I.SELİM (YAVUZ) DÖNEMİ
(1512–1520)
Tahta Çıkışı
II. Bayezıd’ın hayatta olan üç oğlu vardı. Töreye göre çeşitli eyaletlere vali olarak tayin etmiştir. Bunlar Hayatta olanların en büyüğü Ahmet, ikincisi Korkut, en küçüğü ise Selim'di. Şehzade Korkut Manisa da, Şehzade Ahmet, Amasya’daYavuz Selim Trabzon'da sancak beyi (vali) olarak görev yapıyorlardı.
Şehzade İsyanının Nedenleri
1) II. Beyazıt’ın yaşlanması ve tahtı bırakmak istemesi
2) II. Bayezıt’ın Safevi tehlikesini önlemede etkisiz kalması
3) Tımar dağıtımındaki haksızlıklar
II. Bayezıt, son zamanlarında ülke yönetimini vezir*lere bırakmıştı. Kendini dine ve tasavvuf fikirlere ver*mişti. II. Beyazıt ve devlet adamları şehzade Ahmet’i padi*şah yapmak isteyince, I. Selim Rumeli'de kuvvet hazır*ladı ve isyan etti. Yenilgiye uğradı.
NOT: Bu olay Yeniçerilerin bir şehzadenin tahta geçmesinde doğrudan rol oynadıkları ilk gelişmedir.Devlet üzerinde yeniçerilerin etkisini artırmıştır.
ŞEHZADELER SORUNU: Kardeşlerini ikna edemeyen Yavuz, devlet adamlarının ağzından sahte mektuplar yazdırarak kardeşlerini harekete geçirdi. Şehzade Korkut 1513’te yakalanarak boğduruldu. Yenişehir’de savaşa girişen Ahmet yakalanarak idam edildi. Böylece taht kavgaları önlenerek istikrar sağlanmış oldu.
NOT: Böylece Yavuz, Cem olayına benzer bir olayın yaşanması ve Avrupa’nın işe karışmasını engellemiş oldu.
DOĞU SİYASETİ: Yavuz Sultan Selim'in temel amacı Türk ve İslâm dünyasında birliği sağlamaktı. Bunun için Türkistan'a kadar ulaşmak istiyordu. Hatta Hindistan ve Çin'in haritalarını çizdiren Yavuz Sultan Selim, Yeniçeri Ocağı'nı yeniden düzenledi ve donanmayı güçlendirdi.
Yavuz Sultan Selim batıdaki devletlerle yapılmış anlaşmaları yenileyerek doğuya yöneldi.
NOT: Doğudaki faaliyetleriyle oğlu Kanuni Sultan Süleyman'ın Avrupa ve Akdeniz'deki faaliyetlerine ortam hazırlamıştır.
1. OSMANLI - İRAN İLİŞKİLERİ - ÇALDIRAN SAVAŞI (1514)
Sebepleri
1) Yavuz Türk- İslam birliğini sağlama düşüncesi
2) Şah İsmail’in Osmanlı Devleti’nin Anadolu’daki topraklarına hakim olmasını engellemek
3) Safevilerin Anadolu’da propaganda yapmasını ve isyanlar çıkarmasını önlemek
4) Yavuz’un hem topraklarını korumak hem de hakim olduğu bölgelerde mezhep ayrılığı yüzünden çıkan anlaşmazlıkları çözümlemek amacını taşıması
5) Şah İsmail şehzadeler arası taht kavgalarında Yavuz’un yeğenlerini koruması
6) Şah İsmail’in Osmanlılara karşı Venedik ve Memlukler ile anlaşması
7) Bu devletin ortadan kalkmasıyla huzur sağlanacak ve Türkistan yolu Osmanlılara açılacaktı.
Savaş: İran seferine çıkan I. Selim Safevi devletinin Anadolu'daki taraftarları olan Şii Türkmenleri öldürttü. Dulgadir beyliğinden yar*dım istedi. Bu yardım gelmedi. Çaldıran ovasındaki sa*vaşı Safevi devleti (ŞAH İSMAİL) kaybetti. Şah İsmail hazinesinin bırakarak kaçtı . Yavuz İran'ı almak için iler*lemek istedi, ancak askerlerin isyanı üzerine bu isteğin*den vazgeçti.
İki devlet arasında yapılan Çaldıran Savaşı’nda Safevi ordusu bozguna uğratıldı. (1514) . Yavuz yoluna devam ederek Tebriz'e girdi. Şehirdeki birçok sanatçı ve ilim adamı İstanbul'a gönderildi. 15 Eylül 1514'te de Tebriz'den Karabağ'a hareket eden Yavuz'un amacı, kışı orada geçirip, baharda İran'ı tümüyle almaktı. Ancak şartlar müsait olmadığı için Amasya'ya gidildi.
