İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI


İSLAM MEDENİYETİNİN OLUŞUMU
İslam kültür ve medeniyeti deyince bunu sadece Araplara veya diğer Müslümanlar ait bir kültür ve medeniyet olarak düşünmek yanlış olur. İslam medeniyeti içerisinde bir çok medeniyetin katkısı vardır. Fetihler yolu ile Müslümanlar,İran, Hint, Yunan,Helen, Mısır, Süryani, Bizans gibi köklü ve zengin medeniyetlerle karşılaşmışlardı. Bütün bu medeniyetlerden birçok yeni kavram öğrenen Müslümanlar bunlara yenisini katarak daha güçlü bir medeniyetin oluşumunu( İslam Medeniyeti) sağladılar. Böylece İslam medeniyeti birçok medeniyetin etkisi oluşmuştur. Türkler İslam medeniyetinin yayılmasını sağladılar.
1. TOPLUM YAŞAMI:
Hz.Muhammed ve Dört Halife döneminde halk, Müslüman olanlar ve Müslüman olmayanlar olarak iki guruba ayrılmış, Müslümanlar arasında ayrım yapılmamıştır.
Emeviler halifeliği saltanat haline dönüştürmüşler, saraylarda lüks içinde yaşamaya başlamışlar, böylece halktan kopmalar başlamıştır.
Emeviler döneminde halk dört toplumsal sınıfa ayrılmıştır ;
1. Müslüman Araplar : Devlette önemli görevleri yürüten, en yüksek sınıftır.
2. Mevali : Arap olmayan Müslümanlar.
3. Zımmiler(Gayri Müslimler): Müslüman olmayan sınıftır.(Haraç ve Cizye vergisi
öderlerdi)
4. Köleler : Savaş esirleri arasından seçilir yada parayla satın alınırlardı. Toplumun
en alt sınıfıydı.
Abbasilerle birlikte bu sınıflaşma üçe inmiş ,Müslümanlar arasındaki ayrım ortadan kalkmıştır.
Başlangıçta İranlılar daha sonra Türkler, yönetim ve askeri kademelerde görev almışlardır.

DEVLET VE ÜLKE YÖNETİMİ:
Hz. Muhammed, Hicret sonucunda Medine de İslam Devletini kurmuştur. Bu Devlette Peygamberimiz hem din, hem de devlet başkanlığı görevini yürütmüştür. Peygamberimizin ölümüyle halifeler devletin başına geçmiştir.
Dört halife döneminde, peygamberlik dışında devletin görevlerini üstlenen halifeler, Şura' ya ( Danışma Meclisi ) danışarak devleti yönetmeye çalıştılar. İslam Devleti’nin devlet teşkilat yapısı ilk defa Hz. Ömer döneminde oluşturulmuştur.İlk devlet hazinesi (Beytül Mal) Hz. Ömer döneminde oluşturuldu. Hz. Ömer döneminde sınırların genişlemesiyle ülke illere ayrıldı. İlleri halifeye bağlı olarak "Amil" denilen Valiler yönetirdi.Divan teşkilatı ve ikta sistemi oluşturuldu. İlk adli teşkilat yapısı yine Hz. Ömer döneminde oluşturulmuştur. Dini ve hukuki sorunlar mahkemelerde Kadılar tarafından karara bağlanırdı.
Emevilerle birlikte İslam Devleti’nin sınırları çok genişlediği için ülke eyaletlere bölündü. Halifelik saltanata dönüştürüldü. Posta teşkilatı kuruldu.Halife Abdülmelik döneminde ilk Arap ( İslam ) parası basıldı.(Dinar) Arapça Müslüman ülkelerde resmi dil ilan edildi.
Abbasilerde Vezirlik Makamı kuruldu. Devlet işleri "Divan" denilen kurulda görüşülmeye başlamış farklı konularda Divanlar oluşturulmuştur.
Divan' ların başlıcaları şunlardır:
1-Divanü ' l Haraç : Mali işler
2-Divanü ' l Ceyş : Askeri işler
3-Divanü ' l Beytü'l Mal : Hazine - Gelir, giderler
4-Divanü ' l Berid : Posta - Casusluk işleri
5-Divanü' l Mezalim : Adalet işleri.
6-Divanü 'l Darp : Devletin Para basma işleri.
İslam Devletlerinin başkentleri:

Hz. Muhammet ve ilk üç halife döneminde; Medine
Hz. Ali döneninde ; Kufe
Emeviler döneminde; Şam
Abbasiler döneminde; Bağdat olmuştur.

