I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)


Savaş Öncesi Genel Durum:

XX. yüzyıla girildiğinde dünya politikasında İngiltere başta olmak üzere Fransa ve Rusya etkili konumdaydı. Bu devletler dünyadaki sömürgeleri büyük ölçüde aralarında paylaşmışlardı.

XIX. yüzyıl sonlarında Almanya ve İtalya siyasi birliklerini tamamlamış, bu nedenle, sömürgecilikte geç kalmışlardır. Almanya ve İtalya'nın sömürge arayışına girmesi ve sömürgelerin yeniden paylaşılmasını istemeleri gerginliğe yol açmış, bu durum Avrupa'da bloklaşmada da etkili olmuştur. XX. yüzyıl başlarında güçlü bir endüstri kuran Almanya, İngiltere'nin pazar payını azaltmak için onun pazarına göz dikmiştir.


Savaş Öncesi Avrupa'daki BloklaşmaLar:

Üçlü İtilaf (Anlaşma) = İngiltere, Fransa, Rusya

Üçlü İttifak (Bağlaşık) = Almanya, İtalya, Avusturya - Macaristan

Savaşın Nedenleri:

-Devletler arasındaki sömürgecilik yarışı, hammadde ve pazar arayışından doğan çıkar çatışması (Özellikle Alman - İngiliz rekabeti)

-Fransa'nın zengin kömür yataklarının bulunduğu ve daha önce Almanya'ya bıraktığı Alsas-Loren'i geri almak istemesi

-Rusya'nın Balkanlarda izlediği Panslavizm politikasının Avusturya - Macaristan İmparatorluğu'nun Balkanlardaki politikasına ters düşmesi

-Devletler arasındaki silahlanma yarışının hızlanması

-Avusturya - Macaristan veliahtının Saray -Bosna ziyareti sırasında bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi

-Fransız İhtilali sonucu yayılan milliyetçilik akımı


Savaşın Başlaması ve Yayılması:


Avusturya - Macaristan veliahdı Ferdinand'ın bir Sırplı tarafından öldürülmesi üzerine Avusturya - Macaristan Sırbistan'a savaş ilan etmiştir. Bu olay, Rusya'nın Sırbistan'ın, Almanya'nın da Avusturya - Macaristan'ın yanında savaşa girmesine yol açmıştır. Bir süre sonra İngiltere, Fransa gibi devletler yapılan ikili antlaşmalar doğrultu¬sunda savaşa girmişlerdir.

UYARI - 1 :

Savaş öncesi Üçlü Ittifak'ta yer alan İtalya, savaş başladıktan sonra önce tarafsızlığını ilan etmiş daha sonra İtilaf Devletleri yanında savaşa girmiştir. İtalya'nın taraf değiştirmesinde Batı Anadolu'dan toprak vaadedilmesi etkili ol¬muştur.

UYARI - 2 :

Japonya, Uzakdoğu'da yayılmasını hızlandırmak için Almanya'ya savaş açmış ve Almanların Uzakdoğu'daki sömürgelerini ele geçirmiştir.


Birinci Dünya Savaşı Başlarında Osmanlı Devleti'nin Genel Durumu

Büyük toprak kayıpları yaşayan Osmanlı Devleti savaş başladığı sırada tarafsız kalmayı tercih etmiştir. Bu dönemde iktidarda bulunan İttihat ve Terakkiciler kaybedilen toprakları geri almak; İngiltere, Fransa ve Rusya'nın ekonomik baskılarına son vermek için Almanya'nın yanında savaşa girme kararı almıştır. Osmanlı Devleti savaşa girmeden önce boğazları kapatmış, kapitülasyonları tek taraflı olarak kaldırdığını açıklamış ve genel seferberlik ilan etmiştir.



