Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi Siyasi Olayları

DAGILMA DÖNEMI SIYASI OLAYLARI

Napolyon’un Misir’i Isgali (1798 – 1801)

Fransiz Ihtilali sonucu ortaya çikan Ihtilal Savaslari’nda büyük basari kazanan napolyon, Ingiltere’nin Akdeniz’deki üstünlügüne son vermek amaciyla 1798’de Misir’i Isgal etmistir. Osmanli Devleti Ingiltere ve Rusya’dan yardim istemistir. Fransiz donanmasi Misir önlerinde Ingilizler tarafindan yakilmistir. Osmanli Devleti’ni barisa zorlamak isteyen Napolyon, Akka Kalesi’ni kusatmissa da Cezzar Ahmet Pasa yönetimindeki Nizam-i Cedit ordulari karsisinda ilk maglubiyetini almistir. 1801 El-Aris Antlasmasi’ni imzalayan Fransa Misir’dan çekilmistir.

Not-1 : Osmanli – Fransiz iliskileri bu olayla ilk kez bozulmus, fakat 1804 Sirp Isyani’ndan sonra tekrar düzelmistir.

Not-2 : Osmanli denge politikasi izlemeye baslamistir.

Not-3 : Rus donanmasi ilk kez bogazlardan serbestçe geçmistir.

Not-4 : Fransa Dogu Akdeniz’deki etkinligini kaybetmistir.

1806 – 1812 OSMANLI – RUS SAVASI :

Nedenleri :

- Rusya’nin geçici olarak isgal ettigi Ege Adalari’ni Fransiz tehlikesi sürdügü gerekçesiyle bosaltmamasi
- Ruslar’in Mora, Eflak, Bogdan ve Sirplari kiskirtmasi
- Osmanli’nin Rusya yanlisi tavir izleyen Eflak ve Bogdan beylerini görevden almasi
- Bogazlar’i Ruslar’a kapatmasi
- Napolyon’un Osmanlilar’i kiskirtmasi yüzünden savaslar baslamistir. Napolyon’un iki yüzlülügü sebebiyle yalniz kalan Osmanli Devleti maglup olarak baris istemistir.

1812 Bükres Antlasmasi :

- Baserabya Rusya’ya birakilacak
- Prut Nehri sinir olacak
- Rusya savasta isgal ettigi Eflak ve Bogdan’dan çekilecek
- Sirplara imtiyaz verilecektir.

Not : Ilk kez bir azinliga imtiyaz verilmistir.Bu daha sonra diger azinliklara da yol göstermistir.


MILLIYETÇILIK ISYANLARI(ULUSÇULUK HAREKETLERI)

** Sirp Isyani (1804 – 1878)

Sebepleri :

¨ Fransiz Ihtilali’nin ortaya çikardigi milliyetçilik akimi
¨ Rusya’nin kiskirtmasi
¨ Osmanli merkezi otoritesinin bozulmasi
¨ Gönderilen yöneticilerin haksiz davranislari
¨ Osmanli Avusturya savaslarinda Sirbistan’in savas alani haline gelmesi

Ilk isyan 1804’de Kara Yorgi tarafindan çikarilmis, Rus savaslari yüzünden uzun süre bastirilamamistir. 1812 Bükres Antlasmasi ile imtiyazlar elde eden Sirplar, 1829 Edirne Antlasmasi ile özerklik kazanmis, 1878 Berlin Antlasmasi ile de bagimsizliklarini elde etmislerdir.

Not : Sirplar Osmanli’ya karsi ilk ayaklanan millettir.

