Brejnevin Sovyetler Birliği (1964-1982)


1964’de Sovyet nomenklaturası Kruşçev’i iktidardan uzaklaştırmayı başardı. Onun ye*rine geçen yönetim heyetinde Parti genel sekreteri olan Leonid Brejnev, hızla çalışma ar*kadaşları üzerinde bir üstünlük kurdu. Ancak, sahip olduğu geniş yetkilere rağmen Brejnev, Stalin gibi mutlak bir diktatör değildi. Onun aracılığıyla, iktidarı Parti bürok*rasisi elinde bulunduruyordu. Siyasal personelin yaşlılığı ve hareketsizliği, Brejnev dö*neminde (1960’lı yılların ortalarından 1980’li yılların ortalarına kadar) yaşanan durgun*luğun (zastoy) simgesi oldu. Sovyet modeli yenilik yapmayı başaramayacak gibi görü*nüyordu.

Yasal tek parti olan Komünist Parti hâlâ siyasal yaşamın temel yapısını oluşturuyor*du. Parti üyelerinin sayısı 1965’ten 1980’e kadar artmaya devam etti ve 1980’li yılların başında 17 milyona ulaştı. Parti kartının diploma almaya yarayan, kariyer sahibi olma*yı kolaylaştıran bir "tamamlayıcı öğe" olma özelliği giderek önem kazanıyor, buna kar*şılık kart sahiplerinden çok küçük bir karşılık bekleniyordu: "Oyunun kurallarına" say*gı göstermek. En temel kural ise, resmî siyasal söylemle olumsuzluk, yolsuzluk, birey*sel çıkarların toplum çıkarlarına baskın gelmesi gibi özellikleri olan gündelik "gerçek sosyalizm" arasındaki zıtlıklara göz yummaktı.

Ekonomik reformun imkânsızlığı

1950’li yılların sonlarında Kruşçev, Sovyet ekonomisi için devasa hedefler belirlemiş*ti: 1980’lerde sosyalizmden komünizme (herkese ihtiyacı kadar verilmesi) geçmek ve Amerikan ekonomisini geçmek. 1964’te iktidara gelen yeni ekip ise daha alçakgönüllü ekonomik hedefler gösteriyordu: "İleri sosyalizm" çerçevesinde 1966’dan 1985’e kadar birbirini izleyen beş yıllık planlarda, komünizme geçiş uzak bir geleceğe ertelenmişti ve gerçekçilik hakimdi.

Sovyet ekonomisinin düşük gelirliliğiyle mücadele etmeyi amaçlayan Sovyet yöneti*cileri, 1965’te şirketlerde bir reform başlattılar. Bu reform, işletme yönetiminde çalışan*ların işe ilgisini arttırmak, özerklik kazandırmak ve kâr elde etmeye yönelik üretim yap*mak gibi ölçütlerin benimsenmesini öngörüyordu. Ancak bu girişim, mağazalar bom*boş dururken kendilerine verilen primlere pek ilgi göstermeyen işçilerin edilginliği ve teknik yönetim lehine iktidarını kaybetmekten korkan Parti bürokrasisinin engelle*me taktiği yüzünden kısa sürede çamura saplandı.

Tüm dünyayı etkileyen ekonomik krizin başlamasının hemen ardından, 10. Beş yıllık plan (1976-1980) devreye sokuldu. Bu kez askerî sanayi ve Sibirya’daki son derece geniş doğal kaynakların işlenmesi öncelik kazandı. Bu seçim, Sovyetler Birliği’ni halkın ya*şam düzeyini belirli bir seviyede tutabilmek için hammadde ihraç etmeye itti; ancak 1970’li yılların ortalarında ortaya çıkan ciddî sorunları çözme yolunda pek bir şey yapıl*madı.

Bu sorunlar büyüme hızında ani bir düşüşe, verimlilik kazançlarının azalmasına ve yatırımların neredeyse durmasına yol açtı. Sovyet ekonomisini tökezleten pek çok zorluk vardı:

- öngörülen ortalama insan ömründe uzamanın durması ve kısalmanın başlaması;

- uzaklık nedeniyle maliyet artışına neden olan Sibirya madenlerinin işlenmesi;

- yatırımların durması nedeniyle, donanımların eskimesi;

- askerî harcamaların artması (ABD ile silahlanma yarışı);

- çalışma hayatının düzene sokulamaması.


ALINTIDIR