İSLAM ÜLKELERİNDE SANAT

Genel Bilgiler
Süsleme : İslam sanatları içerisinde resim ve heykele fazlaca yer verilmez.Bunların yerine soyut geometrik ve yüzeysel biçimlerden oluşan süslemeler kullanılmıştır.Minyatürler tezhipler hat örnekleri çiniler ağaç ve taş işçilikleri gibi ..
İslam süsleme sanatlarında iç içe geçmek karmakarışık bezemelere Arabesk /Girift/ Girişik bezeme denir.

Mimarlık
-İslam sanatının en anıtsal yapıları camilerdir.

İlk dönem camileri :
İlk cami örnekleri etrafı duvarla ya da hendekle çevrili bir alanda bir bölümün ağaç dallarıyla ve direkle örtülmüş gölgelik diğer bölümünde avlu olan olarak düzenlenmesiyle düşünülmüş yapılardır.
İlk tipler böyle olmakla birlikte yerel özellikler iklimsel özellikler önceki uygarlıkların etkileriyle her ülkede değişik cami tipleri gelişmiştir.
-İran da Eyvanlı camiler ( Sasani ve partlardan etkilenme)
-Anadolu da Büyük kubbeli camiler ( Bizans etkisi )
-Suriye de Kilise temeli camiler (Şam - Emeviye)
-Abbasi ve Emevilerde ilk tip camiler geleneğine uygun camiler gibi..

İlk dönem camiler : Basra ,Küfe(Irak) ,Anır(Kahire) , Eski Seydi Ukba(Tunus) , Medine camileri
Bu camilerin özgün biçimlerini günümüze kadar koruyamamışlardır.

a)ARAPLARDA İSLAM SANATLARI (SURİYE ,IRAK ,MISIR)

1)EMEVİLER (661-750)

-Emevi camileri , ilk dönem camilerinden geliştirilmiş olmakla birlikte ,revaklı avlusuyla onlardan farklıdır.

REVAK : Genellikle cami avlularını çevreleyen kemerli ve sütunlu düzenlemelerle oluşturulmuş örtülü mekanlara denir.

-Emevi camileri genellikle iki tür kaynaktan gelişmiştir.
-İlk dönem camilerin etkisiyle gelişen geleneksel tipdeki camiler
-Kiliselerden geliştirilen camiler
Örnekler:
*Tunus Seydi Uhba , Kurtaba Camileri (GELENEKSEL)
*Şam Emeviye , Kudüs Mescidi Aksa Camileri (KİLİSE)
-Ordugah özelliği olan camilerdir.
-İslam mimarisinde yapıldığı ilk biçimiyle günümüze gelebilen tek cami Emevilerden kalmadır. Bu Şam Emeviye Camidir.
-İslam sanatının ilk anıtsal yapısı Emeviler zamanında yapılmıştır: Kubbet El Sahra

Bu anıt , sekizgen palanlı bir kaide üzerinde kubbe örtüden oluşmuştur. Ortasında Sahra Tül Mukaddes – Haceri Muallak Taşı bulunmaktadır. Kudüs de önemli bir hac merkezi yapılamak istendiği için yapılmıştır.

KASIRLAR ( ÇÖL SARAYLARI )
Bu yapılar hükümdarların gereksinimlerini karşılayan iç içe odalar salonlar ve avlulardan oluşmuşlardır. Kasırların en ilginç yanları süslemeleridir.
İslam’da resim heykel yasağına karşın kasırlarda figürlü mozaik ve fresklerle heykeller kullanılmıştır.Bu uygulama önceki uygarlıkların etkisidir.(Bizans , Sasani )
Örnekler :
Kuseyr Amra Kasrı – Ürdün
Meşatta Kasrı – Kudüs’ ün doğusu(II.Velid)
Batı Kasr El Hayr – Şam yakınları(Halife Hişam)


2 ) ABBASİLER (750- 1258 )
Abbasi camilerindeki ortak özellikler
*Abbasi camilerinde de ordugah etkisi belirgindir.
*Abbasi camileri plan olarak ilk dönem camilerinden gelişmiştir. Ancakl boyutları büyüktür , avluları revaklıdır.
*Abbasi camilerinde eski Mezopotamya zigguratlarının etkisiyle oluşmuş büyük boyutlu ve helozonik minareler
vardır.Samarra Ulu Cami , Ebu Dülef cami,Kahire Tolunoğulları Camii …
*Dünyanın en büyük dinsel yapısı bu dönemde yapılmıştır.Bu yapı : Samarra Müterekkiliye (Ulu ) camidir.848-852 de yapılmıştır. 240 x 156 m 150 bin kişiliktir.Minaresi 53 m yüksekliğinde ,2.50 genişlikte yolu var.
*İslam sanatının en eski türbesi Abbasiler döneminde Samarra’da yapılmıştır.Bu Kubbet Al Suleybiye dir. Sekizgen planlıdır.
*Bu dönemde Dicle kıyısında modern ve büyük kentler kurulmuştur.
-Bağdat
-Samarra
-Mütevekkiliye
•Mimari dekorasyonunda Emevilerde taş işlemeler , Abbasilerde stuko kullanılmıştır.