ORDU
Hz. Muhammed ve Hz. Ebubekir dönemlerinde düzenli bir ordu yoktu. Gönüllülerden oluşuyordu. Din uğruna yapılan savaş (Cihad-Gaza), ölenlere şehitlik(Cennet vaadi) , sağ kalanlara gazilik ünvanı veriyordu.
İslam Devleti’nin büyümesi ile beraber düzenli bir orduya ihtiyaç duyuldu. İlk düzenli ordu, Hz. Ömer döneminde oluşturuldu. Askerlere maaş ödenmeye başlanmış. İslam Devleti’nin önemli merkezlerinde sürekli ordu bulundurmak ülke güvenliği açısından zorunlu idi. Bunun için ülkenin değişik yerlerinde ordugahlar(ordu şehir) kuruldu.
Hz. Osman döneminde Şam valisi Muaviye tarafından İlk İslam donanması kuruldu. Donanma komutanına " Emir ül Ma " ( Amiral ) denildi. Akdeniz'de Kıbrıs adası ilk olarak alındı.
Emeviler döneminde ordu geliştirilmiş ve sürekli hale getirilmiştir. Arapların dışında Berberiler , İranlılar, Türkler orduda yer almaya başladılar.
Abbasiler döneminde önce İranlılar, halife Memun' dan itibaren de Türkler orduda etkin duruma geldiler. Zamanla bütün askeri işler Türklerin eline geçti. Türkler İslam dinine ilk önce askeri açıdan hizmet ettiler.
• Araplar ordu teşkilatında Bizans, İran ve Türklerden etkilenmişlerdir.

DÜŞÜNCE YAŞAMI:

* YAZI DİL VE EDEBİYAT
Sami dil gurubundan olan Arapça oldukça zengin bir dildi. İslam dininin yayılması ve yapılan fetihler sonucunda Arapça, bütün İslam dünyasının ortak bir dili haline geldi.Arapça’nın ortak bir dil durumuna gelmesinde,Arapça’nın Kuran dili olması ve ibadetlerin Arapça olarak yapılmasının büyük bir önemi vardı. Emevi halifesi Abdulmelik zamanında Arapça devletin Resmi dili haline getirildi. Zamanla Arapça daha da gelişerek bilim ve edebiyat dili haline geldi.Arap olmayan Müslümanlarda bilimsel eserlerinin Arapça olarak yazmaya başladılar.
İslam öncesinde Araplarda yazılı bir edebiyat yoktu.Şiir ve güzel söz söyleme (Belagat) sanatları gelişmişti. Bu durum daha sonra da devam etmiştir.Arap edebiyatının gelişmesinde Peygamberimizin hayatını anlatan ( siyer ) ve savaşlarını anlatan ( megazi ) adlı eserlerin büyük önemi vardır.

** EĞİTİM-ÖĞRETİM
İslamiyet öncesi Arap Yarımadasında okuma yazma oranı çok düşüktür. Hz. Muhammed okuma - yazmaya çok önem vermiş , Müslümanları okuma ve yazmaya özendirmiştir. Peygamberimiz zamanında ilk eğitim kurumu Mescid-i Nebi dir.
Dört Halife ve Emeviler döneminde Camiler yoluyla eğitim verilmiş, okur yazar oranı artırılmıştır.Asıl gelişme Abbasiler döneminde sağlanmıştır. Bu dönemde camiler dışında eğitim kurumu olarak okullar ve medreseler açılmıştır.Halife Memun'un Bağdat'ta kurdurduğu " Beytü'l-Hikme " (Bilgelik Evi) ilk yüksek öğrenim kurumudur. Büyük Selçuklularda, Alparslan döneminde vezir Nizamü'l-Mülk tarafından Bağdat'ta yaptırılan "Nizamiye Medresesi" döneminin en büyük ve en ileri eğitim-öğretim kurumu olmuştur.
Endülüs Emevileri ve Beni Ahmer Devletinde de eğitim - öğretime büyük önem verilmiş, kurulan medreselere farklı bölgelerden çok sayıda öğrenci, öğrenim amacıyla gelmiştir. Çok sayıda Kütüphane açılmıştır.