3. KONU: TARİHE YARDIMCI BİLİMLER

Tarihçi, belgelerin incelenmesi sırasında başka bilimlerden yararlanır.

Coğrafya: Her tarihi olay bir mekânda gerçekleşir. Tarihi olayların yerinin, toplumların ekonomik ve sosyal durumlarının belirlenmesinde yararlanılan bilim dalıdır.

Arkeoloji: Geçmiş dönemlerle ilgili buluntuların ortaya çıkarılmasında yararlanılan kazı bilimidir. Tarih öncesi dönemlerin incelenmesinde en fazla yararlanılan bilim dalıdır.

Antropoloji: İnsan ırklarını, sosyal yapılarını inceleyerek tarihe yardımcı olan bilim dalıdır. İnsanların iskelet ve kafataslarını inceleyerek tarihin eski dönemlerini aydınlatmaya çalışır. Sosyal Antropoloji, antropolojinin bir koludur. Toplumların kültürlerinin başlangıcından günümüze kadar olan gelişimini inceler.

Etnografya: Toplumların yaşayış, gelenek, örf ve adetlerini inceler. Bu bilgiler, tarihi belgelerin az olduğu durumlarda önem taşır. Toplumların öz kültürlerini inceler. Uygarlık tarihinin aydınlatılmasında başvurulan önemli bir bilim dalıdır.

Hukuk: Toplu halde yaşayan insanların birbirleriyle ve devlet ile olan ilişkilerini düzenleyen kurallardır. İncelenen toplumun ekonomik, siyasi, kültürel vs konularda tarihi bilgiler elde edilir.

Kronoloji: Zaman bilimidir. Tarihi olayları neden-sonuç ilişkisi gözetmeden oluş sırasına göre sıralanmasıdır. Ancak tarihçiler, tarihi olayları incelenirken, neden-sonuç ilişkisi kurmak için yararlanırlar.
AÇIKLAMA 1: (Olumsuz) Sonraki olaylar, önceki olayların nedenleri arasında veya önceki olaylar, sonraki olayların sonuçları arasında yer alamazlar.
AÇIKLAMA 2: (Olumlu) Sonraki olaylar, önceki olayların sonuçları arasında veya önceki olaylar, sonraki olayların nedenleri arasında yer alabilirler.

Edebiyat: Duygu ve düşünceleri söz ve yazı ile etkili bir şekilde anlatma sanatıdır. Edebiyat, tarih içinde meydana gelmiş olan olaylar ile ilgilenmişlerdir ve olayların aktarılmasında rol oynamışlardır.

Felsefe: Akıl ve mantık ilkesine uygun düşünmeyi esas alan bir bilimdir. Olayların doğru tahlili, o dönemin felsefesinin bilinmesiyle mümkündür.
Tarih Felsefesi: Çeşitli uygarlık ve kültürlerin ortaya çıkışından başlayarak tüm gelişimi ve tarih sahnesinden silinişleri genel yasalara bağlı olarak açıklamaya çalışır. Bir milletin, kendi tarihini, dünya tarihi içindeki yerine oturtmasını ve bu deneyimini günümüz sorunlarının çözümünde yeniden yorumlanması ile tarihe bakışı (Tarih Felsefesi) ortaya çıkar.
NOT: Bu bakışı, tarihi bilgilerin değişebilirliği konusunda “Geçen zaman içinde, bugün geçerli olan bilgiler, yeni belgelerin de değerlendirmeye alınmasıyla sonraki zamanlarda farklı yorumları gündeme getirebilir.” diye açıklanmıştı.

Paleografya: Eski toplumlara ait yazıların okunması ve incelenmesinde yararlanılan bilim dalıdır.

Epigrafya: Anıt ve kitabelerin üzerindeki yazıların incelenmesinde yararlanılan bilim dalıdır. Filoloji ve paleografya ile işbirliği halindedir.

Sosyoloji: Toplumun kurum ve kuruluşlarının insan ve toplum yaşamına etkilerini inceler.

Filoloji: Dil bilimidir, insanlık tarihinin aydınlatılmasında tarihe yardımcı olur. Diller arasındaki akrabalıkları, sözcük alış-verişlerini inceler. Tarihçiler de göç hareketlerinin açıklanması, toplulukların yakınlık derecelerini ortaya koymada vs. yararlanır.

Diplomatik: Siyasal belgelerin, antlaşmaların incelenmesinde yararlanılan bilim dalıdır. Belgeleri şekil, tür, içerik ve orijinalliği yönünden; devletlerarası yazışma şekillerini, yönetim anlayışını ve devlet politikasını vs inceler. Bu bilimin inceleme alanına giren, tarihteki bilinen ilk belge, Kadeş Antlaşması'dır.

Nümizmatik: Çeşitli toplumların kullandıkları paraları inceler. Kullanılan para, ait olduğu toplumun ekonomik durumu, yöneticileri, basıldığı dönem, merkezi, paranın kullanıldığı bölgeler gibi konularda bilgi verir.

İstatistik: Belli bir amaç için veri toplama, tablo ve grafikler ile özetleme, sonuçları yorumlama, özellikler arasındaki ilişkiyi araştırma ve tahminlerde bulunma bilimidir. İlgi ve kullanılma alanı çok geniştir.

Ekoloji: Canlıların birbirleri ve çevreleri ile ilişkilerini inceleyen ve doğanın korunmasına yönelik çalışmalar yapan bilim dalıdır.

Kimya: Arkeolojik buluntuların zamanının belirlenmesinde yardımcı olur.

Sanat Tarihi: Kısmen arkeolojinin metotlarını kullanarak, son zamanlarda gelişmiş bir bilim dalıdır. Bir sanat eserinin sanatçısını, sanat değerini, toplumun sanata bakışını belirlemeye çalışır. Ayrıca toplumların kültürel seviyelerini, medeniyete katkılarını vs araştırır.

Heraldik: Armaları inceleyen bilim dalı.

Toponimi: Yer isimleri bilimi

Antroponim: Kişi adları bilimi