Osmanlı Devleti'nin Savaşa Girmesinin Nedenleri:

-Kaybedilen toprakları geri almak istemesi (En önemli neden)

-Kapitülasyonlardan kurtulmak istemesi

-İttihatçıların Orta Asya Türkleriyle birleşerek Turancılık politikasını gerçekleştirmek istemeleri

-Sömürgeci devletlere karşı Almanya gibi güçlü bir devletin yanında yer alarak siyasi yalnızlıktan kurtulmak istemesi

-İktidarda bulunan İttihatçıların Alman hayranı olmaları ve savaşı Almanya'nın kazanacağına inanmaları

-İtilaf Devletleri'nin donanmalarının önünden kaçan iki Alman gemisinin Osmanlıya sığınması ve bu gemilerle Rus limanlarının bombalanması



Almanya'nın Osmanlı Devleti'ni Savaşa Sokmak İstemesinin Nedenleri:

-Yeni cephelerin açılmasını sağlayarak savaşı geniş alanlara yaymak ve üzerindeki savaş yükünü hafifletmek

-Halifenin dinsel ve siyasal gücünü kullanmak (Halifenin kutsal savaş ilan etmesiyle İngiliz ve Fransız sömürgelerinde yaşayan Müslümanları ayaklandırmak)

-İngiltere ve Fransa'nın boğazlar yoluyla Rusya'ya yardım etmesini önlemek

-Osmanlı toprakları üzerinden Ortadoğu petrollerine ulaşmak ve İngiltere'nin Hindistan sömürgelerini tehdit etmek

-Süveyş Kanalı'nı ele geçirerek İngiltere'nin sömürgeleriyle bağlantısını kesmek

-Osmanlı Devleti'nin insan gücünden yararlanmak

UYARI:

Almanlar, Osmanlı ordularının eğitilmesi, sevkve idare edilmesi, silah ve teçhizat yönünden desteklenmesi durumunda başarılı olacaklarını
düşünmüşlerdir. Savaş sırasında Osmanlı Devleti bazı cephelerde ordunun komutasını Alman subaylara bırakmıştır. Mustafa Kemal, Osmanlı
ordularına yabancı subayların komuta etmesini bağımsız devlet anlayışıyla bağdaştıramadığı için reddetmiştir.

-İtilaf Devletleri yeni cephelerin açılmasını istemediklerinden Osmanlı Devleti'nin savaş sırasında tarafsız kalması için kapitülasyonları kaldırmayı, ekonomik yardım yapmayı ve Osmanlı Devleti'nin İngiltere'ye sipariş ettiği gemileri göndermeyi teklif etmişlerdir.

Ancak Osmanlı yönetimi, İtilaf Devletleri'ne olan güvensizlik nedeniyle bu teklifleri reddetmiştir. Bir süre sonra Osmanlı Devleti'nin Almanlardan satın aldığını açıkladığı iki gemiyle Rus limanlarını bombalaması üzerine önce Rusya, ardından bu devletin müttefikleri olan İngiltere ve Fransa'nın Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etmiştir.

Osmanlı Devleti'nin Almanya'nın yanında savaşa girmesiyle yeni cepheler açılmış ve savaş geniş alanlara yayılmıştır.


Osmanlı Devleti'nin Savaştığı Cepheler:

Kafkas Cephesi:

Osmanlı Devleti'nin savaştığı İlk cephedir.
Amaçlananlar;
-Bakü petrollerini ele geçirmek, Orta Asya Türkleriyle birleşerek Turancılık düşüncesini gerçekleştirmek
-Almanya'nın doğu cephesindeki yükünü hafifletmek
-Kars, Ardahan ve Batum'u Ruslardan geri almak

Bu amaçlara ulaşabilmek için Sarıkamış Harekâtı başlatılmış; ancak çetin kış şartlan ve hastalıktan dolayı onbinlerce asker cephede ölmüştür. Bunun üzerine Ruslar taarruza geçerek Erzurum, Muş, Erzincan, Bitlis ve Doğu Karadeniz bölgesini işgal etmiştir. Çanakkale Savaşı'ndan sonra bu cephede görevlendirilen Mustafa Kemal, 1916'da Bitlis ve Muş'u Ruslardan geri almıştır.

Tehcir (Zorunlu Göç) Kanunu :

(1915) Doğu Anadolu'daki Osmanlı Ermenileri, Ruslarla işbirliği yaptıkları için Osmanlı Hükümetinin çıkardığı yasayla, yine Osmanlı toprağı olan Suriye ve Filistin'e zorunlu göçe tabi tutulmuştur.

