II. Mahmut Dönemi Islahatları

Sened-i İttifak (1808)

  • II. Mahmut, tahta çıkmasında kendisine yardımcı olan Rusçuk ayanı Alemdar Mustafa Paşa'yı sadrazam yaptı.
  • Anadolu'da ve Rumeli'de güçlenen ayanların durumu II. Mahmut'u rahatsız ediyordu.
  • II. Mahmut, Alemdar Mustafa Paşa aracılığıyla ayanlarla görüşerek Sened-i İttifak imzaladı ( 1808).


Padişahın otoritesi devletin temel dayanağıdır. Reayayakarşı haksızlık ve zulüm yapanlar, devlete bildirilerek bu durumun önlenmesine çalışılacaktır.
Âyanların varlığı ve devletle âyanların birbirine güven duyması şarttır. Âyanlar, devletin eyaletlerden asker almasına karşı gelmeyecektir. Toplanacak olan tüm askerî güçler devletin askeri olacaktır.
Âyanların bulunduğu yerlerde hazine gelirlerinin, devletin koyduğu kanun ve hükümlere göre âyanlar tarafından toplanması sağlanacaktır. Ayanlık haklarının babadan oğula geçmesi kabul edilecektir.
Padişah ağır vergiler koymayacak, eşit ve adaletli vergi alacaktır.
Sadrazama saygı gösterilecek ve emirlerine uyulacaktır. Âyanlar da devlet adamları gibi antlaşmaya uyacak, uymayanlara karşı padişahla birlikte hareket edeceklerdir.
İstanbul’daki yeniçeri ve diğer ocaklarda isyan çıktığında âyanlar emir beklemeksizin İstanbul’a gelerek isyanı önleyeceklerdir.

Senediittifak’ı padişah yetkileri açısından değerlendiriniz.
  • Bu belge ile padişahın mutlak otoritesi sınırlandırılmış ve ayanların varlığı resmen tanınmıştır.
  • Bir süre sonra Eşkinci Ocağı'nın açılmasına tepki göstererek ayaklanan yeniçeriler, Alemdar Mustafa Paşa'yı öldürdüler.
  • II. Mahmut, ayanları ortadan kaldırarak, onların baskılarını yıkmaya çalıştı.


Yönetim Alanında Yapılan Islahatlar

  • Divan-ı Hümayun kaldırıldı, bakanlıklar kuruldu.
  • Devlet memurlan iç işleri ve dış işleri olmak üzere ikiye ayrıldı.
  • Memurlara ceket, fes ve pantolon giyme zorunluluğu getirildi.
  • Memurlara maaş bağlandı.
  • Muhtarlıklar kuruldu.
  • Polis ve posta teşkilatı kuruldu.
  • Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı.
  • Yurt dışına çıkışlarda pasaport uygulamasına geçildi.
  • Takvim-i Vakayi adıyla ilk gazete çıkarıldı.
  • Müsadere (el koyma) usulüne son verildi.


Askeri Alanda Yapılan lslahatlar
Osmanlı Devleti’nin ıslahat çabaları sırasında askerî alanda yapılan ıslahatlara öncelik vermesinin sebepleri neler olabilir?
Osmanlı Devleti savaş alanındaki mağlubiyetleri askeri yetersizliklere bağlıyor ve acil çözüm arıyordu. Bu sebeple ıslahatlar askeri alanda öncelik kazanıyordu.

  • Yeniçeri Ocagı kaldırıldı.
  • Eşkinci Ocağı ve Sekban-ı Cedit Ocağı kuruldu, ama yeniçerilerin ayaklanması üzerine kaldırıldı.
  • Yeniçeri Ocağı kaldırıldı (Vakayı Hayriye, 1826).
  • Asakir-i Mansure-i Muhammediye Ordusu kuruldu.


Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan lslahatlar
II. Mahmut devrinde açılan okulların Osmanlı eğitim sistemine hangi yenilikleri getirdiği söylenebilir?

  • Yeni okullar açıldı.
  • İstanbul'da kız ve erkek çocuklarına ilköğretim zorunlu hale getirildi.
  • Devlet adamı yetiştirmek için Enderun yerine Mekteb-i Maarif-i Adliye açıldı.
  • Tercüme odaları kuruldu.
  • İlk defa yurt dışına öğrenci gönderildi.
  • Mekteb-i Tıbbiye açıldı.
  • Mekteb-i Harbiye açıldı.
  • Mızıka-i Hümayun açıldı.
  • Mekteb-i Ulum-u Edebiye ve Rüştiye adlı orta dereceli okullar açıldı.


Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar

  • Ticaret Nezareti kurularak, tarım ve ticaret işleri düzene sokuldu.
  • İmalathaneler ve fabrikalar açıldı.
  • Yerli malı kullanımı teşvik edildi.
  • Ordunun fes ihtiyacını karşılamak üzere feshane kuruldu.
  • Bakırkoy'de bez fabrikası açıldı.
  • Osmanlı tüccarlarının Avrupalılarla rekabet edebilmeleri için gümrük vergisi düşürüldü.


Avrupalı tüccarların Osmanlı tüccarlarından daha az gümrük vergisi ödemelerinin hukuki dayanağı nedir?

1838 yılında yapılan Balta Limanı Ticaret Antlaşması