UÇLAR VE ANADOLU BEYLİKLERİ

Anadolu’ya göç eden Türklerin yerleştirildiği Bizans sınır boylarına uç denir. Türkmenlerin uç bölgelerine yerleştirilmesi B.Selçuklu Devleti döneminde başladı, Türkiye Selçuklu döneminde devam etti. Anadolu’da ilk uç teşkilatı Danişmentliler tarafından oluşturuldu.
Uç Beylerinin görevleri:
 Bizans sınırlarına sürekli akınlar düzenleyerek Bizans’ı yıpratmak.
 Anadolu’nun Türkleşmesini sağlamak.
 Anadolu’da islamiyetin yayılmasını sağlamaktı.
Başlıca Uç Merkezleri:
 Kastamonu-Sinop-Samsun: Kuzey Karadeniz’e yönelik kuruldu.
 Danizli-Afyon-Kütahya-Eskişehir: Bizans’a yönelik kuruldu.
 Antalya-Alanya : Ermeniler ve Kıbrıs Krallığına yönelik kuruldu.

Anadolu Beyliklerinin Doğuşu
Uç beylikleri 1243 Kösedağ Savaşında Türkiye Selçuklularının yenilmesiyle yarı bağımsız oldular. 1308 de ll. Mesut’un ölümüyle Moğollara bağlandılar. İlhanlı Moğollarının 1336 da yıkılmasıyla tamamen bağımsız oldular.

Karadeniz ve Marmara Bölgesinde Kurulan Beylikler:

1- Osmanoğulları: Osmanlılar Oğuzların Kayı boyuna mensuptur. Kayılar Malazgirt Savaşından sonra Ertuğrul Bey liderliğinde Anadolu’ya gelmişlerdir. Ankara yakınlarında Karaca dağ yöresine yerleştiler. Buradan Söğüt ve Domaniç yöresine giderek bir uç beyliği kurdular. Anadolu Selçuklu Devleti, Osmanlı Beyliğini Bizans sınırına yerleştirmiş bir anlamda sınır koruma da görevli bir uç beyliği konumuna getirmiştir. Önceleri Anadolu Selçuklu devleti egemenliğinde olan beylik, 1299 yılında OSMAN GAZİ döneminde bağımsız olmuştur.

2- Karesioğulları (1304 – 1360 ): Balıkesir ve Çanakkale çevresinde kurulmuş bir uç beyliğidir. Denizcilik alanında ileri olan beylik, Bizans’a karşı güçlü bir donanma oluşturmuştur. Beylik Orhan Bey zamanında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Beyliğin Osmanlı için sağladığı avantajlar:
 Osmanlının Rumeliye geçişinde büyük kolaylık sağladı.
 Hacı İl Bey, Evrenuz Bey ve Ece Halil gibi komutanlar Osmanlı hizmetine girdiler.
 Karesi Donanması Osmanlı donanmasının çekirdeğini oluşturdu.
 Osmanlılara bağlanan ilk beyliktir.
3- Candaroğulları (İsfendiyaroğulları ) (1292 – 1461): Kastamonu ve Sinop çevresinde kurulmuştur. Osmanlılarla ilk ilişkiler l. Murat zamanında başlamıştır. Fatih zamanında beylik tamamen Osmanlı topraklarına katılmıştır. Denizciliğe önem vermişlerdir.
4- Pervaneoğulları (1277 – 1322) : Sinop ve Samsun yöresinde kurulmuştur. Denizcilik alanında gelişerek Kırıma seferler düzenlemiş ve Cenevizlilerle savaşmışlardır. Candaroğulları tarafından yıkılmıştır.
5- Tacettinoğulları (1348 – 1428): Ordu ve Niksar yöresinde kurulmuştur. Kurulduğu yerden dolayı Canikoğulları Beyliği de denir. Osmanlılar tarafından yıkılmıştır.

Batı Anadolu’da Kurulan Beylikler:

1- Germiyanoğulları ( 1299 – 1429 ): Kütahya merkez olmak üzere, Denizli, Kula ve Simav yöresinde kurulmuştur. Beylik Yakup Bey tarafından kurulmuştur. Anadolu’da kurulan beylikler içinde Karamanoğulların’dan sonra en güçlüsüdür. Bizans’la savaşılarak vergiye bağlandı. Karamanoğlu ve Osmanlı saldırılarıyla başa çıkamayınca, Osmanlılarla akrabalık kuruldu. Kütahya, Tavşanlı, Simav çeyiz olarak Osmanlılara verildi. Yıldırım Beyazıt döneminde beylik Osmanlılara bağlandı. Ankara Savaşı sonucu yeniden kurulan beylik ll. Murat döneminde vasiyet yoluyla Osmanlılara bağlandı.
2- Saruhanoğulları ( 1313 – 1410): Saruhan Bey tarafından Merkez Manisa olmak üzere kurulmuştur. Menemen, Foça ve Kemalpaşa’yı alarak denizciliğe yöneldiler. Yıldırım Beyazıt döneminde beyliğe son verildi. Ankara Savaşından sonra yeniden kurulan beylik Çelebi Mehmet tarafından tamamen yıkılmıştır.
Saruhanoğulları döneminden günümüze kalan en önemli eserler: Manisa- Ulu Cami, İlyas Bey Mescidi, Revak Sultan Türbesi, Mevlevihane, Hacet Mescidi, Saruhan Bey Türbesi vb.
3- Aydınoğulları (1308 – 1426): Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından Aydın ve Birgi yöresinde kurulmuştur. İzmir ve çevresi alınarak güçlü bir donanma oluşturulmuştur. Ege Adaları, Yunanistan ve Mora’ya seferler düzenledi. Haçlı donanmasıyla savaştı. Yıldırım Beyazıt döneminde beylik Osmanlılara bağlandı. Ankara Savaşı sonucu yeniden kurulan beylik ll. Murat tarafından Osmanlılara bağlandı.
4- Menteşeoğulları (1261 – 1424): Menteşe Bey tarafından Muğla, Milas yöresinde kurulmuştur. Adalarda fetihler gerçekleştirmiş. Rodos Adasını bir süre için ele geçirmiştir. Güçlü bir donanmaya sahiptiler. Yıldırım Beyazıt döneminde beylik Osmanlılara bağlandı. Ankara Savaşı sonucu yeniden kurulan beylik ll. Murat döneminde Osmanlılara bağlandı.
5- İnançoğulları( 1276 – 1368): İnanç bey tarafından Denizli de kurulmuştur. Germiyanoğulları tarafından sona erdirilmiştir.
6- Sahip Ataoğulları(1275 – 1342): Afyonda Sahip Ata Fahrettin tarafından kurulmuştur. Germiyanoğulları tarafından sona erdirilmiştir.

