Japonya Türk-Tatar Diasporası

subaylar ve aşırı milliyetçi grupların liderleri ile dostluklar kurmuş, davasına destek sağlamıştır. 1904-1905 Rus savaşından Japonya’nın zaferle çıkması İbrahim’in Japonya’ya olan inancını artırmıştır. Asya’nın Hıristiyan olmayan yeni gücü Japonya da, Rusya Müslümanları ve dünya Müslümanlarının lideri konumundaki Osmanlı Devleti ile yakın ilişkiler kurabilmek için İbrahim’den yararlanmaya karar vermiştir. İbrahim de Türk ve Müslüman dünyasına yazıları ve sözleri ile Japonya’nın propagandasını yapmıştır. Abdürreşit İbrahim’in Japonya’da dostluk kurduğu en önemli şahsiyetlerden biri de hiç kuşkusuz Toyama Mitsuru’dur. Japon milliyetçiliğinin ve Asyacılığının fikir babalarından olan Mitsuru, Genyousha cemiyetini kurmuş, Kokuryuukai derneğinin de manevi liderliğini yapmıştır. Bu cemiyetler Mançurya’dan başlayarak tüm Asya’nın Batılılardan temizlenmesini ve Asyalıların Japonya liderliğinde birleşmesini amaçlamıştır. 1909 yılında Abdürreşit İbrahim ve Toyama Mitsuru, bazı ileri gelen Japonlarla beraber Tokyo’da, Ajia Gikai (Asya Meclisi) adlı bir cemiyet kurmuştur.
Bazı üst düzey Japonların birdenbire Müslümanlığı seçerek üyesi oldukları bu cemiyet, Asya Müslümanlarının bağımsızlık hareketlerini yönlendirmek için faaliyet göstermeye başlamıştır. İbrahim’in çalışmaları sonucunda Japon yöneticiler Rusya’daki Müslüman Türklere biraz daha yaklaşmış ve onları potansiyel müttefik olarak kabul etmişlerdir. Japonya ile siyasî ilişkiye giren ilk Türk lideri olan Abdürreşit İbrahim, 1933’de eski dostlarının daveti ile Japonya’ya gitmiş yaşamının sonuna kadar burada kalmıştır.
Abdürreşit İbrahim’in araladığı kapıdan daha sonra İdil-Ural Türkleri de geçerek Japonya’ya gelmiş ve buraya yerleşerek Türk- Japon ilişkilerinin fazlaca bilinmeyen bir yönünü oluşturmuşlardır. Özellikle ticaretle uğraşan bazı İdil-Urallı Türkler, aileleri ile beraber yetkililerden özel izinler alarak, 1920 yılından itibaren Japonya’ya ve Japonya kontrolündeki Kore’ye gelmeye başlamıştır. Japonya’ya gelenler Yokohama, Kobe ve Nagoya şehirlerine yerleşmişlerdir. Başlangıçta Yokohama’da diğer şehirlere göre daha kalabalık bir topluluk oluşmuş, ancak daha sonra Tokyo, Kobe ve Nagoya’da da Türk-Tatar nüfus artmaya başlamıştır.
Tokyo’daki Türk-Tatar grubu 1921’den itibaren oluşmaya başlamıştır. Önceleri daha çok bekârlardan oluşan bu topluluk, Shinjiku semtindeki Tokyo otelinde odalar kiralayarak barınmış ve ticaret ile uğraşmıştır. İşlerini yoluna sokanlar yavaş yavaş ailelerini de yanlarına aldırarak ya da evlenerek Tokyo’daki az sayıda Müslüman ailenin yaşadığı yerlere taşınmışlardır. Japonya’daki Türklerin bazıları kasaplık, zahirecilik gibi daha çok Müslüman ailelerin ihtiyaçlarına yönelik işler yaparken, çoğunluğu kumaş ve hazır elbise ticareti ile uğraşmıştır. Zengin Türk-Tatar tüccarlar, mallarını yine Türk-Tatar olan seyyar satıcılara vererek sattırmışlar, seyyar satıcıların kimileri tek başlarına, kimileri de eşleriyle birlikte mallarını en uzak köylere kadar götürüp satmışlardır. Kumaş ve hazır giyim ticareti giderek kâr getiren bir iş olmaya başladıkça, pazarlama konusunda eleman sıkıntısı baş göstermiş, bu sıkıntının giderilmesinin de Mançurya ya da Kore’deki Türk-Tatar gençlerinin Japonya’ya getirilmeleriyle mümkün olabileceği düşünülmüştür. Japonya’ya gelen her Rusyalının, gümrükte ya nakit ya da yazılı garanti şeklinde 1.500 Japon yeni tutarındaki parayı yetkililere göstermek zorunda olması, yeni gelenlerin karşısına bir engel olarak çıkmış, sıkıntılar yaşanmaya başlanmıştır. Önceleri 400 Japon yeni olan bu miktar, 1917 Rus ihtilâli ile ülkelerini terk eden Rus göçmenlerin Japonya’ya akınını engellemek için, 1924 yılında çıkarılmış bir kanunla, 1.500 yen’e yükseltilmişti. Bu sorun da karşılıklı güvene dayanan bir işlem ile aşılmıştır. Gençleri Japonya’ya davet eden tüccarlar onlara gerekli miktarı hamiline yazılı bir çek ile vermiş, gençler de Japonya’ya geldiklerinde bu çekleri sahiplerine iade etmişlerdir. Japonya’da Avrupa tarzı giysilerin, kumaşların halk arasında sevilmesi ve yaygınlaşmasında buradaki Türk-Tatar satıcıların katkısı büyük olmuştur.
