Türk Dünyası 2
A-Moğol İstilası ve Sonrası
1-Cengiz ve Moğol Devleti

1196 yılında bütün Moğol reislerinin katıldığı kurultayda “CENGİZ” ismini alan Temuçin,Moğol Devletini kurmuştur.İlk dönemlerde çevresindekiMoğol kabilelerini hakimiyeti altına almaya çalışan Cengiz,daha sonra bütün kuvvetiyle Çin’e yönelmiş ve Pekin’i almıştır.Daha sonra Batı’ya yönelen Cengiz Han, Maveraünnehir’e sahip olmuş,Hazar Denizini kuzeyden ve güneyden geçerek Avrupa’ya yönelmiştir.
Moğol İstilası sonucunda;
a-Birçok şehir yakılıp,yıkıldı.Fakat kısa süre sonra yeniden imar edildi.
b-Türkistan-Çin ticareti hızla gelişti.
c-Moğol istilasından kaçan Türklerin çoğu Anadolu’ya yerleşerek Anadolu’nun hızla Türkleşmesini sağladı.
Moğol istilası Cengiz Han’ın ölümünden sonra da devam etmiştir.Selçuklular Moğol egemenliğini tanımış,Avrupa’da Baltık Denizi’ne kadar ilerlemişlerdir.
Bu devlete Cengiz Devleti denildiği gibi;Türk-Moğol Devleti de denilmiştir.Çünkü Cengiz’in ölümünden sonra devletin dört parçasından üçü Türklerin yaşadığı sahalarda kurulmuş ve hızla Türkleşmiştir.
2-Moğol Devletinin Parçalanması:
Cengiz Han Ölmeden önce Moğol adetlerine göre ülkeyi dört oğlu arasında paylaştırmıştı.Ölümünden sonra da devlet parçalanmıştır.
1-ALTINORDA DEVLETİ
Başkenti SARAY şehridir.Sibirya’da Karadeniz’in kuzenine kadar uzanan bölgede kurulmuştur.Devletin topraklarında pek çok Türk yaşadığı için kısa zamanda İslamiyete geçmiştir.14.yy’dan itibaren Moğolca yerini Türkçeye bırakmıştır.
ÖNEMİ:Rusların güçlenmesini ve Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir.
Timur tarafından paçalara ayrılmışlar,parçaları da Rusların egemenliğine girerek tarihten silinmişlerdir.
Altınorda Hanlığının parçaları:KIRIM HANLIĞI-ASTRAHAN HANLIĞI-KAZAN HANLIĞI-NOGAY HANLIĞI-SİBİR HANLIĞI-KÜÇÜM(Sibirya)HANLIĞ
2-İLHANLILAR:
Başkenti TEBRİZ’dir.İran’da kurulmuştur.*
a-İran,Irak,Azerbaycan ve Anadolu’ya hakim olmuşlardır
b-.Abbasiler’i yıkmışlardır
c-Anadolu Selçuklularının yıkılışında önemli bir rol oynamışlardır
d-Batıniler’i yıkmışlardır
e-İslamiyete girmişler,zamanla Türkleşmişlerdir
İç karışıklar sonucu yıkılmışlardır
3-ÇAĞATAYLILAR:
Başkenti SEMERKANT’tır.Doğu Türkistan’da kurulmuşlardır.Moğol Hanlıkları içinde en hızlı ve kısa sürede Türkleşip,Müslümanlaşmış olanıdır.Timur tarafından ele geçirilmiştir.Ayrıca bu dönemde Moğolca ile Türkçenin karışması sonucu ÇAĞATAY LEHÇESİ adı verilen lehçe ortaya çıkmıştır.
4-KUBİLAY HANLIĞI:Önceleri Çin’in tamamını fethettiği için başkenti PEKİN iken daha sonra KARAKURUM’a taşınmıştır.Asıl Moğol yurdunda kurulmuşlardır.Türklerin yaşadığı yerlere uzak kuruldukları için Türkleşip Müslümanlaşmamışlardır.Zamanla Çinlileşmişlerdir.
2-TİMURLULAR
Çağataylıların zayıflamasıyla yönetimi ele geçiren Timur tarafından kurulmuştur.Hindistan’dan Anadolu’ya,Basra Körfezinden Aral Gölü ve Ukrayna’ya kadar toprakları ulaşmıştır.
ÖNEMİ:1-Altınorda Hanlığını yıkarak,Rusların Karadeniz’e inmelerine neden olmuştur.
2-Osmanlı Devleti ile yaptığı Ankara Savaşını kazanmış,Osmanlıların Anadolu’daki hakimiyetini bir müddet tehlikeye atmıştır.Timur soyundan gelen ULUĞ Bey zamanında matematik ve astronomi,HÜSEYİN BAYKARA zamanında da edebiyat gelişmiştir.Bu dönemin en ünlü edebiyatçısı ALİ ŞİR NEVAİ’dir.Eseri olan MUHAKEMETÜL LUGATEYN ile Türkçe’nini Farsça’dan daha zengin bir dil olduğunu kanıtlamaya çalışmıştır.
Timur Devletine ÖZBEKLER son vermiştir.

ŞEYBANİLER(ÖZBEKLER) Timur Devletinden sonra onların coğrafyasına hakim olmuşlardır.Safeviler tarafından HİVE-HOKAND ve BUHARA HANLIKLARIna bölünmüşlerdir ve Ruslar tarafından yıkılmışlardır.

SAFEVİLER: Şah İsmail tarafından İran’da İlhanlılar’dan sonra kurulmuştur .Bir Türk Devletidir
.İran,Irak,Horasan,Azerbaycan,Türkmenistan ve Doğu Anadolu’nun bir kısmına hakim oldukları için Osmanlılar’ dan sonra dönemin en güçlü devleti olmuşlardı.Osmanlılarla da uzun süren mücadeleleri olmuştur.Afşar Türkleri tarafından varlıklarına son verilmiştir.

HİNDİSTAN’DAKİ TÜRK SULTANLIKLARI
Gaznelilerden sonra Hindistan’da etkili olan ilk Türk Devleti Delhi Türk Sultanlığıdır.Bu devlet Hindistan’da Türk kültürünün devam etmesini sağlamıştır.
BABÜRLÜLER:Timur soyundan olan Babürşah tarafından Afganistan ve Hindistan’da kurulmuştur.Hindistan’da kurulan son Türk-İslam Devletidir. İngilizler tarafından yıkılmış ve Hindistan uzun yıllar İngiliz egemenliğinde kalmıştır.
Dünyanın en güzel mimari eserlerinden biri olan TAC MAHAL Babürlü hükümdarı Şah Cihan tarafından eşi için yaptırılmıştır.


EBRU ÖZEN