SAHA YERİ VE SAHA TÜRKLERİ
Jelobtsov F. FEDOTOVİÇ (Yayına hazırlayan Sadettin Gömeç)

Saha Türklerinin Adı :
Bugünkü "Yakut" kelimesi Evenk (Mançu-Tunguz kavmi) dilinden gelmektedir. Evenkiler, Saha Türklerine "Eko" derlerdi, Ruslar,Saha Türklerine ait ilk bilgileri onlardan almışlar ve "e" sesini "ya"
sesine çevirip, "ut" son ekini ekleyip, Saha 'TürklerineYakut diye adı vermişlerdi. Ancak bu ad hiçbir zaman Saha Türkçesine yerleşmemiştir.

Daha 1924 yılında Saha bilim adamı Ksenofontov Cumhuriyetimizin Anayasa komisyonuna Yakut ve Yakutya kelimelerinin yerine "Saha" ve Sahastan" kelimelerinin kullanılmasını teklif etmiş ve Yakut kelimesinin Türkçe olmadığını da kaydetmişti. Maalesef bu iş o zamanlar bitirilmemişti.1928 senesinde Komünist Partisi Merkez Komitesi aldığı bir kararla Cumhuriyetimizde ağır bir baskıya başlamıştı.Halbuki bu zamanda birçok halk kendi tarihi adlarını almışlardı.

Bütün eski Sovyetler Birliğinde ."Glostnost" ve "Prestroyka" politikaları ile esen bağımsızlık rüzgarları Saha. Sire'ye kadar ulaştı. 27 Ey1ül1990 da Saha Özerk Cumhuriyeti devlet egemenliğini ilan etti.
Cumhuriyetimizin adı "Yakut-Saha Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" oImuştu. Ama bu da bugünkü realiteye ters düşmektedir. 20 aralık 1991 ülkemizde cumhurbaşkanı seçimi gerçekleşti. Bu yeni cumhuriyetimizin ilk cumurbaşkanının birinci kararı cumhuriyetimize kendi tarihi adını koymak oldu. 27 Aralık 1991 den itibaren cumhuriyetimizin adı "Saha Cumhuriyeti" oldu ve "Yakutya" kelimesi ise yalnız parentez içinde verilmektedir. Böylece tarihi hakikatlar yerini bulmaktadır.

Saha Türklerinin Menşei :
Saha Türklerinın etnik oluşumuna çeşitli kavimlerin dahil olduğu yolunda görüşler mevcuttur. Bunlar arasında Hint-İran dilli haklar da, sayılmıştır.Fakat Saha Türklerinin asıl etnik temelini iki büyük Türk grubu oluşturmuştur:
1. grubu eski Tölös aşiretleri ve bunların içinde de özellikle Uygurların yeri büyüktür, ki Saha Türklerinin ataları olan Kurıkanlar bir Tölös boyudur.
2.grubu –ise Kıpçak boyları oluşturmaktadır.
Saha Türklerinin.antropolojik tipi iki kısma ayrılmaktadır
l-Moğol aşiretlerinin, etkisine maruz kalmış çok kuvvetli Orta Asya tipi.
2-Eski Avrupa fonetik fonlu Güney Sibirya antropolojik tipi.

Saha Türklerinin Maddi Kültürlerinin Temelleri:
Saha Türkleri sekiz yüzyıldan fazla komşu halklardan izole olup,Asya'nın en kuzey ve soğuk ucunda yaşıyorlardı. Tabi ki Saha Türklerinin maddi kültürleri devamlı bir durgunluğa girmişti. Bütün eski Türk ekonomik sistemlerini kuzeyin soğuk koşullarına,uyarlamak zorundaydılar. Saha Türklerinin maddi kültürlerinin kökleri Güney Sibirya ve Orta Asya göçebelerinin bölgesel kültürlerine inmektedir. Bu İskit-Sibirya kültür birliği zamanına aittir. Bilim adamları çoktan beri İskit-Sibirya kültürünün ve eski Türklerin kültürü arasında çok sıkı bir münasebetin olduğuna işaret ederler. Bu silsile eski Türklerin ve onlarla bağlı bugünkü Sibirya Türk topluluklarının maddi kültürlerini ve ekonomisini de meydana çıkarıyordu. 'Saha Türklerinin' maddi kültürleri bunun en açık örneğidir.

