İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI

1. Toplum Yaşamı

• Hz.Muhammed ve Dört Halife döneminde halk, Müslüman olanlar ve Müslüman olmayanlar olarak iki guruba ayrılmış, Müslümanlar arasında ayrım yapılmamıştır.
• Emeviler halifeliği saltanat haline dönüştürmüşler, saraylarda lüks içinde yaşamaya başlamışlar, böylece halktan kopmalar başlamıştır.
• Emeviler döneminde halk dört toplumsal sınıfa ayrılmıştır ;
• Müslüman Araplar : Devlette önemli görevleri yürüten, en yüksek sınıftır.
• Mevali : Arap olmayan Müslüman sınıftır.
• Zımmiler ( Gayri Müslimler ) : Müslüman olmayan sınıftır. ( Haraç ve Cizye vergisi öderlerdi)
• Köleler : Savaş esirleri arasından seçilir ya da parayla satın alınırlardı. Toplumun en alt sınıfıydı.
• Abbasiler döneminde, Mevali anlayışı kaldırılmış, Arap olmayan Müslümanlara da değer verilmiştir. Başlangıçta İranlılar daha sonra Türkler, yönetim ve askeri kademelerde görev almışlardır.

2. Devlet ve Ülke Yönetimi

• Hz. Muhammed, hem din, hem de devlet başkanlığı görevini yürütmüştür.
• Dört halife döneminde, peygamberlik dışında devletin görevlerini üstlenen halifeler, Şura' ya ( Danışma Meclisi ) danışarak devleti yönetmeye çalıştılar.
• Hz. Ömer döneminde sınırların genişlemesiyle birtakım düzenlemeler yapılmıştır. ( Bak ; Hz.Ömer dönemi )
• Emeviler döneminde Halifelik saltanata dönüştürüldü.
• Sınırların genişlemesiyle ülke eyaletlere bölündü. Eyaletlerin başında Genel Vali bulunur, illeri Valiye bağlı olarak "Amil" denilen Valiler yönetirdi.
• Emeviler, Posta teşkilatını kurdular.
• Halife Abdülmelik döneminde ilk Arap ( İslam ) parası basıldı ( Dinar ), Arapça Müslüman ülkelerde resmi dil ilan edildi.
• Abbasilerde Vezirlik Makamı kuruldu. Devlet işleri "Divan" denilen kurulda görüşülmeye başlamış farklı konularda Divanlar oluşturulmuştur.
• Divan' ların başlıcaları şunlardır:
• Divanü ' l Haraç : Mali işler
• Divanü ' l Ceyş : Askeri işler
• Divanü ' l Beytü'l Mal : Hazine - Gelir, giderler
• Divanü ' l Berid : Posta - Casusluk işleri
• Divanü' l Mezalim : Adalet işleri.
• Divanü 'l Darp : Devletin Para basma işleri.

3. Ordu

• Hz. Muhammed ve Hz. Ebubekir dönemlerinde düzenli bir ordu yoktu. Gönüllülerden oluşuyordu. * Din uğruna yapılan savaş ( Cihad - Gaza ), ölenlere şehitlik ( Cennet vaadi ) , sağ kalanlara gazilik ünvanı veriyordu.
• İlk düzenli ordu, Hz. Ömer döneminde oluşturuldu. Askerlere maaş ödenmeye başlanmış, ordukentler oluşturulmuştur.
• Hz. Osman döneminde ilk islam donanması oluşturuldu. Donanma komutanına " Emir ül Ma " ( Amiral ) denildi. Akdeniz'de Kıbrıs adası ilk olarak alındı.
• Emeviler döneminde ordu geliştirilmiş ve sürekli hale getirilmiştir. Arapların dışında Berberiler , İranlılar, Türkler orduda yer almaya başladılar.
• Abbasiler döneminde önce İranlılar, halife Memun' dan itibaren de Türkler orduda etkin duruma geldiler.
• Araplar ordu teşkilatında Bizans, İran ve Türklerden etkilenmişlerdir.

