C. ORTA DOĞU'DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI konu anlatımını okumak için tıklayınız.

1. Orta Doğu’da Büyük Devletlerin Durumu ve Politikaları


  • Osmanlı'nın I. Dünya Savaşının bitiminde yıkılması Orta Doğu'da bir otorite boşluğuna yol açtı.
  • İngiltere ve Fransa gibi sömürgeci devletlerin izledikleri politikalar, bölgede yeni bir siyasi harita ve statü ortaya çıkardı. Bu durum günümüze kadar süren sorunların çıkmasında etkili oldu.

a. İngiltere ve Orta Doğu
  • İngiltere'nin Uzak Doğu'daki sömürgelerine ulaşmada en kısa yol olan Orta Doğu, 1869'da Süveyş Kanalı'nın açılması ve XIX. yüzyılın sonlarında bölgede önemli petrol rezervlerinin bulunmasıyla daha da önem kazandı.
  • Almanya'nın Osmanlı Devleti'yle yakın ilişkiler kurarak Hicaz Demiryolları projesiyle de bölgede üstünlük sağlaması İngiltere'yi tedirgin etti.
  • İttihat ve Terakkinin Abdulhamid’in İslamcılık politikasını terk etmesi ve bağımsızlık fikirlerinden dolayı İstanbulda tutulan Şerif Hüseyin'i bölgeye gönderilmesi İngilizlere istedikleri fırsatı verdi. İngilizlerin bölgeye gönderdiği ajanların kışkırtmalarının sonucunda Orta Doğu'da yerel liderler devlete karşı ayaklanmaya başladılar.
  • I. Dünya Savaşı'ndan sonra İngiltere, Orta Doğu'dan aldığı en büyük payla bölgenin hâkim gücü oldu. Libya sınırından Hayfa'ya kadar uzanan bütün Akdeniz kıyısını egemenliğine aldı.
  • İngiltere’nin izlediği politikalar bölge halkını bağımsızlık aramayışına itti.

Arabistan Yarımadası
  • I. Dünya Savaşı sırasında bağımsızlık vaadi İngiltere'nin yanında yer alan Hicaz Emiri Şerif Hüseyin kendini "Arap Ülkeleri Kralı" ilan etti. İtilaf devletleri onu sadece Hicaz Kralı olarak tanıdı. Şerif Hüseyin, oğullarını Irak ve Ürdün'e kral tayin etti. 5 Mart 1924'te halifeliğini ilan etti.
  • Necd Emiri Abdülaziz İbni Suud, bölge liderliğini ele geçirmek için Şerif Hüseyin'e açtığı savaşı kazanarak kendini Hicaz ve Necd Kralı ilan etti. İngiltere'nin 1927'de tanıdığı bu krallık 1932'de "Suudi Arabistan Krallığı" adını aldı. Suudi Krallığı'nın 1936'da Amerikan şirketi Aramco'ya petrol ayrıcalığı vermesiyle ABD bölgeye girmiş oldu.
  • I. Dünya Savaşı'nda İngilterenin topraklarını işgal ettiği Yemenliler mücadeleye başladılar. Bu sırada Kızıldeniz'e sokulmaya çalışan İtalya'nın etkisi ile İngiltere 1934'te Yemen'in bağımsızlığını tanıdı. Ancak bölgede İngiltere'nin Yemen ve İtalya ile olan mücadelesi devam etti.

Irak
  • İngiltere sömürge yollarını Akdeniz'den Basra Körfezi'ne kadar birleştiren Irak’a tam olarak egemen olmak istiyordu.
  • San Remo Konferansında zengin petrol yataklarına sahip olan Musul da İngiltere'ye verildi.
  • İngiltere, 1921'de Hicaz Kralı Şerif Hüseyin'in oğlu Faysal'ı Irak krallığına getirdi. Bu durumu kabul etmeyen Iraklıların başlattığı bağımsızlık mücadelesi sonucu İngiltere, 30 Haziran 1930'da yapılan antlaşma ile Irakın bağımsızlığını tanıdı. Bu antlaşmaya göre: Dış politikada iki devlet birbirine danışacak, Irak saldırıya uğrarsa İngiltere yardım edecek ve Irak ordusunu eğitecekti.
  • 1938'de Irak yönetimi İngiliz yanlısı Başbakan Nuri Sait Paşa'nın eline geçti. Böylece İngiltere, II. Dünya Savaşı öncesinde Irak üzerindeki egemenliğini sürdürmüş oldu.

Ürdün
  • 1922'de İngiltere'nin mandası olarak kurulan Ürdün’ün başına Hicaz Kralı Şerif Hüseyin'in oğlu Abdullah getirilmiştir. Ürdün, 1946'da bağımsızlığına kavuşmuştur.

Filistin
  • San Remo Konferansı'nda İngiliz mandasına bırakılan Filistin'de İngiltere'nin "Yahudi yurdu" kurma çalışmaları, Wilson Prensipleri'ne uygun olarak ABD tarafından da desteklendi. Filistin'deki günümüzde de karışıklıklar devam etmektedir.

Mısır
  • 1882'de Mısır'ı işgal eden İngiltere, Osmanlı Devleti'nin savaşa girmesiyle de 1914'te topraklarına kattığını açıklamıştı.
  • İşgal sonrası başlayan milliyetçilik hareketleri Wilson Prensipleri'nin yayınlanmasıyla arttı. Bunun sonucunda İngiltere, 1922'de Mısır'ın bağımsızlığını tanımak zorunda kaldı. Ancak İngiltere, Süveyş Kanalı ve Mısır'daki yabancıların haklarını korumayı üzerine aldı. Mısır'daki egemenliğini dolaylı olarak sürdürdü.
  • 19362da Mısır halkının baskıları, İtalya’nın Habeşistan’ı işgali, Almanya ve İtalyanın kışkırtmasıyla Ortadoğu milletlerinin isyanı üzerine İngiltere Mısır ile anlaşma yapmak zorunda kaldı. Antlaşmaya göre: İngiltere, sömürge yolu üzerindeki Süveyş Kanalı'nda sürekli asker bulundurma hakkı elde ederek Mısır'daki nüfuzunu korumuş oldu.


Fransa ve Orta Doğu konu anlatımını okumak için tıklayınız.