** Yunan Isyani (1820 –1829) :

Sebepleri :

¨ Milliyetçilik akimi
¨ Rusya’nin kiskirtmasi
¨ Avrupa Devletlerinin Rumlar’i eski Yunan uygarliginin temsilcileri olarak kabul etmeleri
¨ Etnik-i Eterya’nin çalismalari
¨ Osmanli yönetimindeki bozulmalar
¨ Rum aydinlarinin çalismalari

Ilk isyan 1820’de Eflak’ta çikmis, fakat Tepedelenli Ali Pasa tarafindan bastirilmistir. Ali Pasa’nin Osmanli yöntemiyle arasinin bozulup isyan etmesiyle uygun ortami bulan Rumlar 1821’de Mora’da isyan etmisler, Avrupa devletlerinin de destegini alan isyan bastirilamamistir. Misir valisi Kavalali Mahmet Ali Pasa’dan yardim istenmis, Mehmet Ali Pasa Mora ve Girit valiligine karsilik yardim ederek isyani bastirmistir. Buna kizan Avrupa devletleri, Navarin’de Osmanli ve Mehmet Ali Pasa donanmasini yakmislardir. Osmanli Devleti tazminat istemis, buna karsilik Avrupa devletleri Yunanistan’in bagimsizligini teklif etmislerdir. Kabul edilmeyince Fransa geçici olarak Mora’yi Ingiltere Iskenderiye’yi isgal etmistir. Rusya ile savas açmistir. Yapilan savasi kaybeden Osmanli Devleti, 1829 – Edirne Antlasmasi ile Yunanistan’in bagimsizligini tanimistir.

1827 – 1829 OSMANLI – RUS SAVASI :

1826 Yilinda Yeniçeri Ocagi kaldirilmis, yerini dolduracak bir ordu kurulamamisti. Ordusunu ve donanmasini kaybeden Osmanli Devleti Rusya karsisinda basarili olamamis, Ruslar doguda Erzurum’a, batida Edirne’ye kadar ilerlemislerdir. Osmanli Devleti baris istemek zorunda kalmistir.

1829 Edirne Antlasmasi :

¨ Yunanistan bagimsiz olacak (ilk kez bir azinlik bagimsizlik kazandi.)
¨ Sirplar’a özerklik verilecek (ilk kez bir azinlik özerklik kazandi.)
¨ Eflak ve Bogdan Osmanli Imparatorlugu’na bagli kalacak fakat buralara imtiyaz verilecek (Romanya’nin temelleri atilmistir.)
¨ Osmanli Devleti 8.500.000 lira savas tazminati ödeyecek
¨ Dogu’da Batum’a kadar olan topraklar Rusya’ya birakilacak

Not-1 : Küçük Kaynarca’dan sonra imzalanan en agir anlasmadir.

Not-2 : Fransa’nin Cezayir’i isgaline zemin hazirlamistir. (Kuzey Afrika’da kaybettigimiz ilk topraktir – 1830)

Not-3 : Misir sorununa sebep olmustur.

MISIR SORUNU

Misir Valisi Kavalali Mehmet Ali Pasa, Misir’da güçlü bir yönetim,ekonomi, ordu ve donanma olusturmustu. Mora Isyani’nin bastirilmasinda yardim istenince, Mora ve Girit valiligini istemis fakat Edirne antlasmasiyla Mora’da Yunanistan kurulunca, Mora’ya karsilik Suriye valiligini istemistir. II. Mahmut Girit’i vermekle beraber Suriye valiligini vermemis, bunun üzerine Mehmet Ali Pasa isyan etmistir. Oglu Ibrahim pasa komutasindaki Misir ordusu Suriye’yi ele geçirmis,Osmanli ordusunu Adana ve Konya’da maglup ederek Kütahya’ya kadar ilerlemistir. Istanbul tehlikeye girince II. Mahmut Rusya’dan yardim istemek zorunda kalmistir. Rus donanma ve ordusu Istanbul önlerine gelince bu durumdan Ingiltere ve Fransa rahatsiz olmustur. Onlarin müdahalesi ile sorun uluslar arasi bir hal almis ve Kütahya Antlasmasiyla belli bir süre için çözüme kavusturulmustur.

1833 Kütahya Antlasmasi :

¨ Mehmet Ali Pasa’ya Misir valiligine ek olarak Suriye ve Girit valiligi
¨ Oglu Ibrahim Pasa’ya Cidde valiligine ek olarak Adana valiligi verilmistir.