4. Eğitim Öğretim

• İslamiyet öncesi Arap Yarımadasında okuma yazma oranı çok düşüktür.
• Hz. Muhammed, okuma - yazmaya çok önem vermiş , Müslümanları okuma ve yazmaya özendirmiştir.
• Dört Halife ve Emeviler döneminde Camiler yoluyla eğitim verilmiş, okur yazar oranı artırılmıştır.
• Asıl gelişme Abbasiler döneminde sağlanmıştır. Bu dönemde okullar ve medreseler açılmıştır.
• Halife Memun'un Bağdat'ta kurdurduğu " Beytü'l- Hikme " ( Bilgelik Evi ) ilk yüksek öğrenim kurumudur.
• Büyük Selçuklularda, Alp Arslan döneminde vezir Nizamü'l - Mülk tarafından Bağdat'ta yaptırılan "Nizamiye Medresesi" döneminin en büyük ve en ileri eğitim-öğretim kurumu olmuştur.
• Medreselerde ders veren öğretmenlere " Müderris " denilirdi.
• Endülüs Emevileri ve Beni Ahmer Devletinde de eğitim - öğretime büyük önem verilmiş, kurulan medreselere farklı bölgelerden çok sayıda öğrenci, öğrenim amacıyla gelmiştir.
• Çok sayıda Kütüphane açılmıştır.

5. Bilim ve Sanat

• Müslümanlar ; Türk, İran, Yunan, Hint, Mısır, Çin uygarlıklarından etkilenmiştir.
• İlk bilimsel gelişmeler : Tıp, Felsefe, Fen alanlarında Emeviler döneminde başlamıştır.
• Abbasiler döneminde bilim çok gelişmiştir.
• Emeviler döneminde Basra ve Kufe, Abbasiler döneminde Bağdat, Endülüs Emevileri döneminde Cordoba önemli kültür merkezleri olmuştur.
• İslam dünyasındaki bilimsel gelişmeler, Endülüs Emevileri ve Sicilya Müslümanları aracılığıyla Avrupa'ya aktarılmış, Rönesans' ın doğmasında etkili olmuştur.

İslami Bilimler :
• Tefsir : Kur'an ayetlerinin açıklanıp, yorumlanmasıdır. Bu bilimle uğraşanlara Müfessir denir.
• Hadis : Hz. Muhammed'in çeşitli konularda Müslümanları aydınlatmak için söylediği sözlerdir.
• Kelam : Dini konuları ( soruları ) akıl ve mantık yoluyla açıklamadır. ( İslam Felsefesi )
• Fıkıh : İslam Hukukudur. Bu bilimle uğraşanlara " "Fakih" denir.
• Kıraat : Kur'an okuma tekniğidir.
• Siyer : Hz. Muhammed'in hayatını inceler.
• Megazi : Hz. Muhammed'in savaşlarını inceleyen İslami Bilim dalıdır.
Diğer Bilimler :
• Tarih : Hz. Muhammed'in yaşamı ve savaşlarının incelenmesiyle başlamıştır. Önemli temsilcileri ; Taberi, Mesudi, İbn-i Haldun' dur
• Coğrafya : Önemli temsilcileri ; Mesudi, İbn-i Batuta, İdrisi, Harezmi ' dir.
• Felsefe : Yunan Felsefesi'nin incelenmesiyle başlamış, kendini geliştirmiştir. Önemli temsilcileri ; Kindi, İbn-i Rüşt, Farabi, İbn-i Sina 'dır.
• Tıp : Abbasilerde Harun Reşit Döneminde Bağdat' ta yaptırılan Hastahane Halk Sağlığı konusunda çalışma yapan ilk hastane olarak kabul edilmektedir. Önemli temsilcileri : Huneyn Bin İshak, Razi, İbn-i Sina 'dır. * İbn-i Sina 'nın " El-Kanun fi't- Tıp" adlı kitabı Avrupa'da uzun yıllar ders kitabı olarak okutulmuştur.
• Astronomi : Hint biliminin etkisiyle başlamıştır. İlk gözlem evi 9. yy.da kurulmuştur. Önemli temsilcileri ; Usturlabi, Biruni, Ömer Hayyam, İbn-i Yusuf' tur.
• Matematik ve Geometri : Hint biliminin etkisiyle gelişmiştir. Önemli Temsilcileri ; Harezmi, Abdülhamit İbn-i Türk ( Cebir ve Geometriyi geliştirip, Trigonometriyi bulmuşlardır) , Sabit Bin Kurra, Tusi, Battani, Ali Kuşçu, İbn-i Cemşid'tir.
• Kimya : Önemli Temsilcileri : Cabir Bin Hayyan ( Kimya biliminin öncüsü kabul edilir. ) , Razi ( Kimya dalında 28 eser yazmıştır.) , Biruni , İbn-i Sina' dır.

