. OSMANLI DEVLETİ’NİN GENEL DURUMU
Osmanlı Devleti kuruluşundan XVI. Yüzyıl sonlarına kadar sürekli gelişme ve ilerleme içindeydi.XVII. yüzyılın başlarından itibaren bu ilerleme ve gelişmeler durdu.Devleti ayakta tutan kurumlarda bozulmalar görülmeye başladı.Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden (1579 ) sonra başlayıp XVII. Yüzyıl sonuna kadar devam eden bu döneme Osmanlı tarihinde Duraklama Devri denir.Duraklama Devri;Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden (1579 ) Karlofça Antlaşmasına kadar ( 1699 ) geçen süreye denir.
Osmanlı Devletinin Duraklama Devrine girmesinin iç ve dış olmak üzere önemli nedenleri vardır.

1—Duraklamanın İç Nedenleri:
a) Merkezi Yönetimde Görülen Bozulmalar : Osmanlı Devletinde padişah bütün güç ve otoriteyi elinde bulunduruyordu.Bu nedenle padişahın kişisel niteliği gelişmeler üzerinde belirleyici bir etki bırakıyordu.Bu dönemde valide sultanların yönetime karışması,çocuk yaşta ve tecrübesiz padişahlar ve sağlığı bozuk padişahların tahta çıkması devlet yönetiminde olumsuzluklara yol açtı.
--- I.Ahmet,Ekber ve Erşed kuralını getirerek taht değişimini yeni bir esasa bağladı.Taht kavgalarını önledi.Şehzadelerin sancaklarda görevlendirilmesi geleneğini kaldırdı.Bu da padişahların yönetim tecrübesinden yoksun yetişmeleri sonucunu doğurdu.
--- Padişahların yönetim tecrübesinden yoksun yetişmeleri ,devlet yönetiminde valide sultanların ve bürokratların etkisini giderek arttırdı.Padişahlar ordunun başında sefere çıkmaz oldular.
--- Devlet hizmetinde yeterlilik,doğruluk,çalışkanlık yerini rüşvete,dalkavukluğa,adam kayırmaya bıraktı.Memurluklar rüşvet karşılığı satıldı.
--- Eyaletlerin başına iltimas ve rüşvetle valiler atandı.Bunlar gittikleri yerlerde halka baskı yaptılar.Osmanlı yönetiminin adalet ilkesi yerini asayişsizliğe bıraktı.Halkın devlete olan güveni sarsıldı.
b) Ekonominin Bozulması :Duraklama Döneminde şu faktörlerden dolayı Osmanlı maliyesi bozuldu:
-- Yenilgiler ve toprak kayıpları
-- Ganimet ,vergi ve hediyelerin azalması
-- Tımar sisteminin bozulması
-- Gümrük vergilerinin düşürülmesi
-- Yabancılardan alınan vergilerin kesilmesi
-- Cülus bahşişlerinin artması
-- Ticaret yollarının değişmesi
-- Saray masrafları ve israfın artması
-- Avrupa’da altın ve gümüşün artması nedeniyle Osmanlı parasının değer yitirmesi
-- Savaş giderlerinin artması
--- İstanbul isyanlarının yol açtığı tahribatlar mali zorlukları daha da arttırdı.Hazineye para bulmak için tımar ve zeametler mültezimlere verildi,memuriyetler satıldı.
--- Savaşların uzaması harcamaları arttırdı.giderlerini karşılamakta zorlanan devlet yeni vergiler koymaya yöneldi.Halk vergilerini ödemekte zorlandı.Köylüler toprağını terk etmeye başladı.Araziler boşalırken şehirlerde nüfus arttı.İşsizlik sorun oldu.
--- Devlet tarımı yeniden canlandırmak için terk edilen toprakları iltizama (kiraya) verdi.Tımar sistemi iyice bozuldu.Toprağı kiralayan eşraf zamanla güçlendi ve ayan denilen zümre ortaya çıktı.
--- Kapitülasyonlardan dolayı ,ticaretin azınlıkların ve yabancıların elinde olması Osmanlı ekonomisinin çökmesinde önemli bir rol oynadı.
c) Askeri Sistemde Bozulmalar :
--- III.Murat döneminde Askeri ocaklara,kanun-i kadim’e ( geleneksel kurallara) aykırı bir biçimde asker alandı.Devşirme sistemi ve ordu disiplini bozuldu.Devletten maaş alanların sayısı arttı.Askeri ocaklar birer çıkar kaynağı haline geldi.
--- Yeniçeriler kanunlara aykırı bir biçimde ,askerlik mesleği dışında bazı işlerle uğraşmaya başladılar.Maaşlarını alamayınca sık sık ayaklandılar.Devlet adamların,hatta padişahları değiştirir hale geldiler.” Ocak Devlet İçindir “anlayışı yerine “ Devlet Ocak İçindir” anlayışıyla hareket ederek,ocağı kendi çıkarları için kullandılar.
--- Sokullu’dan itibaren donanma ihmal edildi.İlgisiz kişiler donanmanın başına getirildi.