Not-1 : Osmanli Devleti’nin bir valisi karsisinda maglup olmasi güçsüzlügünü ortaya koymustur.

Not-2 : Iki taraf da antlasmadan memnun kalmamistir.

HÜNKAR ISKELESI ANTLASMASI (1833) :

II. Mahmut , Mehmet Ali Pasa’dan çekindigi, Ingiltere ve Fransa’ya da güvenmedigi için Rusya’yla ittifak yapma yoluna gitmistir. Bu antlasmaya göre ;

* Osmanli Devleti bir saldiriya ugrarsa Rusya ordu ve donanma yardimi yapacak, fakat masraflarini Osmanli karsilayacak.
* Rusya saldiriya ugrarsa, Osmanli Devleti Bogazlari kapatacak.
* Antlasma 8 yil geçerli olacak

Not : Böylece Bogazlar sorunu ortaya çikmistir. Antlasma Ingiltere ve Fransa’nin tepkisine sebep olurken, Rusya amacina bir adim daha yaklasmistir. Osmanli Devleti egemenlik hakkini kullanarak son kez Bogazlar’la ilgili olarak kendisi karar vermistir.

** BALTA LIMANI ANTLASMASI (1838)

8 Yil sürecek antlasmanin sonuna yaklasilmasi ve Mehmet Ali Pasa’yla gerginligin devam etmesi, Misir ve Bogazlar sorununda Ingiltere’nin destegini almak isteyen Osmanli Devleti’ni Ingiltere ile antlasma imzalamaya sevketmistir. Böylece Ingiltere’ye çok genis ayricaliklar verilmistir.

MISIR SORUNU’NUN ÇÖZÜMLENMESI :

Kütahya Antlasmasi ile elde ettigi topraklarla yetinmek istemeyen M. Ali Pasa ve verdigi topraklari geri almak isteyen II. Mahmut arasinda 1839 Nizip Savasi meydana gelmistir. Osmanli ordu ve donanmasi maglup olmus, maglubiyet haberi Istanbul’a gelmeden ölen II. Mahmut’un yerine Abdülmecit tahta çikmistir.

Hünkar Iskelesi Antlasmasi’na göre Rusya’nin yardim istemesinden çekinen Ingiltere Misir sorununu uluslar arasi bir konferansa çekmis, Fransa hariç Avrupa’nin büyük devletlerinin katildigi bir antlasma imzalanmistir.

** 1840 Londra Mukavelenamesi

¨ Misir hukuken Osmanli Devleti’nin olacak, yönetimi Mehmet Ali Pasa ve ailesine verilecek(Misir Hidivligi)
¨ Suriye, Girit, Adana, Cidde, Osmanli’ya geri verilecek
¨ Misir Osmanli’ya yillik vergi ödeyecektir.

Not-1 : Misir iç islerinde bagimsiz, dis islerinde Osmanli Devletine bagli eyalet durumuna gelmistir.

Not-2 : Fransa’ya güvenerek antlasmaya uymayan M. Ali Pasa, Osmanli – Ingiliz donanmasina yenilince antlasmaya uymustur.

BOGAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESI

Hünkar iskelesi Antlasmasi’nin süresinin dolmasi üzerine bu antlasmanin yenilenmesini engellemek isteyen Ingiltere sorunu uluslararasi bir konferansa tasimistir. Ingiltere, Rusya, Fransa, Prusya, Avusturya ve Osmanli Devleti katilmistir.

1841 Londra Antlasmasi (Londra Bogazlar Sözlesmesi) :

¨ Bogazlar Osmanli Devleti egemenliginde olacak
¨ Savas gemileri geçemeyecek fakat ticaret gemilerinin bogazlardan geçsi serbest olacaktir.

Not-1 : Ilk kez Bogazlar’in durumu uluslar arasi bir konferansta belirlenmistir.