1917'de Rusya'da Bolşevik İhtilali çıkmış, Rusya'daki yeni yönetim 3 Mart 1918'de İttifak Devletleri'yle Brest - Litowsk Antlaşması'nı imzalayarak I. Dünya Savaşı'ndan çekilmiştir. Bu antlaşmayla Rusya, 1878 Berlin Antlaşması'yla Osmanlı Devleti'nin Rusya'ya bıraktığı Kars, Ardahan ve Batum'u Osmanlı Devleti'ne geri vermeyi amaçlamış; ancak Anlaşma Devletleri Sovyet Rusya'nın bu kararını geçersiz saymışlardır.

Kanal Cephesi:

İngiltere'nin Uzak Doğu'daki sömürgeleriyle bağlantılarını keserek asker ve hammadde ihtiyacını karşılamasını önlemek amacıyla Almanya'nın isteği sonucu Osmanlı Devleti'nin açtığı cephedir. Osmanlı Devleti'nin Mısır'ı İngilizlerden almak istemesi de bu cepheyi açmasında etkili olmuştur. Ancak Osmanlı Devleti buradaki mücadelelerde başarılı olamamıştır.

Filistin ve Suriye Cepheleri:

Osmanlı ordularının Süveyş Kanalı'na yönelik harekâtının başarısız olması üzerine İngilizlerin Araplarla anlaşarak Osmanlı Devleti'ne karşı saldırıya geçmesiyle açılmıştır. Bu cephede ingiliz orduları kuzeyde Halep'e kadar ilerlemiştir.

Irak Cephesi:

İngilizlerin Basra Körfezi'nden açtıkları cephedir.

Amaç:

Irak petrollerini ele geçirmek, kuzeydeki Rus kuvvetleriyle birleşmek ve Osmanlı ordularının Hindistan'a girmesini engellemektir. Osmanlı orduları Kut'ül-Amare'de İngiliz ordularını esir almış, daha sonra İngilizler bölgedeki Arapları Osmanlıya karşı kışkırtmıştır. Mondros Ateşkes Antlaşması imzalanmadan önce Musul ve Kerkük dışında bütün Irak elden çıkmıştır.

Galiçya, Mekadonya, Romanya Cepheleri:

Osmanlı Devleti bu cephelere müttefiklerine yardım amacıyla asker göndermiştir.

Hicaz, Yemen Cepheleri:

Osmanlı Devleti bu cephelerde İngilizlerin kışkırttığı Araplarla ve İngiliz birlikleriyle savaşmıştır.

Çanakkale Cephesi:

İtilaf Devletleri'nin Rusya'ya yardım ulaştırmak istemeleri

-İtilaf Devletleri'nin Balkanlara doğru yeni bir cephe açarak Balkan devletlerini yanlarına çekmek istemeleri

-İtilaf Devletleri'nin İstanbul ve boğazları işgal ederek Osmanlı Devleti'ni savaş dışı bırakmayı ve savaşı kısa sürede bitirmeyi düşünmeleri

İtilaf Devletleri'nin karadan ve denizden saldırıya geçtikleri bu cephede 19. Tümen komutanı Mustafa Kemal; Arıburnu, Anafartalar, Kireçtepe ve Conkbayırı'nda önemli başarılar elde etmiştir. Çanakkale'yi geçemeyeceğini gören İtilaf Devletleri Gelibolu'dan çekilmişlerdir.

Çanakkale Savaşı'nın sonuçları:

I. Dünya Savaşı en az iki yıl uzamıştır. Bulgaristan, İttifak Devletleri yanında savaşa girmiş böylece Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında karayolu bağlantısı kurulmuştur.

-Çanakkale zaferi ileride Kuvayi Milliye ruhunun ortaya çıkmasında etkili olmuştur.

- Rusya'ya yardımın ulaşamaması iç karışıklıkları artırmış, 1917 Bolşevik ihtilali'ne ortam hazırlamıştır.

-Mustafa Kemal'in bu cephedeki başarısı içte ve dışta tanınması ve milli mücadelede lider olmasında etkili olmuştur.

Osmanlı İmparatorluğu'nu Paylaşma Tasarıları :

Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesi üzerine topraklarının İtilaf Devletleri tarafıntarafından paylaşılması gündeme gelmiştir, itilaf Devletleri savaş sırasında yaptıkları gizli antlaşmalarla Osmanlı topraklarını kâğıt üzerinde paylaşmışlardır.


