DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632- 661)
Halife: Hz. Muhammed’in vekili, Müslümanların din ve devlet başkanıdır.
Dört Halife döneminde halifeler halk oyu ile (seçimle) başa gelmişlerdir. Bu yüzden dört halife dönemine İslam’da”Cumhuriyet”dönemi denir. “Hulefa-i Raşidin = Büyük Halifeler” de denir.
Dört Halifeden sonra, Emeviler le birlikte halifeler seçilmemiş, yönetim saltanata dönüşmüştür.
Hz. EBUBEKİR DÖNEMİ ( 632- 634 )
* Seçimle göreve gelen ilk halifedir. Döneminde;
1. Yalancı Peygamberler sorunu çözümlendi. Dini ve siyasi birliği sağladı.
2. Zekat vermek istemeyenler tekrar dine kazandırıldı.
Önemi: Arap yarımadasında dinsel ve siyasal birlik yeniden sağlandı. Müslümanlar arasında birlik ve beraberlik korundu.
3. Kur’an ayetlerini toplatıp, kitap haline getirdi. Zeyd bin Sabid başkanlığındaki kurul, ayetleri birleştirdi. İleride çıkabilecek ihtilaflar önlendi. Aslı korundu. ( Mushaf= Kitap)
4. Fetihleri;
 İslam’ı yaymak üzere Bizans ve Sasani üzerine Müslüman orduları gönderildi.
Böylece, Arabistan dışına ilk seferler Hz. Ebubekir ile başladı.
 Halid bin Velid komutasındaki İslam ordusu Hire’yi ele geçirdi.
Hire kentinin alınmasıyla ilk defa “ Cizye” vergisi alındı.
 Bizans ( Suriye ) üzerine ordu gönderildi. ( 634 Yermük Savaşı )
Suriye kapıları Müslümanlara açıldı. Suriye’nin fethine zemin hazırlayan savaştır.
Hz. ÖMER DÖNEMİ ( 634-644 )
 Dört Halife döneminde fetihlerin en çok yoğunlaştığı dönemdir. Bu dönemde Sasaniler ve Bizansla mücadele edildi.
 Suriye, Mısır , İran fethedildi.
Bizans ile mücadele ( Suriye’nin Fethi) Hz. Ebubekir döneminde , Yermük savaşın -da yenilen Bizans orduları Şam’a çekilmişti. Suriye, 70 gün süren Şam kuşatması sonucunda Ecnadeyn (636) fethedildi. Şam, Kudüs alındı.
* Kudüs’ün fethinden sonra ilk cami, “ Mescid’ül Aksa” ismiyle yapıldı.
Bizans ile mücadele ( Mısır’ın Fethi) Amr İbn- ül As Mısır’da 641’de Babilyon, 642 ‘de İskenderiye ve Libya’ya kadar olan Mısır fethedildi.
* Mısır’da Fustat ( Kahire ) şehri kuruldu. ( Zamanla kültür ve sanat merkezi oldu.)
• Mısır’ın Fethiyle; a)Kuzey Afrika’da fetihler başladı. Köprü vazifesi gördü.
b)Baharat yolu, Müslümanların denetimine girdi.
Sasani ile mücadele ( İran ‘ın Fethi) : 634 Köprü Savaşı , Müslümanlar Fırat’ı geçince geri çekilme umudunu yok etmek için köprüyü yaktırdılar. İran ordusundaki 30 kadar fil yüzünden İslam ordusu büyük bir mağlubiyete uğradı.
 635 Kadisiye Savaşı, Küfe yakınlarında, Sasaniler yenildi. Irak Müslümanların eline geçti ve İran yolu açıldı.
 642 Nihavend Savaşı ile Sasani ordusu dağıldı.
Önemi: * Sasani Devletinin yıkılmasına zemin hazırlamıştır.
* Müslümanlar ile Türklerin sınır komşusu olmasına ortam hazırlamıştır. Türk – Arap ilişkileri başladı.
İslam orduları Asya’da Horasan’a ve Kafkaslar’a , Afrika’da Libya’ya kadar ülkeleri fethetmişlerdi. Devletin sınırları genişleyince;devlet teşkilatı yeniden düzenlendi.
İÇTEKİ GELİŞMELER:
 Merkezi yönetimin gücünü arttırmak için, ülke( Eyaletlere) yönetim birimlerine ayrıldı.
( Mısır, İran, Suriye gibi..)
 Fetihlerin artmasıyla;
a) Düzenli kara ordusu kuruldu. ( Mesleği askerlik olan daimi ordular kuruldu.)
b) Ordu karargahları oluşturuldu.
c) Divan-ı Cünd denilen askeri divan kuruldu.(Abbasiler son şeklini verdi.)
 Mali alanda;
a) “ Beyt’ül Mal” denilen devlet hazinesi oluşturuldu.
b) Baharat yolu denetim altına alındı.
c) Vergilendirme kuralları belirlendi. Ayrıca Haraç ve Cizye vergileri düzenlendi.