Olonho:
Olonho Saha Türklerinin kahramanlık destanı ve sözlü halk edebiyatının zirvesidir. Bugün Saha Cumhuriyetinde Olonhoların toplanmasının birinci devresi bitmiştir. Olonhoların 150 tam metni ve 80 den fazla kısa özeti toplanmıştır. Olonholar Saha Türklerinin eski hayatlarının ansiklopedisidir.

Saha Türkçesi:
Saha Türkçesi Türk dillerinin Uygur-Oğuz grubuna aittir. Gramer yapısı Türk gramerine uygundur. Prof. Ubryatova'ya göre bugünkü Türk dillerinden ençok Türkiye Türkçesine yakındır. 1848 de Saha Türkçesi ile yazılı ilk eser çıktı. Bu Uvarovskiy'in Ahtılar(Hatıralar) adlı eseridir.

Kut Sür:
Türk toplulukları 'arasında yalnız Saha Türkleri eski Türk dini(Gök Tanrı' Dini; Saha Türkçesi Kut' Sür)sistemini ve Şamanizmin esaslarını ve adetlerini bugüne kadar getirmişlerdir. Kut-Sür çok ilginç, önemli ve bu arada çok karmaşık bir din sistemidir.

Saha Cumhuriyeti :
Arazisi 3 milyon 103 bin.km. kare, nüfusu 1 milyon 131 bin kişidir. Saha Türklerinin sayısı 365 bin kişi (% 33), kuzey halkları 26 bin kişi (% 2,5), Ruslar 550 bin kişi-(%50), Ukraynalılar 77 bin kişi (% 7) ve diğerleri % 7,5 dur.

Rusya'nın en zengin yer üstü ve yer altı kaynakları buradadır: Gümüşten elmasa, kömürden doğal gaza, çok değerli madenIerden kürke kadar birçok şey mevcuttur. Saha Yeri Sibirya'nın donmuş toprakları bölgesinde bulunmaktadır. Soğuk eksi 70, sıcak ise yaz aylarında artı 40 dereceye kadar ulaşmaktadır.
Kuzey bölgeleri tundura (buz çölü) ile kaplıdır. Sayısız göl ve nehirler vardır. Dünyanın en büyük nehri Lena'nın genişliği 30 km dir. Orta ve güney bölgeleri yeşil bir denizi andıran ormanlarla kaplıdır.
Halk geçimini balıkçılık, hayvancılık, madencilik ve az sayıda tarımla sağlamaktadır. Saha Türkleri ünlü Gines rekorlar kitabına geçen eski Türk atı ve ineğini (bunların sayısı yalnızca 1000 tanedir) koruyarak
bugüne kadar getirmişlerdir.

Ruslar, Saha Yeri'ne 17. yüzyılın başından itibaren gelmeğe başlamışlardır. 1632 de Saha Yeri, resmen ve zamanki Rus Çarlığına bağlanmıştı, 27 Nisan" 1922 de Yakut Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ilan
edilmişti. Saha Yeri, Rusya Federasyonunun bir parçası olmuş ve Saha Türklerinin kaderi de onlara bağlanmıştı. Saha Türkleri tam anlamıyla eski Soyvetler Birliğin’de olup-bitmiş bütün baskıların acısını yaşamışlardır.Bilhassa, yerli aydınlar birkaç defa yok edilmişlerdir.

Saha Türklerinin % 80 i köylerde yaşarken, Rusların ekseriyeti şehirlerde ve sanayi bölgelerinde ikamet etmektedirler. Bugün Saha Yeri'nde hem Rus dili hemde Saha Türkçesi konuşulmaktadır. Bunun yanında Saha Yeri'ndeki Rusların çok azı Türkçe bilmektedir.

Glastnost ve Perestroyka sayesinde Saha Türkleri bağımsızlık havasını teneffüs edip; milli bilinçlenmeye doğru gitmektedirler. ı7 Eylül 1990'da Yakut-Saha Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti devlet egemenliği beyannamesini resmen ilan etti. Yakutya olan Cumhuriyetin adını, Yakut-Saha ile değiştiren halk, azınlıkta olduğu toprakların zenginliklerin tek sahibi olmak istemektedir. 20 Aralık 1991 de Cumhurbaşkanı seçimi olmuştur. 27 Aralıkda ilk milli başkan M.E. Nikolayev vazifesine başlamıştır. Bu tarihten itibarende Cumhuriyetin adı sadece Saha Cumhuriyeti olarak kabul edilmiştir.