İKİNCİ MEŞRUTİYET DEVRESİNİN KISA KRONOLOJİSİ Prof. Dr. Tarık Z. TUNAYA (1908-1922)

1908
Temmuz 6: İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin sokaklara astığı ve konsoloshanelere gönderdiği beyanname.
Temmuz 20: Firzovik Besa'sı (Yemini).
Temmuz 22: Sait Paşa'nın Heyeti Vükelâ'yı (Kabineyi) kurmaya memur edilmesi.
Temmuz 23: Manastır'da Meşrutiyetin ilanı.
Temmuz 24: Meşrutiyeti resmen ilan eden padişah iradesinin (Emrinin) yayımlanması.
Temmuz 25: Sansürün kaldırılması.
Temmuz 26: Şeyhülislam Cemalettin Efendi'nin beyannamesi.
Temmuz 31: Hafiyelerin ilgası (kaldırılması)
Ağustos: Fedakâranı Millet Cemiyeti'nin kuruluşu.
Ağustos 4: Sadrazam Sait Paşa'nın istifası.
Ağustos 5: Kamil Paşa'nın Sadrıâzamlığa getirilmesi. (Kabineyi kurmaya memur edilmesi).
Eylül 1: Osmanlı Ahrar Fırkası'nın kuruluşu.
Ekim: Tramvay Şirketi, Rumeli Şimendiferi. Şirket-i Hayriye, İzmir Gümrüğü, Fırıncı tablakâr ve hamurkârlarının grevleri. Ekim 5: Bosna Hersek'in Avusturya'ya katılmasını bildiren imparator-Kral iradesi.
Ekim 5: Bulgaristan'ın bağımsızlığını ilan etmesi.
Ekim 6: Girit anlaşmazlığının başlaması. Girit'in Yunanistan'a katılışını ilan etmesi.
Kasım: - Aralık: Genel seçimlerin yapılması.
Aralık 17: Mebusan Meclisi'nin açılması.

1909
Ocak 1: Abdülhamid'in Yıldız Sarayı'nda Ayan ve Mebusan âzalarına ziyafeti.
Ocak 13: Kamil Paşa'nın hükümet programını Meclis'te okuması ve güven oyu alması.
Şubat 6: Osmanlı Demokrat Fırkası'nın (Fırka İbad) kuruluşu.
Şubat 11: Meclisi Mebusan'da Kâmil Paşa hükümeti hakkında gensoru açılmasına karar verilmesi
Şubat 12: Kabineden istifalar.
Şubat 13: Güvensizlik oyu alan Kâmil Paşa'nın istifası.
Şubat 14: Hüseyin Hilmi Paşa'nın Sadrazamlığı.
Nisan 5: İttihadı Muhammedi Fırkası'nın kuruluşu.
Nisan 6: Serbesti gazetesi başyazarı Hasan Fehmi Efendi'nin İstanbul'da köprü üzerinde vurulması.
Nisan 13: 31 Mart ayaklanması.- Adana vakası.
Nisan 14: Sadrıazam Hüseyin Hilmi Paşa'nın istifası ve Tevfik Paşa'nın Sadrazamlığı.
Nisan 22: Ayan ve Mebusan Meclisleri'nin Yeşilköy'de (Meclisi Umumiyi Millet) adıyla toplanması ve beyannamesi. Nisan 23/24: Hareket Ordusu'nun İstanbul'a girişi.
Nisan 25: Örfi idare ilanı.
Nisan 27: Meclisi Milli'nin (Ayan ve Mebusan) Abdülhamid'i hal' kararı ve Şeyhülislamın fetvası.
Nisan 27: Sultan Reşat'ın V. Mehmet unvanı ile padişah olması.
Nisan 29: Meclisi Umumi'nin Abdülhamid'i Selanik'te oturmaya mecbur etmesi.
Mayıs 1: Tevfik Paşa'nın Sadrıâzamlıkta ipkası.
Mayıs 3: Meclisi Mebusan'da Kanunu Esasi'nin tadili müzakerelerine başlanması.
Mayıs 5: Tevfik Paşa'nın istifası, Hüseyin Hilmi Paşa'nın tekrar sadrazamlığı.
Mayıs 20: Sultan Reşat'ın Meclisi Umumi'deki nutku.
Haziran 9: İçtimaatı Umumiye Kanunu.
Ağustos 14: Cemiyetler Kanunu.
Ağustos 21: 1876 Kanunu Esasi'nin bazı maddelerini değiştiren kanunun kabulü.
Kasım: Mutedil Hürriyetperveran Fırkası'nın kuruluşu.
Kasım 14: Meclisi Mebusan'ın ikinci devre toplantısı. 1