1915 İstanbul Antlaşması (Boğazlar Antlaşması) :

Bu antlaşma ile İngiltere ve Fransa İstanbul, boğazlar ve çevresinin Rusya'ya bırakılmasını kabul etmişler, buna karşılık Rusya, Osmanlı Devleti'nin diğer topraklarının İngiltere ve Fransa arasında paylaşımını kabul etmiştir.

Londra Antlaşması (1915):

İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında yapılmıştır. Antlaşmayla 12 Ada, Antalya ve çevresi İtalya'ya bırakılmıştır. İtilaf Devletleri bu antlaşmayla italyanları kendi yanlarında I. Dünya Savaşı'na sokmak istemişlerdir.

Mac - Mahon Antlaşması (1916):

İngilizlerin Mısır valisi Mac-Mahon ve Mekke Emiri Şerif Hüseyin arasında yapılmıştır. Arap Yarımadası'nda bağımsız bir Arap krallığı kurulması vaad edilmiş, buna karşı Araplar Osmanlı Devle-ti'ne karşı kışkırtılmıştır.

Sykes - Picot Antlaşması (1916):

İngiltere ve Fransa'nın Osmanlı Imparatorluğu'nun paylaşımını öngören antlaşmadır. Buna göre, Musul hariç Irak ingiltere'ye, Suriye'nin doğu kesimleri ve Ürdün'ü kapsayan bölgede İngiltere ve Fransa denetiminde Arap Krallığı'nın kurulması amaçlanmıştır.

Petrograd Protokolü:

İngiltere ve Fransa'nın boğazlara ek olarak Doğu Karadeniz kıyıları ile Erzurum, Bitlis ve Van'ı Rusya'ya bıraktıkları antlaşmadır.

Boulfour Deklerasyonu (1917):

İngiltere Dış İşleri Bakanı'nın Filistin'de bir Yahudi devletinin kurulmasına destek vereceklerine yönelik deklerasyonla ABD'deki Yahudi lobisinin desteği alınmak istenmiştir.

Saint Jean De Maurienne Antlaşması (1917):

İtalya'ya Aydın ve İzmir dahil Batı Anadolu'nun bırakılması planlanmıştır.

UYARI 1 :

Bolşevik Ihtilali'nden sonra Rusya'daki yeni yönetim, Çarlık Rusya'nın İtilaf Devletleri'yle birlikte yaptığı gizli antlaşmaları dünya kamuoyuna açıklayarak eski yönetimi sömürgeci ilan etmiştir. Rusya'daki yeni yönetimi ve yeni yönetimin imzaladığı antlaşmaları İngiltere ve Fransa tanımamıştır.

UYARI 2 :

Rusya'nın savaştan çekilmesinden sonra İttifak Devletleri'nin savaşı kazanacaklarına olan inançları artmıştır. Ancak; Almanya her ne kadar güçlü bir kara ordusuna sahip olsa da denizlerde İngiltere kadar güçlü değildir. Sömürgeleri de oldukça sınırlı olan Almanya ayrıca müttefiklerine de yardım etmek zorundaydı. Bu durum Almanya'nın işini oldukça zorlaştırmıştır.

ABD'nin Savaşa Girmesi:

Savaş sırasında ABD tarafsızlığını ilan etmesine rağmen İtilaf Devletleri'yle ilişkilerini sürdürmüştür. Alman savaş gemilerinin ABD ticaret gemilerine saldırı düzenlemesi üzerine savaşı kısa sürede bitirerek savaş sonunda oluşacak yeni dünya düzeninde belirleyici devlet olmak için savaşa katılma kararı almıştır. ABD başkanı Wilson 8 Ocak 1918'de 14 maddeden oluşan bir bildiri yayınlamış, bu bildiriyle savaşın hangi koşullarda bitirileceği ve yapılacak barışın koşullarının neler olacağı ortaya konmuştur. Bu ilkelerden bazıları İngiltere ve Fransa'nın çıkarlarına uygun olmadığı halde bu devletler ilkeleri kabul ettiklerini açıklamışlardır.