Savaşın Sonuçları
1) Doğu Anadolu topraklarının tamamı Osmanlı Devletinin egemenliğine girdi.
2) Erzincan, Kemah ve Bayburt ele geçirildi
3) Şah İsmail eski prestijini kaybetti. Doğu Anadolu'daki Safevi tehlikesi geçici olarak önlendi.
NOT: Çaldıran Savaşı’na rağmen Safevi Tehlikesi kaldırılamadı. Bu durum Osmanlı-İran savaşlarının Kanuni döneminde devam etmesine neden olmuştur.
4) İran’dan geçen (Tebriz - Halep ve Tebriz - Bursa ) İpek yolu Osmanlı denetimine girdi.
5) Tarihçi İdris-i Bitlisi'nin gayretleriyle Güneydoğu Anadolu'da Diyarbakır, Bitlis, Mardin alındı ve Diyarbakır eyalet merkezi oldu.
6) Çaldıran Savaşı'ndan sonra fetih hareketleri devam etti. Anadolu'da Kemah alındı.
7) İran'ın hazinesi ve zenginlikleri İstanbul'a getirildi.
8) Tebriz’deki birçok sanatçı ve ilim adamı İstanbul'a getirildi.
9) Turnadağ Savaşına neden oldu.
2. DULKADİROĞULLARI BEYLİĞİ'NİN OSMANLILARA KATILMASI-TURNADAĞ SAVAŞI (1515)
Sebepleri: Dulkadiroğullarının
1) İran seferine yardım etmemeleri (Dulkadiroğlu Beyi Alâüddevle’nin yardım teklifini reddetmesi)
2) Çaldıran Savaşına giden Osmanlı ordusunun yiyecek kervanına Dulkadiroğullarının saldırması
3) Memluklarla işbirliği yapmaları
4) Yavuz’un Türk-İslam birliğini sağlama düşüncesi
Sonuçları:
1) Dulkadiroğulları Beyliği yıkıldı.
2) Maraş ve çevresi Osmanlı topraklarına katıldı..
3) Anadolu'da siyasi birlik sağlandı.
4) Osmanlılar Memlüklerle komşu oldular ve Osmanlı Memlûk ilişkileri gerginleşti.
3. OSMANLI - MEMLÛK İLİŞKİLERİ (MISIR SEFERİ)
Memluk Devleti Malatya ve Divriği’yi elinde bulunduruyordu.
Mısır Seferi'nin Nedenleri
1) Yavuz Sultan Selim'in İslâm dünyasında birliği sağlamak istemesi
2) Abbasi halifelerinin Memlüklerin himayesinde bulunmalarından dolayı Memlüklerin İslâm dünyasında büyük bir otoriteye sahip olması
3) Memlüklerin Osmanlılara karşı Safevilerle ittifak kurmaları
4) Dulkadiroğulları topraklarının Osmanlılara katılmasına Memlüklerin tepki göstermesi
5) Baharat Yolu'nun Mısır'dan geçmesi ve Mısır'ın zengin olması
6) İki devlet arasındaki ilişkilerin önceki dönemlerden beri bozuk olması
7) Portekiz'in Hint Okyanusu'nda etkili olması
8) Safeviler üzerine sefere çıkan Osmanlı ordusunun Fırat'ı geçmesine Memlüklerin izin vermemesi
9) Mısır’ın iç durumunun iyi olmaması. Halkın ve devlet adamlarının Yavuz’u Çağırması
1- Mercidabık Savaşı (1516)
Çukurova Bölgesi’ndeki Ramazanoğulları Osmanlı Devleti’ne katıldı.
NOT: Osmanlı Devletine katılan son beyliktir.
Savaş: Halep yakınlarındaki Mercidabık'ta yapılan savaşı Osmanlı Devleti kazandı (1516). Savaşta Memlûk Sultanı Kansu Gavri öldü. Halep ve Şam ele geçirilerek Suriye fethedilmiştir. Yoluna devam eden Yavuz Filistin topraklarına (Kudüs'e, Gazze'ye) girdi. Lübnan emirleri Osmanlı hakimiyetini kabul ettiler..