 Adalet teşkilatı kurularak, eyaletlere Kadı ( adli) , Subaşı ( güvenlik ) atadı.
 İlk kez Posta teşkilatı kuruldu. ( Emeviler geliştirdi.)
 Fethedilen topraklarda İkta sistemini uyguladı. ( Memur ve askerlere maaş karşılığında arazi gelirlerinin verilmesi)
 Hicret Olayı (622) Hicri Takvime başlangıç oldu.
 Ticareti kolaylaştırmak için para bastırdı.
 Hz. Ömer Dönemi’nde kurumsallaşmaya önem verilerek, devlet örgütlenmesi gelişim gösterdi.
HZ. OSMAN DÖNEMİ: (644- 656)
 Emevi ( Ümeyye) soyundan gelen zengin bir tüccardı.
 80 yaşında halife olması, yaşlılığı ve yaradılış itibarı ile halim- selim bir kişi olması sebebiyle yönetime tam hakim olamadı.
 Yönetimde ırkçılıkları ile tanınan Emevi soyu ( akrabaları ) etkin oldu. Önemli valiliklere ve komutanlıklara getirildiler. Bu durum ise iç çatışmaları başlatacaktır.
 Horasan’ın alınması ile İran’ın fethi tamamlandı.
 Gürcistan fethedildi.
 Hazar Türkleri ile girilen mücadelede Belencer alındı. Ancak kuzey yönündeki ilerleyiş, Hazarlarca durduruldu.
Böylece;* İlk kez Müslüman Araplar ile Türkler arasında mücadele başladı.
* Rusların İslamlaşması engellendi.
 Kuzey Afrika’ya düzenlenen seferde Trablusgarp (Libya) ve Tunus fethedildi.
 Şam valisi Muaviye ilk İslam donanmasını kurdu. Kıbrıs fethedildi. Zatü’s Savari Deniz Savaşında Bizans yenildi..
 Kuran-ı Kerim çoğaltılarak ( 6 nüsha) illere gönderildi.
 Yönetim ve hukuk Kuran’a dayandığı için ülke içinde birlik sağlanmış oldu.
 Önemli görevlere Emevi soyundan kişilerin getirilmesi, toplumda tepki ile karşılandı. (Soy taraftarlığı yeniden gündeme geldi. İsyan sonucu Hz. Osman öldürüldü.)
HZ. ALİ DÖNEMİ (656- 661)
 Devlet otoritesinin zayıfladığı, parçalandığı bir zamanda halife oldu.
 Halifeliğini, Emevi soyundan gelen (Muaviye) ve ( Talha, Zübeyr ve Ayşe taraftarları) tanımadı. Bu durum iç savaşlara sebep olurken, “Halifelik Sorununu” başlattı.
Cemel ( Deve) Savaşı (656)
 Hz. Ayşe, Talha ve Zübeyr ile yapılan savaşı Hz. Ali kazanmıştır.
 Sonuç: Cemel savaşı ile; *Müslümanlar arasında yapılan ilk iç savaştır.
* Kufe başkent yapılmıştır.
 Sıffin Savaşı ve Hakem Olayı (657)
Şam valisi Muaviye’nin ( Emevi ailesinden ) Hz. Ali’nin halifeliğini tanımaması ve Hz. Osman’ın ölümünden Hz. Ali’yi sorumlu göstermesi.
Sıffin Savaşını Hz. Ali taraftarları kazanırken, Muaviye hile ile ( Kur’an yapraklarını mızrak uçlarına takarak, Hz. Ali’nin askerlerinin geri çekilmesine sebep oldular.) savaşı sonuçsuz bıraktı.
Sıffin Savaşının galibini belirlemek için Hakemler tespit edildi.
Hakem Olayı (657)
 Hz. Ali ( Musa El Eşari’yi ), Muaviye ise (Amr İbn’ül As’ı ) hakem seçtiler. Muaviye’nin hakemi hile ile Hz. Ali’nin halifeliğini ele geçirerek, Muaviye’yi halife tayin etti.
Sonuç: * Hakemler Olayı ile dört halife dönemi sona erdi.
* Müslümanlar arası ilk siyasi ayrılıklar başladı.
1. Şiiler : Hz. Ali taraftarları
2. Emeviler : Muaviye taraftarları
3. Hariciler : İkisini de kabul etmeyenler
Hariciler, çıkan karışıklıklara neden olarak, Muaviye, Amr İbn-ül As ve Hz. Ali’yi gösterdiler
Haricilerin suikastçılarından, Amr İbn-ül , namaza vekilini gönderdiği için yara almadan kurtuldu. Muaviye yaralandı. Hz. Ali ise Kufe’de şehit edildi.
Not: Hz. Ali döneminde halifelik sorunu ve iç çatışmalar nedeniyle fetihler durmuştur.