Not-2 : Rusya Hünkar Iskelesi’yle elde ettigi haklari kaybetmistir.

Not-3 : Ingiltere ve Fransa Akdeniz’deki güvenliklerini saglamislardir.

Not-4 : Osmanli’nin Bogazlar üzerindeki mutlak egemenligi sona ermistir.

KIRIM SAVASI (1853 – 1856)

Sebepleri :

- Rusya’nin sicak denizlere inmek istemesi
- Bogazlar üzerinde söz sahibi olabilmek için Hünkar Iskelesi’ne benzeyen bir antlasma yapmak konusunda Osmanli’ya baskisi
- Balkan toplumlarinin kiskirtmasi
- Kutsal yerler sorunu
- Istanbul’a elçi olarak gönderilen prens Mençikof’un saygisiz ve tutarsiz istek ve davranislari

Rusya Osmanli’ya savas açarak dogudan ve batidan taarruza geçmistir. Ingiliz ve Fransiz donanmasinin Bogazlar’dan geçerek, Istanbul önlerine gelmesine kizan Ruslar, Sinop limaninda bulunan Osmanli donanmasini yakmistir. (1853 Sinop Baskini). Rusya’nin güçlenmesi, Bogazlar’da söz sahibi olmasi ve Akdeniz’e inmesi Avrupa devletlerinin çikarlarina ters düsmekteydi. Bu amaçla Ingiltere, Fransa ve Piyemento Osmanli’nin yaninda savasa katildilar. Müttefik ordulari karsisinda Rusya tutunamayarak maglup oldu. Rus yönetiminde de degisiklik olmus, yeni Çar baris istemistir. Paris’teki baris görüsmelerine Ingiltere, Fransa, Piyemento, Avusturya, Prusya, Rusya ve Osmanli Devleti katilmistir.

1856 Paris Antlasmasi :

¨ Karadeniz tarafsiz bir bölge olacak, burada Osmanli ve Rusya donanma ve tersane bulunduramayacak

Yorum : Osmanli Devleti galip geldigi savasta maglup muamelesi görmüstür.

¨ Osmanli Devleti bir Avrupa devleti sayilacak ve toprak bütünlügü Avrupa devletlerinin garantisi altinda olacak

Yorum-1 : Böylece Avrupa devletler hukukundan faydalanacak ve Rusya karsisinda toprak bütünlügü korunmus olacaktir.

Yorum-2 : Osmanli Devletinin kendi topraklarini koruyamayacak kadar güçsüz oldugu ortaya çikmistir.

¨ Osmanli ve Rusya savasta isgal ettigi yerlerden geri çekilecek
¨ Eflak ve Bogdan’a özerklik verilecek
¨ Bogazlarin durumu 1841 Londra Antlasmasi’na göre olacak
¨ Tuna Nehri’nin yönetimi bir komisyona birakilacak ve ticaret gemilerine açik olacak
¨ Avrupa devletleri Osmanli’nin yapacagi islahatlara karismayacak.

Not-1 : Paris Konferansi esnasinda Osmanli Devleti Islahat Fermani’ni hazirlayarak konferansa sunmustur. (iç islerine karisilmasini önlemek amaciyla).

Not-2 : Rusya, Küçük Kaynarca ve Edirne Antlasmasi ile elde ettigi haklari kaybetmistir.

Not-3 : Osmanli Devleti ilk kez Kirim Savasi esnasinda Abdülmecit zamaninda 1854’de Ingiltere’den borç almistir.

Not-4 : Islahat Fermani’nin antlasma metninde yer almasi Avrupa’nin içislerimize karismasina zemin hazirlamistir.