Orta Anadolu ve Akdeniz Bölgesinde Kurulan Beylikler:
1-Karamanoğulları: Oğuzların Avşar boyundandır. Nure Sofi liderliğinde Anadolu’ya gelerek Ermenek yöresine yerleşmişlerdir. Beylik Karaman Bey tarafından kurulmuştur.En önemli hükümdarları Karamanoğlu Mehmet Beydir. Bu dönemde:
 Konya ele geçirilerek başkent yapılmıştır.
 Türkçe resmi dil ilan edilmiştir. (13 Mayıs 1277)
Yıldırım Beyazıt döneminde yapılan AKÇAY Savaşında yenilen beylik Osmanlılar tarafından sona erdirilmiştir. Ankara savaşından sonra yeniden kurulan Beylik Fatih zamanında Osmanlılara bağlandı. ll.Beyazıt döneminde kesin olarak sona erdi.
Türk Tarihindeki Önemi:
 Kendilerini Anadolu Selçuklu Devletinin devamı (Mirasçısı) kabul ediyordu. Bu durum Osmanlı Beyliği ile arsında uzun yıllar sürecek mücadeleye neden olmuştur.
 Osmanlıyı en fazla uğraştıran beyliktir.
 Karamanoğlu Mehmet Bey 1277 yılında Türkçe’yi resmi dil ilan ederek Türk dili ve Türk kültürü açısından çok önemli bir gelişim sağlamıştır.
 Anadolu’da kurulan beylikler içerisinde en güçlü olanıdır.
2- Hamitoğulları: Hamit bey tarafından Antalya, Isparta ve Eğridir yöresinde kurulmuştur. Beyşehir,Seydişehir ve Yalvaç para karşılığı Osmanlılara satıldı. Yıldırım Beyazıt Döneminde Osmanlılara katılan beylik, Ankara Savaşı sonucu yeniden kuruldu. ll.Murat döneminde tamamen Osmanlılara bağlandı.
3- Eşrefoğulları: Süleyman Bey tarafından Beyşehir yöresinde kurulmuştur. Moğol Valisi Timurtaş tarafından beyliğe son verildi.
4- Dulkadiroğulları: Karaca Bey tarafından Merkez Elbistan olmak üzere kuruldu. Ermeniler ve Memluklularla önemli savaşlar yapmıştır. Osmanlı-Memluk savaşlarının yapılmasına neden oldular. Bu iki devlet arasındaki savaşlardan dolayı uzun süre varlıklarını devam ettiler. Yavuz Selim zamanında TURNADAĞ Savaşıyla sona erdi.
 Bu beyliğin alınmasıyla Anadolu Türk Birliği tamamen sağlanmıştır.
5- Ramazanoğulları: Ramazan bey tarafından Adana ve çevresinde kurulmuştur. Uzun süre Memluklulara bağlı olarak yaşamışlardır. Yavuz’un Mısır seferi sonunda Osmanlılara bağlandı. 1608 yılında Osmanlının bir vilayeti haline getirildi.
Osmanlılara Bağlanan en son beyliktir.(1608)
6- Eretna Devleti: Eretna bey tarafından Başkent önce Sivas sonra Kayseri olmak üzere kurulmuştur. Vezir olan Kadı Burhanettin tarafından devlete son verildi.
7- Kadı Burhanettin Devleti: Sivas Başkent olmak üzere kurulmuştur. Timur tehlikesi üzerine şehir Yıldırım Beyazıt’a teslim edilmiştir.
Beyliklerin Türk Tarihindeki Önemi:
 Moğol tehlikesine karşı Anadolu’daki Türk varlığını devam ettirmişlerdir.
 Moğol baskısından kaçan Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesini ve uçlara yerleşmesini sağladılar.
 Fetihlerle Türk yurdunun sınırlarını genişlettiler.
 Anadolu’da mimari eserler yaparak geliştirdiler.
 Anadolu’ya Türk Kültürünü yaydılar.
Beyliklerin Ortak Özellikleri:
 Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılması sonucu kurulmuşlardır.
 Hepside Osmanlı egemenliğine girmiştir.
Anadolu’nun Türkleşmesine katkıda bulunmuşlardır.