2- Ridaniye Savaşı (1517):
Yavuz Sultan Selim, Tomanbay’a bir elçi göndererek hâkimiyetini tanımasını istedi. Tomanbay bu teklifi kabul etmediği gibi, Osmanlı elçisini de öldürttü. Mısır’ı almadan daha önceki zaferin geçici olacağını düşünen Yavuz, Mısır üzerine yürüdü. Bu sırada Kansu Gavri'nin yerine hükümdar olan Tomanbay, Venediklilerden aldığı silahlarla güçlü bir savunma oluşturdu. Yavuz Sultan Selim, ordusuyla birlikte, ilkçağdan beri hiçbir komutanın cebren geçemediği Sina Çölü'nü 13 günde geçerek, Ridaniye'de Mısır Ordusu ile karşılaştı. Mısır Ordusu'na, El-Mukaddam Dağının etrafını dolaşarak güneyden saldıran Yavuz Sultan Selim, bu manevra sayesinde Mısır Ordusunun yönleri sabit olan toplarını etkisiz hale getirdi. 22 Ocak 1517'de Ridaniye Zaferi kazanıldı. Bu zaferle birlikte Memlük Devleti tarihe karıştı. 24 Ocak 1517'de Kahire alındı. 4 Şubat 1517'de Yavuz büyük bir törenle Kahire'ye girdi ve Mısır Memluklarına bağlı Abbasi halifeliğine son verdi. Yakalanan Tumanbay idam edildi.
Mısır Seferi'nin Sonuçları
1) Memlûk Devleti yıkıldı.
2) Suriye, Filistin, Mısır ve Hicaz Osmanlı topraklarına katıldı.
3) Kuzey Afrika’da fetihler başladı, Kuzey Afrika'nın fethi için önemli bir üs elde edildi.
4) Kıbrıs, Girit ve Rodos adaları dışında Doğu Akdeniz, Osmanlı egemenliği altına girmiştir.
5) Kutsal emanetler İstanbul'a (Topkapı Sarayı) getirildi. (6 Temmuz 1517'de Emanet-i Mukaddese (Mukaddes Emanetler) denilen ve aralarında Hz.Muhammed'in (S.A.V) hırkası, dişi, sancağı ve kılıcı da bulunan eşyaları, Hicaz'dan Yavuz Sultan Selim'e gönderildi.)
6) Hilafet Abbasi soyundan Osmanlı Soyuna geçti.
7) Yavuz Sultan Selim, kendi deyimiyle Hadim-i Haremeyn-i Şerifeyn, yani Mekke ve Medine'nin hizmetkârı unvanını devraldı
Osmanlı padişahları Halife unvanını almalarıyla Teokratik nitelik kazanmışlardır.
Osmanlı Devleti İslâm dünyasının dini ve siyasi lideri oldu.
8) İslam birliği sağlandı.
9) Osmanlı İmparatorluğu, İslâm dünyasının en büyük siyasal gücü haline gelmiş ve Müslüman ulusların koruyuculuğunu üstlenmiştir.
10) Baharat Yolu Osmanlı egemenliğine girdi.
Fakat Ümit Burnu Yolu'nun bulunması Osmanlı Devleti'nin istediği kazancı elde etmesini engelledi.
11) Venedikliler, Kıbrıs'ı ellerinde bulundurdukları için Memluklara ödediği vergiyi Osmanlı Devleti'ne ödemeye başladılar.
12) Elde edilen ganimetler ve vergilerle Osmanlı hazinesi zenginleşti.
13) Mısırdaki bilim ve sanat adamları İstanbul'a getirildi.
14) Cezayir Beyi Hızır Reis, Osmanlı himayesine girdi.
NOT: Mısır Seferi Osmanlı tarihinin en uzun seferidir.
NOT: İran ve Mısır Seferleri sonucunda İstanbul’a getirilen kültürel eserler ile sanatçı,bilim adamları Osmanlı kültüründe doğunun etkisini artırmıştır.
DÖNEMİN ÖZELLİKLERİ
1) İlk kez bir Osmanlı padişahı yeniçerilerin desteğiyle başa geçti.Bu nedenle yeniçerilerin devlet idaresindeki etkinliği arttı.
2) Batı’ya hiç sefer düzenlenmedi
3) İlk kez halife unvanı kullanıldı.
4) Doğu kültürünün etkisi arttı.
5) Türkistan’a ilgi duyuldu. Çin ve Hindistan’ın haritaları yapıldı.
6) Yeniçeri Ocağı’nın kapsamı genişletildi. Kapıkulu Ocağı’na Anadolu’dan asker alınmasına başlanmıştır.
7) Donanma güçlendirildi.
8) Yavuz Sultan Selim, dedesi Fatih Sultan Mehmet zamanında yapılan Haliç Tersanesini kapasite olarak arttırdı.
9) Osmanlı toprakları 3 kat daha genişlemiştir.2373000 km2'den 6 557 000 km2 ye ulaştırdı
10) Bozoklu Celal adında bir vatandaş isyan etti. Ancak isyan 1519'da bastırıldı. Bu tür isyanlar duraklama döneminde yaygınlaştı. Bunlara Celali isyanları denildi.
11) Son seferini Avrupa üzerine (Sicilya veya Rodos) yapmayı planlayan Yavuz yolda şirpençe ("Aslan Pençesi")denilen bir hastalıktan dolayı babasının öldüğü yerde Çorlu yakınlarında vefat etmiştir(1520).