STUKO :Alçı , mermer tozu ve kumla hazırlanıp mimari dekorasyonda kullanılan süsleme.

•Abbasi sanatında Türk sanatının etkisi oldukça belirgindir.Samarra’daki bütün eserlerde bunu görebiliriz.Bu kent Türkler için kurulmuştur.
•Mısırdaki ilk Türk cami , Abbasilerin Mısır valisi Tolunoğlu Ahmet tarafından yaptırılmıştır.(9yy) Plan olarak Samarra Ulu Camisine benzer.

3.FATİMİLER, MEMLÜKLER ve ENDÜLÜS’TE İSLAM SANATLARI

FATİMİLER (969-1171)
1.Kahire’deki Fatimi camileri , plan bakımından Seydi Ukba (Emevi) ve Tolunoğlu (Abbasi) camilerinden etkilenmişlerdir.
-Hakim ve Ezher Camileri (10.yy)
2.Fatimi mimarisinde daha çok taş malzeme kullanılmıştır.
3.Yapıların cepheleri, Selçuklularda olduğu gibi, taş kapıyla belirtilmiştir.
-Kahire - Ahmer Cami (12.yy)

MEMLÜKLER (1252-1517)
1.Memlüklerle birlikte, Mısır’a, Türk etkisi ve Türk sanatı egemen olmuştur.
2.Geleneksel sütunlu ve tonoz örtülü camilerin yanı sıra Memlük sanatıyla kubbeli ve eyvanlı yapılar , camiler yaygınlık kazanır.
-Kahire Baybars Cami (13.yy) Sultan Hasan Medresesi. (14.yy)
3.Memlüklerle birlikte Mısır’da , yüksek ve sivri kubbeli türbeler görülmeye başlar. (Bu etki doğudan gelmektedir Semerkant ve Buhara’dan.)
4.Bu dönemde , bir çok yapının birlikte yapıldığı ,yapılar toplulukları yani Külliyeler görülür.
-Kalavun Maristanı (Türbe- medrese –hastane- cami)13.yy

MAĞRİP’TE ve ENDÜLÜS’TE SANAT
Kuzey-batı Afrika’ya Mağrip denir. Mağrip üslubunda yapılmış en önemli yapıt: Endülüste Gırnata-Elhamra Sarayıdır. (14.yy) Bu saray üç ana bölümden oluşur; Taht salonu(divan) , kabul salonu(mevşer) ve harem(arslanlı avlu).Elhamra’nın süslemeleri oldukça görkemlidir. (Arabesk süslemeler)
Endülüste diğer bir yapıda Kordoba Cami’dir. (8.yy Emeviler) Çok sütunlu ve çift sıra renkli kemerli iç bölümüyle farklı bir uygulamadır.

ASYA’DA TÜRK VE İSLAM SANATININ ÖNEMLİ ÖRNEKLERİ (İslamiyet Dönemi Türk)


*Buhara-Samanoğlu İsmail Türbesi 10.yy (Samanoğulları)(Özbekistan)

*Leşkeri Bazar-Gazneliler 11.yy (Afganistan) Leşkeri Bazar Sarayı

*Sultan 3.Mesud Minaresi (Kulesi)-Gazneliler 12.yy

*Delhi (Hindistan)-Kutup Minar (1200) Kutbettin Aybey tarafından yaptırılmıştır. 73m yüksekliğinde 14m. çapında (Delhi Sultanlığı dönemi)

*Semerkant-Şahı Zinde (14.yy) Timur Dönemi’nde yapıldı.14 türbe 4 mescid ve 4 medreseden oluşur.(Özbekistan)
(Yaşayan şehitler demektir. 7.yy da İslamiyeti yaymak isteyen Kasım İbni Abbas’ın anısına yapılmıştır.

*Semerkant-Gurmir Türbesi 15.yy başları Timur’un Türbesi(Özbekistan)

*Semerkant-Uluğbey Medresesi 15.yy başları Timur Dönemi (Rasathane)

*Ahmet Yesevi Türbesi-(Yesi Şehri Buhara yakınları) 14.yyTimur zamanı (ölüm tarihi:1166)

*Kubbet’üs Sahra-Kudüs-691 Emeviler Dönemi

*Samarra Ulu Camii(Mütevekkeliye Camii)Irak 848-852 Abbasiler Dönemi

*Tolunoğlu Camii –Mısır Kahire-879 Mısır’daki ilk Türk eseri

*Elhamra Sarayı(Kırmızı Saray)İspanya Gırnata 14.yy Endülüs Emeviler

*Karahanlılar Döneminde tuğla ve sırlı tuğla dekor süsleme çok gelişmiştir.11.-12.yy

*Gaznelilerde Sultan III.Mesut Kulesi(Minaresi)10-12.yy

*Kutup Minar(1200)

*Gurmir-15.yy

*Tac Mahal-17.yy başı

NİZAMİ ÇUBUK Hoca'ya teşekkür ederiz...

Lütfen bu belgeyi kaynak göstermeden,teşekkür etmeden alıntılamayın,kopyalamayın,başka bir
sitede yayınlamayın...Emeğe saygı gösterelim....