B – TÜRK – İSLAM DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI
1. Türk – İslam Devletlerinde Devlet Anlayışı konu anlatımı için tıklayınız.
2. Merkez Teşkilatı

a. Hükümdar konu anlatımı için tıklayınız.
b. Saray konu anlatımı için tıklayınız.
c. Hükûmet konu anlatımı için tıklayınız.

3. Taşra Teşkilatı

  • Türk İslam devletlerinde, İslam öncesi dönemde görülen “ülke hanedan ailesinin ortak malıdır” anlayışı geçerliliğini korumuştur.
  • Karahanlılarda “ikili teşkilat” görülürdü. Gaznelilerde ise daha merkezî bir anlayış vardır.
  • Türk-İslam devletlerinde ülke eyaletlere; eyaletler, şehirlere; şehirler kasaba ve köylere ayrılmıştı.
  • Eyaletlerin başında “askerî valiler” ya da “hanedan üyesi valiler” vardı. Hanedan üyesi valilerin bulunduğu vilayetler özerkti. Selçuklularda hanedan üyesi valiye “Melik”, askerî valilere “Şıhne” denirdi. Türkiye Selçuklularında askeri valilere “Subaşı” denirdi. Gaznelilerde mülki amire “Sahib-i divan” denirdi. Ayrıca halk içinden seçilen mülkî amire yardım eden yetkililere “Reis” denirdi. Şehirlerdeki mülki idareciye “Amid” denirdi.
  • Eyaletlerin önemli işleri ile ilgilenen memurlar merkezden gönderilirdi.
  • Eyaletlerdeki askerî yetkililere Selçuklularda “Sahib-i Şurta”; Gaznelilerde “Sipehsâlâr” (Sâlâr) denirdi. Adli yetkililere “Kadı” , Gazneliler “Kadi’l-Kudat” denirdi. Mali işlerden sorumlu kişilere “Amil” denirdi. Belediye işlerinden sorumlu yetkililere “Muhtesip” denirdi.
  • Türkiye Selçukluları, Büyük Selçukluların küçük bir modeliydi. Yalnız daha merkezi yapı vardı.
  • Posta teşkilatı mevcuttu. Burada görev alan memurlara “ulak” ya da “eşkinci” denirdi.
  • Taşradaki uygulamaları kontrol eden gizli istihbarat memurları vardır.
  • Gaznelilerde resmi görevlileri ve halkı ilgilendiren konuları rapor halinde başkente sunan birime “berid” denirdi.