.Keşfedilen ülkelerden Avrupa’ya taşınan değerli madenlerin Osmanlı ülkesine girmesi,akçenin değer kaybetmesine ve hızlı fiyat artışlarına neden oldu.Coğrafi Keşifler sonrasında Akdeniz havzası ticari önemini kaybetti.Osmanlı Devleti önemli gelir kaynaklarından biri olan gümrük gelirlerinden mahrum kaldı ve ekonomik gerileme görüldü.

D) DÜŞÜNCE HAYATINDA GELİŞMELER :
Orta Çağ Avrupa’sının düşünce yapısının temeli Aristo’nun ve Eski Yunan filozoflarının görüşlerine dayanmaktaydı.Deney ve gözleme karşı olan bu düşünceye skolastik düşünce denir.XVI.yüzyıldan itibaren skolastik düşüncenin etkisinin kaybetmesiyle Avrupa’da Coğrafi Keşifler,Rönesans ve Reform hareketleri görülür.

RÖNESANS :Avrupa’da XV. ve XVI. Yüzyıllarda önce İtalya’da başlayan daha sonrada diğer Avrupa ülkelerine yayılan edebiyat,sanat,düşünce ve bilim alanındaki büyük yenilik gelişme ve anlayışlara Rönesans denir.
Rönesans’ın Nedenleri:
--- Avrupa’nın Endülüs Emevi Devleti ve Sicilya aracılığı ile İslam medeniyetini tanıması.
--- Haçlı seferleri ile doğu uygarlığındaki bilim ve teknolojik gelişmelerin batıya taşınması.
--- Matbaanın geniş kullanım alanına girmesi ile yeni buluş ve düşüncelerin yayılması.
--- Coğrafi Keşifler sonrasında düşünce ve sanat eserlerine değer veren Mesen sınıfının ortaya çıkması.
--- Avrupa’da üstün yetenekli sanatçılar ile düşünce ve bilim adamlarının yetişmesi.
--- Eski Yunan ve Roma medeniyetinden kalma edebiyat,sanat,bilim ve felsefe eserlerinin incelenmesi,değerlendirilmesi ve okutulması.
Rönesans’ın İtalya’da Başlamasının Nedenleri :
--- İtalya’nın Mısır,Yunan,Helen ve İslam uygarlıklarıyla yakın ilişkiler içerisinde olması,
--- İtalya’nın bir ticaret merkezi olması ve ticaret nedeniyle kültür etkileşimi hız kazandı.
--- Hristiyanlığın dini merkezinin Roma’da olması.Kilisenin sanatçıları koruması.
--- Zengin İtalyan şehirlerinde sanatı ve sanatçıyı destekleyen insanların olması.
--- İstanbul’un fethi sonrasında Bizans alimlerinin İtalya’ya gelerek eski Yunan ve Roma eserlerini İtalyanca’ya çevirmeleri.

Rönesans’ın Sonuçları :
--- Rönesans’la birlikte Avrupa’da bilim alanında deney ve gözleme dayalı pozitif düşünce yayıldı.Bunun sonucunda skolastik düşünce yıkıldı.
--- Hümanistler insanı ve doğayı konu alan ve insanı ön plana çıkaran eserler oluşturdular.
--- pozitif düşüncenin gelişmesi ile kutsal kitaplar ve din adamları eleştirilerek reform hareketlerine zemin hazırlandı.
--- Eğitim ve öğretime önem verildi.Bilimdeki gelişmeler endüstrinin gelişmesine ortam hazırladı.
--- Avrupa’da soylular ile halk arasındaki ekonomik,sosyal ve kültürel alanlardaki çelişkiler arttı.Din adamları ,bürokraside çalıştırılmadılar,devlet işlerini yürütecek bürokratlar ortaya çıktı.
Denizcilik alanındaki gelişmeler sonucu sömürge imparatorlukları kuruldu.

Rönesans’ın Osmanlı Devletine Etkileri : Osmanlı Devleti Avrupa’daki gelişmelere yabancı kaldığı ve takip edemediği için Avrupa ile bilim,teknik ve ekonomik alanlarda aralarındaki fark giderek açıldı.

REFORM HAREKETLERİ : Reform dini bir harekettir.Kelime anlamı iyileştirme,düzeltmedir.XVI.yüzyılda Katolik mezhebindeki bozulmayı önlemek , yeni düzenlemeler yapmak ve Hıristiyanlığı gerçek şekline döndürmek amacıyla girişilen bir harekettir.
NEDENLERİ :
--- Katolik kilisesinin bozulması;ıslah fikrinin yayılması,
--- Hristiyanlığın temel kaynaklarına inilmesi,
--- Matbaa sayesinde iletişimin gelişmesi,
--- Dini metinlerin ulusal dillere çevrilmesi
--- Rönesans’la birlikte skolastik düşüncenin önemini kaybetmesi,
--- Kilisenin ekonomik sömürüsünün halkın tepkisine neden olması.
Reformun Yayılması: Almanya’da Martin Luther önderliğinde başlayan Reform hareketleri (1517),Osburg antlaşmasıyla 1555’te Protestanlığın yasallaşmasıyla son buldu.
Katolik kilisesine tepkiler Fransa’da Kalvenizm olarak ortaya çıktı ve Kalvenizm mezhebi kuruldu(1598).
İngiltere’de Kral VIII.Henri tarafından gerçekleştirilen reform hareketleri sonrasında Anglikanizm mezhebi kuruldu.
SONUÇLARI:
--- Avrupa’da mezhep birliği parçalandı.Protestanlık,Kalvenizm ve Anglikanizm gibi yeni mezhepler ortaya çıktı.
--- Katolik kilisesi kendine çeki düzen vermek zorunda kaldı.
--- Eğitim ve öğretim kilisenin elinden alınarak laik bir eğitim sistemi kuruldu.
--- Katolik kilisesinden ayrılan ülkelerde kilisenin mallarına el kondu.
--- Katolik kilisesi kendini koruya bilmek için engizisyon mahkemelerini devreye soktu.
--- Protestan prens ve krallar din işlerinin hakimi oldular.Kiliseyi kontrollerine aldılar.
--- Siyasi bakımdan Avrupa’nın zararına bir bölünme oldu.Zira reform hareketleri nedeniyle Osmanlı Avrupa içlerine rahatça ilerledi.
Reform Hareketlerinin Osmanlıya Etkileri: Avrupa’da yaşanan reform hareketleri Osmanlı Devletinde etkili olmadı.Osmanlı Devletinde yaşayan Hristiyan halka din ve inanç yönünde geniş haklar tanınmıştı.Osmanlı Hıristiyanları huzur içinde yaşıyorlardı.Avrupa Hristiyan birliğinin parçalanması Osmanlının Avrupa siyaseti açısından uygundu.Bu ortamdan yararlanan Osmanlı Devleti ,Avrupa’da Viyana’ya kadar ilerledi.