B – TÜRK – İSLAM DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI
1. Türk – İslam Devletlerinde Devlet Anlayışı konu anlatımı için tıklayınız.
2. Merkez Teşkilatı

a. Hükümdar konu anlatımı için tıklayınız.
b. Saray konu anlatımı için tıklayınız.

c. Hükûmet

  • İlk Türk İslam devletlerinde hükümdardan sonra en yetkili kişi “vezir”di.
  • Vezirlere; Karahanlılarda “yuğruş”, Gaznelilerde “hâce-i buzurg” unvanı verilmiştir.
  • Vezirlerin çok önemli görevleri vardı. Burada ferman yayınlar, tayinler yapar ve azillerde bulunurdu. Vezir çok önemli bir konumda olsa da Gaznelilerde istisnası görülmüştü.
  • Divan’ın görevleri; gelen davaları karara bağlamak, dış işleriyle alakalı bürokratik işleri yürütmek, hükümdarın ve devletin maliyesini korumaktır.
  • Devlet meseleleri konularına göre “divan” adı verilen dairelerde görüşülürdü. Karahanlılarda büyük divana “Meclis-i Âlî”, Selçuklularda ise “Divan-ı Saltanat” denirdi. İç ve dış yazışmaları yürüten divana “Divan-ı Tuğra”, başındaki kişiye “tuğrai” denirdi. Mali işlerle ilgilenen divana “Divan-ı İstifa”, başındaki kişiye “müstevfî” denirdi. Adli ve idari işleri teftiş eden divana “Divan-ı İşraf”, başındaki kişiye “baş müşrif” denirdi (K-S). Askeri işlerle ilgilenen divana “Divan-ı Arz”, başındaki kişiye “emir-i arz” denirdi (K-G-S).
  • Gaznelilerde genel işlerle ilgilenen divana “Divan-ı Vezaret” başındaki kişiye “vezir” denirdi. İç ve dış yazışmaları yapan divana “Divan-ı Risalet”, başındaki kişiye “sahib-i divan-ı risalet” denirdi. Haberleşme ile ilgili divana “Divan-ı İşraf”, başındaki kişilere “müşrif” denirdi. Hükümdar ailesine ait mali işlerle alakalı divana “Divan-ı Vekâlet”, başındaki kişiye “vekîl-i has” denirdi.
  • Türkiye Selçuklu devlet yapısı Büyük Selçuklulardan etkilenmiştir. Divan yapısı benzerdi. Türkiye Selçuklularında büyük divana “Divan-ı Âlâ” denirdi. Ayrıca “Naib-i Saltanat” (sultanın temsilcisi), “Emirü’l Ümera” (beylerbeyi), “Pervaneci” (arazi işlerinden sorumlu kişi) gibi görevlilerde vardı.