Wilson Prensipleri ;

-Galip devletler mağlup devletlerden toprak ve savaş tazminatı almayacaktır.
-Devletlerarasında gizli antlaşmalar yapılmayacaktır.
-Silahlanma yarışına son verilmelidir.
-Boğazlar uluslararası sular haline getirilmelidir.
-Her millet kendi geleceğine kendisi karar vermelidir.
-Osmanlı Devleti'nde Türklere çoğunlukta oldukları bölgelerde kesin egemenlik tanınmalı ayrıca Osmanlı egemenliği altındaki uluslara da kendi geleceklerini belirleme hakkı verilmelidir.

ABD'nin savaşa girmesinden bir süre sonra ittifak Devletleri birer birer savaştan çekilmiştir. Savaşı kaybeden devletlerle önce ateşkes antlaşmaları daha sonra da barış antlaşmaları imzalanmıştır.

I. Dünya Savaşı'nın Silahlı Çatışmalarını Bitiren Ateşkes Antlaşmaları :

-Bulgaristan ile Selanik Ateşkes Antlaşması (29 Eylül 1918)
-Osmanlı Devleti ile Mondros Ateşkes Antlaş¬ması (30 Ekim 1918)
-Avusturya - Macaristan ile Villaguiste Ateş¬kes Antlaşması (3 Kasım 1918)
-Almanya ile Rethandes Ateşkes Antlaşması (11 Kasım 1918)

Savaş Sonunda İmzalanan Barış Antlaşmaları :

Savaşın galipleri yenik devletlerle yapacakları antlaşmaların şartlarını belirlemek üzere Paris'te bir konferans düzenlemişlerdir.

UYARI:
İtilaf Devletleri Osmanlı topraklarının paylaşımında anlaşmazlığa düştükleri için Sevr Antlaşmasının taslağı daha sonra San Remo Konferansında belirlenmiştir.

Almanya - Versay (28 Haziran 1919):

Almanya'ya askeri ve ekonomik sınırlamalar getirilmiş, Alsas - Loren Fransa'ya verilmiştir.

Avusturya - Saint Germain (10 Eylül 1919):

Avusturya ve Macaristan ayrı devletler haline gelmiş, Avusturya topraklarında Yugoslavya, Çekoslovakya ve Macaristan devletleri kurulmuştur.Avusturya'ya askeri ve ekonomik sınırlamalar getirilmiştir.

Bulgaristan - Nöyyi (27 Kasım 1919):

Batı Trakya Yunanistan'a bırakılmış, Bulgaristan'ın Ege denizi ile olan bağlantısı kesilmiştir.

Macaristan - Trianon (4 Haziran 1920):

Macaristan yeni kurulan devletlere topraklar vermiştir.

Osmanlı - Sevr (10 Ağustos 1920):

Bu antlaşma Kurtuluş Savaşı nedeniyle yürürlüğe girmemiştir.

I. Dünya Savaşı'nın Sonuçları:

-Osmanlı, Avusturya - Macaristan, Almanya ve Rus Çarlığı yıkılmıştır.

-Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Litvanya ve Macaristan devletleri kurulmuştur.

-Sömürgecilik mandater rejim adı altında devam etmiştir.

-Dünya barışını korumak amacıyla Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kurulmuştur.

-Almanya, Avusturya - Macaristan ve Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılması Avrupa ve Ortadoğu'da otorite boşluğunun doğmasına neden olmuştur.

-Savaş sonunda sınırların çizilmesinde milliyetçilik ilkesine dikkat edilmemesi azınlık sorunlarına yol açmıştır.

Avrupa'da yeni rejimler ortaya çıkmıştır. (Rusya'da Komünizm, italya'da Faşizm, Almanya'da Nazizm)

-İngiltere ve Fransa güçlü rakipleri olan Almanya'yı devre dışı bırakmıştır.

-Savaş sonunda yenik devletlerle tek taraflı ve ağır koşullar içeren antlaşmalar imzalatılması II. Dünya Savaşı'na neden olmuştur.

-ilk kez kimyasal silah, tank ve denizaltı kullanılmıştır.

-Halkın savaştan büyük zarar görmesi üzerine halkın can ve mal güvenliğini sağlamak amacıyla Sivil Savunma Teşkilatı kurulmuştur.