B) İRAN’DA İSLAM SANATI

-İran’daki İslamiyet Dönemi sanatını aşağıdaki dönemlerde inceleriz.

-Araplar Dönemi 7.yy-13.yy
-(Selçuklu) Türk Dönemi 11.yy-12.yy
-Moğol Dönemi 13.yy-14.yy
-Timur Dönemi 14.yy-16.yy
-Safeviler Dönemi 16.yy-18.yy
Bu dönemin özelliklerini kısaca özetlersek:

1.İslamiyet Öncesi: Sasani sanatında görülen kemer ve eyvan uygulamaları, İslam dönemi İran mimarisinde etkili olmuştur.

2.Araplar Dönemi’nde: Abbasi cami geleneğinin yerel malzemelerle sürdürüldüğü görülür.
ÖRNEK: Nayin Cami- Isfahan 8.yy
Danyan Cami-Danyan 10.yy
Bu camilerin içi stuko ile süslenmiştir.

3.Türkler Dönemi’nde: Bu dönemde İran’da Türklerin etkisiyle anıtsal türbeler ve kümbetler yaygınlık kazanır.
-Türbeleri sivri ve yüksek kubbelidirler ve kule gibi yüksektirler.
(Memlük türbelerini etkileyen türbeler)
-Kümbetler de çadır etkisi gösteren, çokgen ya da silindirik gövdeli yapılardır.

ÖRNEKLER: -Buhara-Samanoğlu İsmail Türbesi 10.yy İran’daki en eski türbedir.
-Sultaniye-Olcayto Hudabende Türbesi 14.yy
-Semerkant-Timur Türbesi (Gurmir) 15.yy
-Kişmar Kümbeti
-Radkan Kümbeti 12.-13.yy
-Sultan Sencer Türbesi-Merv 12.yy

İran'daki Türk kümbetleri genellikle silindirik gövdeli ve konik çatılı ,
Anadolu’daki Türk Kümbetleri de genellikle çokgen gövdeli ve piramit çatılıdırlar.
Selçukluların Medrese ve Medrese-Camileri (Mescid-i Cuma ) geliştirdiği görülür.

Medrese: 11.yy da Selçuklu Veziri Nizamülmülk zamanında geliştirilmiştir. Plan olarak geniş bir avluyu çevreleyen revaklardan ve dört büyük eyvandan oluşur. Revakların gerisinde öğrenci odaları vardır.
ÖRNEK: Hargid Medresesi-Horasan
Mustansıriye Medresesi-Bağdat

Medrese Cami (Mescid-i Cuma): Medreselerin güney tarafına kubbeli bir caminin eklenmesiyle oluşturulmuş bir cami tipidir. Bu plan, geleneksel Emevi, Abbasi camilerinden farklı bir uygulamadır. (silindirik ve çift minarelidirler.)
ÖRNEK: İsfahan Mescidi Cuma 12.yy

4.Timur Dönemi’nde: İran’da büyük kubbeli yapılar ve medreseler büyük bir önem kazanmıştır.

ÖRNEK: Bibi Hanım (karısı) Medresesi-Semerkant
Hargid Medresesi-Horasan

5.Safeviler Dönemi’nde: Kentleşme büyük önem kazanmıştır. Kentlerin içerisindeki geniş alanlar; park, bahçe ve saray kompleksi olarak düzenlenmiştir.
ÖRNEK: Meydanı Şah-Isfahan (Bahçe, saray, köşk ve caminin bulunduğu alan)

İran’da, İslam Mimarisi’nde dekorasyon: Mimari yapıların içinde ve dışında firuze renkli çiniler, sırlı tuğlalar ve çini mozaikler kullanılmıştır. Çinilerde bitki dalı motifleri ve geometrik geçmelerden oluşan Girit (arabesk) bezemeler kullanılmıştır.
Özellikle Büyük Selçuklular, Timur ve Safeviler döneminde en olgun örneklerini görürüz.

FİRUZE: Yeşilimsi mavi, turkuaz

Karahanlı Sanatı (842-1212) Kaşgar Bölgesi

- Asya’da kurulmuş ilk İslam-Türk Devleti’dir.(920’de resmi din oldu.)
- 1069’da Satuk Buğra Han adına Yusuf Has Hacip tarafından manzum olarak Kaşgar’da Uygur Harfleriyle KUTADGU BİLİG
- 1074’de Kaşgarlı Mahmut üç ciltlik DİVAN-I LÜGAT-İT TÜRK’ü yazmıştır. (Karahanlılar’a ait ama;Büyük Selçuklular zamanında Bağdat’ta yazılmıştır.)
- Farabi (ölüm 950) beste klasiklerini tercüme ederek(Aristo) Felsefe konusunda 160 eseri vardır.
-Harzemli El Biruni (ölümü 1048) Cebir, geometri, coğrafya konusunda 110 eseri vardır.
-Mimaride tuğla malzeme kullanılmıştır. Tuğla malzeme aynı zamanda dekoratif olarak ta tercih edilmiştir. Dış cephe süslemelerinde tuğla dekor ve stuko yöntemi kullanılmıştır. Taş kapılar belirgindir. Minareler dilimli ve silindiriktir.
- Camilerde merkez kubbe uygulamaları denenmiştir.

*Buhara Muğak Attari Cami
*Hazar Degaron Cami
-Özkent Cami minaresi
-Tirmiz Car Kurgan minaresi
*Merv yakınlarında Talhatan Baba cami

Çok sayıda türbe, kervansaray, medrese türü yapılar bırakmışlardır.Buhara, Tim,Özkent, Tirmiz, Kaşgar, Hazar önemli kentlerdir.(Türkmenistan’da bulunurlar.)

NİZAMİ ÇUBUK Hoca'ya teşekkür ederiz...

Lütfen bu belgeyi kaynak göstermeden,teşekkür etmeden alıntılamayın,kopyalamayın,başka bir
sitede yayınlamayın...Emeğe saygı gösterelim....