Tokyo’da bulunan Türk aileler güç hayat şartlarına karşılık, birlik, beraberlik ve dayanışma içinde bu zor şartları aşmaya çalışmıştır. Kimliklerini koruyabilmek için maddî imkânlarının da elverdiği ölçüde, dinî bayramlarda, millî günlerde Shinjuku semtinde bulunan Tokyo otelinde salon kiralayarak bir araya gelmeye özen göstermişlerdir.
1924 yılı, Japonya’daki Türk-Tatarlar için bir dönüm noktası olmuş ve aslen Başkurt Türklerinden olan ünlü Kurbanali ailesinden, Muhammed Abdulhay Kurbanali Tokyo’ya gelmiştir. Kurbanali iç savaş günlerinde Beyaz kuvvetlerle işbirliği yapmış ve daha sonra onlarla beraber Uzak Doğu’ya Japonya kontrolündeki topraklara gelmiştir. Burada Japonlarla ilişkiye geçen Kurbanali, Dairen’de Japonlarca işletilen Güney Mançurya Demiryollarında tercüman olarak çalışmıştır. Amerikan istihbarat raporlarına göre Kurbanali Japonya hesabına çalışan bir ajandır ve Mançurya’da Japon istihbarat okulunda Rusça ve Türkçe dersler vermiştir. 1924 yılında kendine bağlı bir grupla Tokyo’ya gelen Kurbanali’nin buradaki faaliyetleri incelendiğinde, Japonların onu kendi İslâm politikalarını yürütmek için bir araç olarak kullandıklarını görmek mümkündür. Kurbanali ve yanındaki grubun Japonya’ya gelişi ile buradaki Türk-Tatar nüfusu da artmış ve kendi hâllerinde sürdürdükleri yaşamları değişmeye başlamıştır. Tatarlar eskiye göre daha organize ve birlik içinde hareket ederek her fırsatta bir araya gelmeye özen göstermişlerdir. 1925 Ocak ayından itibaren düzenli olarak birlikte Cuma namazları kılınmaya başlanmış, bu yıl aynı zamanda Mahalle-i İslâmiye’nin de kuruluş yılı olmuştur. Tokyo’nun ileri gelenlerinin yaşadıkları Shibuya’da kurulmuş olan Mahalle-i İslâmiye, Türk-Tatarların ve Müslümanların oturdukları semtin adı hâline gelmiştir. Kurbanali, başta Tokyo’dakiler olmak üzere tüm Japonya ve Japon denetimindeki topraklarda yaşayan Türk-Tatarları sistemli bir şekilde kontrolü altına almaya çalışmıştır. Onun bu konuda, en azından bir süre için oldukça başarılı olduğunu söylemek mümkündür.