1877 – 1878 OSMANLI – RUS SAVASI (93 HARBI)

Sebepleri :

- Almanya ve Italya’nin siyasi birligini kurmasiyla Avrupa’da meydana gelen gelismelerden Rusya’nin faydalanmak istemesi.
- Kirim Savasi’yla kaybettigi haklari elde etmek istemesi
- Karadeniz kiyilarini silahlandirmak istemesi
- Bosna – Hersek, Sirbistan, Romanya, Karadag ve Bulgaristan’da kiskirtmalarda bulunarak isyanlar çikartmasi.
- Osmanli Devleti’nin kuvvet kullanarak isyanlari bastirmasi ve Rusya yanlisi beyleri görevden almasi

- Böylece Balkan bunaliminin ortaya çikmasi
- Balkan bunalimini görüsmek için toplanan Berlin, Londra, Istanbul konferanslari kararlarinin Osmanli Devleti’nce kabul edilmemesi

Not : Istanbul konferansi toplandigi esnada Jön Türkler’in gayretleriyle Avrupa devletlerinin iç islerimize karismasini engellemek için Kanuni Esasi ilan edilerek I. Mesrutiyet Dönemi baslamistir. (23 Aralik 1876)

Rusya ile yapilan savasta agir maglubiyetler alinmis, Ruslar dogudan Erzurum’a batidan Istanbul yakinlarinda Yesilköy’e kadar ilerlemislerdir. Osmanli Devleti baris istemistir.

1878 Ayestefanos (Yesilköy) Antlasmasi :

- Sirbistan, Karadag ve Romanya bagimsiz olacak
- Batum, Kars, Ardahan, Artvin, Dogu Beyazit ve Eleskirt Rusya’ya birakilacak
- Büyük bagimsiz Bulgaristan kurulacak
- Osmanli savas tazminati ödeyecek (30 milyon)
- Bosna – Hersek’e muhtariyet verilecek
- Yunanistan’a Teselya bölgesi verilecek
- Ermeni ve Rum azinliklara ayricaliklar verilecektir.

Not : Rusya tarihi emellerine ulasma yolunda önemli bir adim atmistir. Balkanlar ve bogazlarda elde ettigi haklar özellikle Ingiltere ve Avusturya’nin çikarlarina ters düsmüstür.

Denge politikasi izleyen II. Abdülhamit’in müracati ile Avrupa devletlerinin baskisiyla Berlin Antlasmasi imzalanmis ve Ayestefanos yürürlüge girememistir. Ölü dogmus bir antlasmadir. (Sevr ile ortak yani)

1878 Berlin Antlasmasi :

- Sirbistan, Karadag ve Romanya bagimsiz olacak
- Batum, Kars, Ardahan ve Artvin Rusya’ya birakilacak fakat Dogu Beyazit ve Eleskirt Osmanli’da kalacak
- Bulgaristan üçe ayrilacak; Makedonya Osmanli’da kalacak, Dogu Rumeli Hiristiyan bir valinin yönetiminde imtiyazli bir eyalet olacak, asil Bulgaristan ise Osmanli’ya bagli özerke bir prenslik olarak kalacak.
- Savas tazminati 60 milyona çikarilacak
- Bosna – Hersek Osmanli’ya ait olacak fakat yönetimi Avusturya’ya birakilacak
- Yunanistan’a Teselya bölgesi verilecek
- Ermeni ve Rum azinliklara ayricaliklar verilecektir.

Not : 19. Y.y. da imzalanan en agir antlasmadir. Rusya, Balkanlar ve Bogazlar üzerinde Ayestefanos ile elde ettigi haklari kaybetti. Ingiltere ile Avusturya en karli çikan devletlerdir. Osmanli Devleti açisindan önemli bir degisiklik olmamis, yalniz Rusya’nin Osmanli’yi parçalama emellerine set çekilmistir. Ermeni meselesi ortaya çikmistir. Osmanli Alman yakinlasmasi baslamistir. Ingiltere, Osmanli’yi korumaya yönelik politikasini degistirmis, bundan sonra parçalamaya çalismistir. Osmanli Devleti’nin tek kazanci Dogu Beyazit olmus, Kibris gibi önemli bir üs kaybedilmistir.

ALINTIDIR

teşekkürler.