Sanat :
• Müslümanlar genişledikçe ele geçirilen bölgelerin kültürleriyle, kendi kültürlerini kaynaştırmışlar ve özgün İslam sanatı oluşturmuşlardır.
• İslam sanatında Mimari gelişen alanların başlıcalarındandır. Dini, Sivil, Askeri Mimari olarak gelişmiştir.
• İslam Mimarisinin ilk dinsel yapıtı, Hz. Muhammed döneminde yaptırılan " Kuba Mescidi " dir.
• Minare, Mihrap, Şadırvan ilk kez Emeviler dönemi camilerinde yapılmıştır.
• Resim ve Heykelciliğin yasaklandığı anlayışı, bu alanlarda gelişmeyi engellemiş, Minyatür Sanatı gelişmiştir.
• Güzel yazı yazma sanatı ( Hüsnü Hat ) İslam kültüründe çok gelişmiştir.
• Oymacılık, Kakmacılık, Dokumacılık, Camcılık gelişen diğer sanat dallarıdır.

6. Ekonomik Yaşam
• Hz. Muhammed döneminde ekonominin temeli Mekke' de ticarete, Medine' de tarıma dayanmaktadır.
• Dört Halife döneminde fetihlerle birlikte, ganimet ve vergiler önemli gelir kaynaklarından olmuştur.
• Devletin bütün gelirleri " Beytü'l Mal " denilen Devlet Hazinesinde toplanır.

Başlıca Gelir Kaynakları :
• Zekat ve Sadaka : Zengin Müslümanların mallarının 1/40 ını yoksullara dağıtmasıdır.
• Öşür : Müslüman çiftçilerden alınan 1/10 oranındaki Ürün vergisidir.
• Haraç : Gayri Müslimlerden ( Müslüman Olmayanlar ) alınan arazi vergisidir.
• Cizye ( Sağlık-Kafa- Kelle vergisi ) : Gayri Müslimlerden askerlik bedeli olarak alınan vergidir. Kadınlardan, çocuklardan,yaşlılardan,hastalardan alınmazdı.
• Ganimet : Savaşlarda elde edilen ganimetlerin 1/5 'i doğrudan devlet hazinesine giderdi.
• Maden, Orman, Tuzla, Otlak gelirleri.
• Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdiği vergi ve hediyeler.

• Tarım ve Hayvancılık Abbasiler döneminde çok gelişmiştir. Sulama kanalları açılmış ve tarım önemli bir gelir kaynağı olmuştur.
• Müslümanların doğudan gelen ticaret yolları üzerinde bulunmaları, ( İpek ve Baharat yolları ) ticaretten büyük gelir kazanmalarını sağladı.
• Kara ve Deniz taşımacılığı gelişmiştir. Ticareti geliştirmek için yollar üzerinde Han' lar ve Kervansaraylar yapılmıştır.
• Hindistan ve Çin'e şeker, pamuk, dokuma, kağıt, mobilya, seramik, Madeni ve Cam eşya götürülmüş, İpek, Baharat, güzel kokular getirilmiştir.
• Dokuma, Kağıt, İlaç yapımı, Kuyumculuk, Cam, Gemi, Silah gelişen sanayi dallarıdır.

7. İslam Kültürünün Diğer Kültürlere Etkisi :

İslam kültürü bilimsel ( Felsefe, Tıp, Matematik, Geometri vb. ) ve Tekniksel ( Kağıt, Pusula, Barut, Matbaa, Dokumacılık ) anlamda en çok etkiyi Avrupa kültürüne yapmıştır.