--- Dirlikler askerlikle ilgisi olmayan kişilere verilmeye başlandı.Dirlik sahipleri dirliklerinin başında değildi şehirlerde oturmaya başladılar;üretimle doğrudan ilgilenmediler.Bu nedenle tımarlı sipahilerin eski düzeni bozuldu,sayıları azaldı.Yeniçerilerin sayısı artarken ,sipahilerin azalması askeri dengeyi bozdu.Yeniçeriler rahat hareket etme imkanı buldular.
--- Avrupa’da ki savaş teknolojisi takip edilmedi.Bu durum savaşların uzamasına ve yenilgi ile sonuçlanmasına yol açtı.Savaşlar önemli bir gider kaynağı haline geldi.
--- Savaşların uzaması ve yenilgi ile sonuçlanması devleti ganimet gibi önemli bir gelir kaynağından yoksun bıraktı.Uzun süren savaşlar üretken nüfusu uzun süre cepheye bağladı.Bu da üretimin düşmesine yol açtı.
--- Savaşların önemli bir gider kaynağı haline gelmesi ve üretimin düşmesi devleti yeni vergiler koymak zorunda bıraktı.Vergilerin artması ekonomik ve sosyal tepkilerin artmasına yol açtı.
d) Sosyal Alandaki Bozulmalar :
--- Osmanlı Devleti çok etnik yapılıydı.Farklı din ve mezheplerdeki bir çok unsuru bünyesinde barındırıyordu.Zamanla uzak yerlerin yönetimlerinde sorunlar çıktı.Kanunların tam olarak uygulanamaması hoşnutsuzluğu arttırdı.Karışıklıklar toplum düzenini bozdu.Tarım ve hayvancılığın zayıflaması ve nüfus artışı da buna eklenince işsiz başı boş insanlar arttı.Eşkıyalık yaygınlaştı,celali isyanları arttı.Halk ile devlet arasındaki ilişkiler koptu.
e) Eğitimde Bozulmalar :
--- Osmanlıda ulema sınıfı yönetimin ve siyasetin temeli olan şeriat kurallarının koruyucusuydu.Fakat zamanla yetkilerini kendi çıkarları için kullanmaya başladılar.Çıkarlarını koruyabilmek için bezen askerlerle işbirliği yaparak saraya cephe aldılar.
--- Medreselerde fen bilimlerinin okutulması terk edildi ve eğitim sistemi günün gereklerine göre yenilenemedi.Batıdaki gelişmelerde takip edilmeyince Avrupa’dan geri kalındı.
--- İlmiyenin bozulması adalet,eğitim ve belediye işlerine de etki etti.Kadılar rüşvet almaya,çocuk yaştaki kimseler müderris tayin edilmeye başlandı.Yeniliklere karşı en önemli tepki ulemadan gelmeye başladı.

2- Duraklamanın Dış Nedenleri :
a) Güçlü Devletlerle Komşu Olma : Osmanlı Devleti Yükselme Dönemindeki fetihler sonrasında batıda Avusturya ve Prusya ;kuzeyde Rusya ;doğuda ise İran’la komşu olmuştu.Herhangi bir devletle komşu olmadığı yerlerde ise denizler ve çöller yani doğal sınırlar bulunmaktaydı.Bu geniş sahada güçlü düşmanlarla karşı karşıya kaldı.Teknik açıdan güçlü komşularıyla mücadele edebilecek durumda olmaması devletin duraklama ve gerileme sürecine girmesini hızlandırdı.
b) Coğrafi Keşiflerin Etkisi :Coğrafi keşifler Akdeniz havzası ticaretinin önemini azalttı.Devlet önemli bir gelir kaynağından mahrum kaldı.Keşiflerin olumsuz etkisini kırmak için Fransa’ya kapitülasyon verildi,fakat sonuç değişmedi.Zamanla Osmanlı Devletinin aleyhine işleyerek devleti daha da zayıflattı.
c) Rönesans’ın Etkisi : Rönesans’la birlikte Batı’da büyük bir teknik gelişme kaydedildi.Özellikle askeri sanayindeki ilerleme Batı’nın savaşlardaki üstünlüğü ele geçirmesine yol açtı.Savaşlar giderek yenilgi ile sonuçlanınca bir gelir kaynağı olmaktan çıkıp önemli bir gider kaynağı haline geldi.Savaş giderlerini karşılayamayan devlet yeni vergiler koymak zorunda kaldı.
d) Kapitülasyonların Etkisi : Osmanlı Devletinin Batılılara verdiği kapitülasyon hakları zamanla Osmanlı Devletinin aleyhine işledi.Kapitülasyonlar Osmanlı’da ticaretin gelişmesini engelleyerek,yerli üretimi düşürdü.Osmanlı ülkesi batılılar için bir ham madde ve Pazar kaynağı haline geldi.
e) Haçlı Zihniyeti : Osmanlı Devletinin askeri,siyasi ve ekonomik yönden zayıflaması üzerine Avrupa’da yeniden haçlı zihniyeti canlandı.Batılı devletler,Osmanlıyı Orta Avrupa ve Akdeniz’den atmak üzere harekete geçtiler.