Basmacı Hareketi (1918 – 1931)

  • Orta Asyada’ki 1917 ile 1931 yılları arasında Ruslara karşı sürdürdüğü direniş hareketlerine “Basmacılık Hareketi” denmiştir. Basmacı hareketlerinin tek gayesi, "Türkistan Türkistanlılarındır" sloganında ifadesini bulan, Türkistan'ı Ruslar'dan kurtararak istiklâline kavuşturmaktı.
  • Çarlık döneminde Ruslar tarafından Türkmenistan, Başkurdistan ve Kırım'da faaliyet gösteren kuvvetler için kullanılmıştı. Ruslar bu hareketi; basan haydutluk yapan anlamında dünya kamuoyuna yansıtmaya çalışmıştır.
  • Basmacılar halka dokunmazlar, sadece Rus memurları soyar, hazine mallarını yağmalar ve aldıkları ganimetleri fakirlere dağıtırlardı.
  • 1918 yılı başında Millî Hokand hükümetinin Ruslar tarafından dağıtılması üzerine Korbaşı Ergaş'ın liderliğinde Basmacı Hareketi bir halk hareketine dönüştü. Hokand şehrinde başlayan bu hareket, kısa zamanda diğer bölgelere yayıldı. Basmacılar ile Kızıl Ordu arasında çok kanlı savaşlar oldu.
  • Eylül 1919'da tekrar Türkistan (Fergana) hükümeti kuruldu. Bu bölgede Ruslarla birlikte hareket eden Ermeniler, 180 Türk köyünü ateşe verdi. Bütün Türkistan'ı işgal etmek isteyen Sovyet Rusya ve Basmacılar arasında çok çetin mücadeleler yaşandı.
  • Basmacı hareketleri Enver Paşa'nın 8 Kasım 1921'de Türkistan'a gelip başa geçmesiyle daha da şiddetlendi. Onun Türkistan'daki millî mücadelelerin başkumandanı olmasından sonra Ruslar önemli kayıplar verdiler ve 19 Nisan 1922'de barış istemek zorunda kaldılar. Fakat Enver Paşa, "Barış antlaşmasının ancak Türkistan topraklarındaki Sovyet askerlerinin çekilmesinden sonra söz konusu olabileceğini belirterek" bu teklifi reddetti. Bu sıralarda Semerkant şehrinde Türkistan Türk Müstakil İslâm Cumhuriyeti kurulmuştu.
  • 1922'de Sovyetler'in genel bir saldırıya geçmesi üzerine Basmacı liderleri birbirlerinden ayrılmak zorunda kaldılar ve geçici Türkistan hükümeti dağıldı.. 4 Ağustos 1922'de Belcuvan'a giren bir Sovyet birliğine karşı bizzat yakın muharebeye katılan Enver Paşa şehid oldu.
  • Enver Paşa'nın Ağustos 1922'de şehit olmasıyla Basmacı Hareketleri devam etmesine rağmen istenilen sonuca ulaşılamadı.
  • 1924'te başlayan Basmacılığın ikinci devresinde mücahidler silâh buldukça mücadeleye devam ettiler. Bu mücadeleler de 1931'e kadar sürdü ve bu tarihte Ruslar Basmacılık harekâtına kesin olarak son verdiler.
  • Bu sırada Bolşevik İhtilali patlak verince o da Türklerin durumunun düzelmesi için mücadeleye başlayan, bunun için Bolşevik yönetimiyle defalarca görüşmesine rağmen sonuç alamayınca Türkistan'a çekilip Enver Paşa ile çalışan Türkistan Millî Birliğinin kurucusu ve ilk başkanı olan Zeki Velidi Togan gibi bazı isimler Türkiyeye gelmiştir.

  • Basmacı harekâtının başarıya ulaşamamasının sebepleri
    -Korbaşı denen Türkistanlı liderlerin kendi aralarında düzenli bir birlik ve merkezî bir kumandanlık kuramamaları,
    -Savaşlarda tank, uçak, top ve zehirli gaz gibi silâhlar kullanan Ruslar'a karşı mücahidlerin makineli tüfeklerinin bile olmayışı
    -Dışarıdan yardım alamamaları

  • 5 Aralık 1936'da Batı Türkistan'da SSCB'ye bağlı Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Türkmenistan cumhuriyetleri kuruldu. Bu cumhuriyetlerin millî bir askerî güce sahip olma hakları kaldırıldı.
  • II. Dünya Savaşı'ndan sonra değişik Türk ve Müslüman topluluklarını, düşmanla iş birliği yapmakla suçladılar. Bunun sonucunda Kırım Türklerini ve Kafkasya'da yaşayan Karaçay, Balkar, Ahıska (Meshet), Çeçen ve İnguş Türklerini, Orta Asya ve Sibirya'ya sürgün edildiler.


Daha ayrıntılı bilgi için tıklayınız.