910
Ocak 12: Roma Büyükelçisi Hakkı Bey'in (Paşa) sadareti. Hüseyin Hilmi Paşa'nın istifası.
Ocak 24: Hakkı Bey'in programını okuması.
Ocak 30: Osmanlı Ahrar Fırkası'nın faaliyetine son verdiğini bildiren beyannamesi.
Şubat 21: Ahali Fırkası'nın kuruluşu.
Nisan 1: Arnavutluk isyanı.
Mayıs 9: Girit meclisinin Yunan Kralına bağlılık yemini etmesi.
Haziran 9-10: Sadayı Hak gazetesi sahibi Ahmet Samim Bey'in vurulması.
Temmuz 3: Kiliseler Kanunu.
Eylül: Osmanlı Sosyalist Fırkası'nın kuruluşu.

1911
Ocak: Yemen ayaklanması. Mart: Malisor (Katolik Arnavut) ayaklanması.
Nisan 15: Cenevre Türk Yurdu'nun kuruluşu.
Haziran 5: Sultan Reşat'ın Rumeli seyahatine çıkması (İstanbul'dan hareket
Temmuz 3: Türk Ocağı'nın kuruluşu (İstanbul).
Temmuz 11: Muhalif gazeteci Zeki Bey'in vurulması.
Eylül 28: İtalya'nın Osmanlı Devleti'ne harp ilanı (Trablusgarb harbinin başlaması).
Eylül 28: İbrahim Hakkı Paşa Kabinesi'nin istifası.
Ekim 11: Trablusgarp'a İtalyan askerinin çıkması.
Kasım 21: Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın kuruluşu.
Aralık 5: Osmanlı Demokrat Fırkası'nın Hürriyet ve İtilaf Fırkası'na katılış kararı.
Aralık 11: Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın İstanbul ara seçimini kazanması (tek oy farkla).
Aralık 30: Sait Paşa'nın Meclise Kanuni Esasi'nin tâdili tasarını sunması.

1912
Mayıs: Halaskâr Zabitan Grubu'nun kuruluşu.
Haziran: Temmuz 5: Milli Meşrutiyet Fırkası'nın kuruluşu.
Temmuz 25: Halaskâr Zabitan Beyannamesi'nin basında yayımlanması.
Ağustos 12: Ordu ve Donanma mensuplarının siyasete karışmayacaklarına dair yemin suretinin yayımlanması.
Kasım 28: Balkan Savaşı'nın birinci mütarekesi.- Arnavutluğun istiklâlini ilan etmesi.
Aralık: İstihlâki Milli Cemiyeti'nin kuruluşu.

1913
Ocak 10: Müdafaai Milliye Cemiyeti'nin kuruluşu.
Ocak 23: Babıâli baskını.
Ocak 24: Mahmut Şevket Paşa'nın sadrazamlığı.
Mart 2: Taklibi Hükümet teşebbüsü hakkında hükümet tarafından beyanname yayımlanması.
Haziran 12: Sadrıâzam Mahmut Şevket Paşa'nın vurulması.
Haziran 13: Sait Halim Paşa'nın kabinesini kurması.
Temmuz 21: Osmanlı ordusunun Edirne'yi ve Kırklareli'ni geri alması.
Ağustos 10: Bükreş Barış Antlaşması.
Eylül 29: Osmanlı-Bulgar barışı.
Aralık 14: Alman askeri heyetinin İstanbul'a gelmesi.

1914
Şubat 6: Şark Vilayetleri (Van, Bitlis, Erzurum, Mamurat-ül-aziz, Diyarbekir, Sıvas, Trabzon) islâhatı hakkında Yeniköy Mukavelesi'nin imzalanması.
Nisan: Seçimler.
Mayıs 14: Meclisi Umumi'nin açılması.
Mayıs 25: Kanunu Esasi tadilâtının Ayan tarafından kabul edilmesi.
Mayıs 28: Kanunu Esasi tadilâtının padişah tarafından tasdik edilmesi.
Haziran 28: Sarayevo (Saraybosna) suikastı.
Haziran 29: Meclisi Umumi'nin toplantılarının 10-Temmuz-1330'a (1914) kadar uzatılması.
Ağustos 1: Almanya'nın Rusya'ya harp ilanı.
Ağustos 3: Almanya'nın Fransa'ya harp ilanı.
Ekim 29: Osmanlı Donanması'nın Sıvastopol'u bombardımanı (İmparatorluğun Birinci Dünya Savaşı'na girişi).
Kasım 11: Osmanlı İmparatorluğu'nun İngiliz, Fransız ve Rusya'ya harp ilan etmesi (Osmanlı İmparatorluğu İttifak Devletleri yanındadır: Almanya, Avusturya, Macaristan İmparatorluğu)
Kasım 14: Cihadi Ekber ilanı.
Aralık 21: Sarıkamış hareketinin başlaması.