Nüfusun artmasıyla çocukların eğitim sorunu ortaya çıkmıştır. Yapılan toplantılar sonucunda bir okul kurulmasına karar verilerek Japon hükümetine başvuru yapılmış ve alınan izinle 2 Ekim 1927’de Shin-Okubo Hyakumin-chou 273 numaralı ev kiralanarak, Mekteb-i İslâmiye adıyla okul olarak kullanılmıştır. İlk okul seviyesinde eğitime başlayan bu okulda öğrenciler, okuma yazma derslerinden başka, dinî ve millî konularda da ders almaya başlamıştır. Kiralanan bina aynı zamanda mescit ve toplantı salonu olarak da kullanılmıştır. 3 Ekim 1928’de Tokyo Müslüman Derneği kurularak başkanlığına Kurbanali getirildi. Böylece hem okulun müdürlük ve öğretmenlik görevlerini üstlenen, hem de imamlığı kabul ederek dinî liderliği de eline geçirmiş olan Kurbanali büyük nüfuz kazanmıştır. Okul daha sonra ev sahibinin isteği üzerine kapatılmış ve Oukubo’ya, daha sonra da Kashiwagi semtine taşınmıştır. Okulun bu şekilde sık sık yer değiştirmek zorunda kalması hem eğitimin aksamasına sebep olmuş, hem de dinî-millî toplantıların yapılamaması sorununu ortaya çıkarmıştır. Bunun üzerine aileler para biriktirmeye başlamış ve dışarıdan da gelen yardım paraları ile 1931 yılında Yoyogi-Tomigaya semtindeki 1461 numarada kayıtlı binayı satın alarak okulu buraya taşımışlardır. Japon yetkililerin da yardımlarıyla bina, Kurbanali’nin adına tescil ettirilmiştir .
Yeni okul binası, dönemin üst düzey devlet görevlileri ile zengin simalarının oturduğu, Tokyo’nun en iyi semtlerinden birindeydi. Açılış törenine aralarında önemli kişilerin de bulunduğu çok sayıda konuk katılmıştı. Öğrencilerin içinde Tokyo’da oturanlardan başka, Japonya’nın diğer şehirlerinde yaşayan ailelerin çocukları, hatta Kore’den gelen Türk-Tatar çocukları da bulunuyordu. Mekteb-i İslâmiye’nin açılışı gazete ve dergiler aracılığı ile Rusya ve Çin’de yaşayan Müslümanlara da duyurulmuş ve Japonya’nın İslâm politikaları için iyi bir propaganda malzemesi olmuştur.
Mekteb-i İslâmiye’de öğrenciler Türk ve Japon öğretmenlerden Tatarca, Rusça, İngilizce öğreniyorlar ve Japonca olarak ilk okul müfredatındaki tüm dersleri de alıyorlardı. Molla Muhammed Abdülhay Kurbanali de din derslerine giriyordu. Ancak eğitimin başlamasıyla birlikte derslerde kullanılan kitapların yetersizliği büyük bir sorun teşkil etmeye başlamış, okuma yazma bilen aileler bu sorunu çözmek için fedâkarlık göstererek derslerde kullanılacak kitapları elleriyle yazıp çoğaltıp ihtiyaç sahiplerine vermişlerdir. Bu sorun 1928 yılına kadar devam etmiş, ardından yeni Türkiye Cumhuriyeti’nde harf devrimi yapılınca kullanılamaz hâle gelen eski matbaa kalıpları ile Arapça harfler bir gazeteden satın alınarak Japonya’ya getirilmiş ve Mahalle-i İslâmiye matbaası kurulmuştur. Deneme baskılarının tamamlanmasından sonra 1930 yılı Ocak ayından itibaren arka arkaya çok sayıda kitap basılarak Çin’den Finlanda’ya kadar Türk-Tatar topluluklarının yaşadıkları tüm yerlere gönderilmiştir.Ders kitaplarının ve dinî içerikli yayınların dışında, Türk ve Müslüman dünyasına Japonya propagandası yapılması için 1932 yılından itibaren Yeni Yapon Muhbiri adlı bir dergi ile İlân-ı Hakikat adlı bir gazete basılmaya başlanmıştır. 1934 yılında ise Japon hükümetinin yaptığı yüklüce bir para yardımı ile Kur’an-ı Kerim basılarak Mısır, Afganistan, Irak gibi 33 Müslüman ülkeye gönderilmiştir.
Tokyo’daki Türk-Tatar hanımları, doğumlarını Keio Üniversitesi hastanesinde ya da İmperial Üniversitesi hastanesinde yapıyor ve doğan çocukların adlarını imam hastaneye giderek kulaklarına söylüyordu. Erkek çocukların sünnetleri de önceleri Haylar’dan gelen Muhammed Şah Efendi Agiif tarafından yapılmaktaydı. Ancak onun vefatından sonra erkek çocukları 3-5 yaşlarına geldiklerinde Keio