XIX.Yüzyıl Islahatlarının Amacı ve Özellikleri

Abdülmecit Döneminde Yapılan Islahatlar :

Tanzimat Fermanı (Gülhane Hatt-ı Hümayunu) :

Amaç :

• Mısır ve Boğazlar sorununun çözümünde batılıların desteğini sağlamak.
• Batılıların azınlık sorunu bahane ederek devletin içişlerine karışmasını engellemek.
• Daha kalıcı ıslahatlar yaparak devleti dağılmaktan kurtarmak.
• İngiltere ve Fransa’nın ıslahat yapılması yolundaki baskı ve taleplerini karşılamak.
Mustafa Reşit Paşa ,devleti çöküntüden kurtarmanın yolunun kanunlarda ve yönetim usullerinde yapılacak değişikliklerden geçtiğini savunuyordu.Bu düşünceyle hazırlanan ferman Gülhane Parkında padişahın,devlet adamlarının ve yabancı temsilcilerin huzurunda okundu.

Fermanın Getirdiği Esaslar :
• Herkese kanun önünde eşitlik sağlanması,
• Mahkemelerin açıklığı esasının benimsenmesi,
• Herkese can ve mal güvenliğinin sağlanması,
• Vergilerin herkesin gelirine göre alınması,
• Askerliğin kur’a esasına göre yapılması,
• Müsadere usulünün kaldırılması,
• Herkese özel mülkiyet hakkının tanınması,
• Rüşvet ve iltimasın kaldırılması.
Fermanın başında uğranılan felaketlerin temel nedeninin kanunlara saygısızlıktan kaynaklandığı,birlik ve düzenin sağlanabilmesi için kanunlara uyulması gerektiği,padişahında bundan böyle kanunlara uyacağı belirtildi.

Sonuç ve Önemi :

• Padişahın yetkileri kanunlarla sınırlandırıldı.Padişahta kanun gücünün üstünlüğünü kabul etti.
• Tanzimat dönemi yenilikleri süreci başladı.Devletin sorumlulukları arttı.
• Fermanın içeriği ,eşitlik, adalet, özel mülkiyet ve kişi hakları ilkeleri doğrultusunda hazırlandı.
• Avrupa tarzında kanun yapma gereği açığa çıktı.Ticaret ve ceza hukuku alanında batı tarzı düzenlemeler yapıldı.
• Meşrutiyete geçme fikir ve isteği yaygınlaştı.Meşrutiyetin ilanına ve mevcut yönetim şeklinin değişmesine zemin hazırlandı.
Not :
• Ferman padişahın mutlak otoritesini kanun gücüyle sınırladığı için ,İngilizlerin Manga Carta’sıyla ortak bir yöne sahiptir.Yalnız halkın isteği ile değil de ,padişah fermanı ile ilan edilmesi yönüyle Manga Carta’dan ayrılır.
• Kur’a usulünün benimsenmesiyle askerlik ocak hizmeti olmaktan çıkarılıp,Vatan görevi haline getirildi.
• Azınlıklarında askerlik görevi yapması kararlaştırıldı.Fakat azınlıkların itirazı ile karşılaşınca Islahat Fermanı ile azınlıkların bedel ödeyerek askere gitmemeleri kabul edildi.

Tanzimat Döneminde Yapılan Diğer yenilikler :

Hukuk Alanında: Tanzimat’tan itibaren Osmanlı adliye teşkilatında beş mahkeme faaliyet göstermeye başladı.Bunlar; Şer’iye mahkemeleri, Azınlıkların cemaat mahkemeleri, Konsolosluk mahkemeleri , Ticaret mahkemeleri ve Nizamiye mahkemeleri.1840’da caza kanunu,1850’de ticaret kanunu çıkarıldı.Şer’i mahkemelerin yanında Avrupa hukuk kurallarını uygulayan mahkemeler de açılınca Osmanlı Devletinde hukuk birliği bozuldu.

Askerlik Alanında : Askerlik bütün tebaaya yayıldı.Askerlik ocak hizmeti olmaktan çıkarıldı vatan hizmeti sayıldı.

Yönetim Alanında: Vilayet nizamnamesi çıkarılarak taşra yönetim birimleri vilayet ,liva(sancak), kaza, nahiye ve köy diye birimlere ayrıldı.Bazı illerde il genel meclisleri kuruldu ve azınlıklarında temsil hakkı elde etmesi sağlandı.

Eğitim ve Kültür Alanında : 1857’de Maarif Nezareti kurularak,medrese dışındaki eğitim işleri bu kuruma devredildi.Ceride-i Havadis, Tercüman-ı Ahval , Tasvir-i Efkar gibi gazeteler yayın hayatına başladı.

Islahat Fermanı (1856 ) :

İngiltere ve Fransa’nın baskılarıyla hazırlanarak ,Paris Barış Antlaşması metnine eklendi.Getirdiği yenilikler daha ziyade azınlık hakları ile ilgilidir.
Islahat Fermanı ile :
• Herkese din mezhep özgürlüğü tanınması,
• Azınlıklara devlet memurluğuna girebilme ve devlet okullarında okuma hakkı tanınması,
• Azınlıkların ,askerlik için nakdi bedel ödemelerinin kabulü,
• Azınlıklara özel hastane ve okul açabilme hakkı tanınması,
• Kanun önünde eşitlik;kanunların azınlık dillerine çevrilmesi,
• Karma mahkemelerin kurulması; azınlıklarında mahkemelerde şahitlik yapabilmesine,
• Azınlıklara il meclislerinde üyelik hakkı tanınması.Resmi yazılarda azınlıklara hakaret niteliği taşıyan ifadelelerin kullanılmaması,
• Rüşvet ve iltimasın kaldırılması,
• Cizye vergisinin ve iltizam usulünün kaldırılması.

Sonuç ve Önemi :
• Azınlık sorunlarını çözümlemek için hazırlanmıştı;Fakat sorunları daha da büyüttü.
• Azınlıklara çok geniş haklar tanındığı ve azınlıklar Müslümanlarla eşit haklara sahip olduğu için Müslüman halkın tepkisine yol açtı.
• Azınlık okulları çoğaldı.Açılan okullarda yetişen azınlık aydınları ,milliyetçilik hareketlerinin yaygınlaşmasında önemli bir rol oynadılar.

Not :
• Azınlıklara geniş haklar tanındığı için “imtiyazlar fermanı” da denir.
• Osmanlı Devletinin Tanzimat ve Islahat Fermanlarını yayı4nlaması batılı devletlerin taktirini kazanmasına ve 1856 Paris Antlaşmasıyla Osmanlının da Avrupa devletler topluluğuna alınmasına etki etti.Fakat buna rağmen batılılar ıslahatları yetersiz bularak devletin içişlerine karışmaya devam ettiler.