1. ÜNİTE: TÜRKLERDE DEVLET TEŞKİLATI
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI

1. İlk Türk Devletlerinde Devlet Anlayışı konu anlatımı için tıklayınız.
2. Türklerde Ordu konu anlatımı için tıklayınız.

3. Devlet Yönetimi
  • Türk devletlerinde merkezî yönetim; kağan, ayukı ve kurultaydan oluşmaktadır.

a. Kağan
  • Türk devletlerinde devletin başkanı ve hakimiyetin temsilcisi hükümdardır.
  • Eski Türk devletlerinde hükümdarlar “Şanyü” (Hunlarda), “Kağan” (Köktürklerde), “İdikut” (Uygurlarda), Han, Yabgu, İlteber, Hakan, Tan-hu gibi ünvanlar almışlardır.
  • Hükümdarın Tanrı tarafından üstün güç ve yeteneklerle donatıldığı kabul edilirdi. Bunlar; “kut” (Hükümdarın hükmetme güç ve yetkisi), “ülüg veya ülüş” (Tanrının Türk ülkesine verdiği iktisadi gücü adil bir şekilde halka dağıtması), “küç”tür (Tanrının Türk kağanını savşalarda başarılı kılması).
  • Türklerdeki inanışa göre hakimiyetin asıl sahibi Tanrı’ydı. Türkler hükümdarlarına devleti yönetme yetkisinin Gök Tanrı tarafından verildiğine inanırlardı. Bu yetkiye “Kut” , bu anlayışa ise “Kut anlayışı” denirdi.
  • Türklerde Gök Tanrı’nın kut verdiğine inanılan hükümdar ailesinin erkek üyeleri kağan olabilirdi. Genellikle Türk olan baş hatunun büyük oğlu hükümdar olurken küçük tiginler (şehzade) ise “şad” (ordu komutanı) olurdu. Kağanın çocuklarının olmaması ve küçük olmaları durumunda kardeşi de tahta geçebilirdi. Yabancı eşlerden olan çocuklarının tahta geçme durumu sadece Uygurlar ve Köktürklerin son döneminde görülmüştür.
  • Tiginlerin tahta geçmek için mücadaleleri ve bunun için komşu devletlerin kışkırtmaları sebebiyle iç savaşlar çıktığı ve devletlerin parçalandığı görülmüştür.
  • Kağanın başarılı yönetimi devam ettikçe tahtında otururdu. Yönetiminde siyasi ve ekonomik sıkıntılar yaşanan kağan ise Tanrının kendine verdiği kut’u geri aldığına inanılarak töreye göre tahttan indirilirdi.
  • Kağan, iç ve dış siyaseti düzenlemek, orduya komuta etmek, ülkeyi korumak, Töre’yi uygulamak, yüksek mahkemeye başkanlık etmek, Türk kavimleri arasındaki birliği ve dünya hakimiyetini sağlamak, halkın ihtiyaçlarını gidermek gibi görevleri vardır. Buna karşılık devletin her kademesindeki görevlilerin ve halkın onun emirlerine uymak zorundaydı.
  • Toprakların genişlemesi üzerine devlet doğu-batı;kuzey-güney;sol-sağ gibi iki idari bölgeye ayrılarak (ikili teşkilat) yönetikmiştir. Kağan “doğu”da oturduğu için doğu üstün kabul edilirdi. Batıda oturan Yabgu ise bağımsız bir hükümdar gibi kararlar almakla beraber icraatını kağan adına yapardı. İkili teşklat devletlerin merkezi kuvvetlerinin zayıfladığı dönemlerde parçalanmalara yol açmıştır.
  • Devleti ilgilendiren bütün kararlar kurultayda alınan karara göre çözülürdü.
  • Hükümdarlık sembolleri ”otağ” (hakan çadırı), “örgin” (taht), “tuğ” (sancak), “davul”, “kotuz” (sorguç), “kur” (kemer), “kılıç”, “yay”, “kama”, “berge” (kamçı) idi. Hükümdarın oturduğu devletin merkezi “ordu” ve çeşitli vesilelerle düzenlene “toy”larda (şölen) hükümdarlık sembollerindendi.


Hatun,
Tigin ve Diğer Yöneticiler konu anlatımı için tıklayınız.
b. Hükûmet (Ayukı) konu anlatımı için tıklayınız.
c. Kurultay konu anlatımı için tıklayınız.