1915
Şubat 29: Meclisi Umumi'nin tatili (15 Eylül 1915'e kadar).
Nisan 25: Çanakkale Savaşı'nın başlaması.
Ekim 14: Bulgaristan'ın İttifak Devletleri blokuna katılması ve savaşa girişi.
Aralık 19: Düşman askerlerinin Çanakkale'yi terk edişi.

1916
Şubat 1: Veliaht Yusuf İzzettin Efendi'nin intihar etmesi. Nisan: Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti'nin kuruluşu.
Haziran 27: Mekke Şerifi Hüseyin'in Osmanlı İmparatorluğu'na karşı ayaklanması.

1917
Ocak 9: Düşman askerlerinin Çanakkale'den tamamen çekilmesi.
Şubat 3: Sait Halim Paşa'nın istifası.
Şubat 4: Talât Paşa'nın sadrazamlığı.
Şubat 21: Efrenci takvimin kabul edilmesi.
Mart 11: Bağdat'ın düşmesi.
Nisan 6: Amerika'nın Almanya'ya harp ilanı.
Aralık 9: Kudüs'ün düşmesi.
Aralık 15: Halka Doğru Cemiyeti'nin kuruluşu.

1918
Ocak 14: Sulh ve Selâmeti Osmaniye Fırkası'nın kuruluşu.
Ocak 18: Başkan Wilson'un Prensiplerini (14 madde) ilanı.
Şubat 10: Abdülhamit II.nin ölümü.
Mart 3: Brest-Litowsk Barış Antlaşması'nın imzalanması.
Mayıs 18: Ermenistan Cumhuriyeti'nin kuruluşu ilanı.
Mayıs: Bükreş Antlaşması.
Temmuz 3: Sultan Reşad'ın ölümü.
Temmuz 4: Vahidettin'in (Mehmet VI) cülûsu.
Temmuz 6: İkinci Talat Paşa Kabinesi'nin kuruluşu.
Ekim 1: Şam'ın düşmesi.
Ekim 4: Meclisi Umumi'nin açılması.
Ekim 8: Talat Paşa'nın istifası.
Ekim 14: Ahmet İzzet Paşa'nın sadrazamlığı.
Ekim 14-18: İttihat ve Terakki Fırkası'nın son kongresi.
Ekim 22: Radikal Avam Fırkası'nın kuruluşu.
Ekim 27: Haleb'in düşmesi.
Ekim 30: Mondros Mütarekesi'nin imzalanması.
Kasım 2/3: İttihat ve Terakki liderlerinin memleketi terk etmesi. (Talât, Cemal, Enver Paşalar, Dr. Hazım, Bahattin Şakir)
Kasım 8: İzzet Paşa kabinesinin istifası.
Kasım 9: Selâmeti Âmme Heyeti'nin kuruluşu.
Kasım 11: Tevfik Paşa'nın sadrazamlığı -Teceddüt Fırkası'nın kuruluşu (İttihat ve Terakki yerine)
Kasım: Almanya'nın mütareke akdetmesi.
Kasım 11: Milli kongrenin kuruluşu.
Kasım 13: Düşman donanmasının İstanbul'a gelişi.
Kasım 17: İngilizler'in Bakû'yü işgali.
Kasım 20: Osmanlı Sulh ve Selâmet Cemiyeti'nin kuruluşu. Kasım Ahali İktisat Fırkası'nın kuruluşu.
Kasım 21: Meclisi Mebusan'ın feshi.

1919
Ocak: Tevfik Paşa'nın istifası.
Ocak 4: Wilson Prensipleri Cemiyeti'nin kuruluşu.
Ocak: Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın yeniden teşkilâtlanması.
Ocak 13: Tevfik Paşa'nın tekrar sadrazamlığı.
Ocak 21: Gazi Ahmet Muhtar Paşa'nın ölümü.
Ocak 29: Osmanlı Mesai Fırkası'nın kuruluşu.
Ocak 30: İttihatçıların tevkifine başlanması.
Ocak 31: Arnavutluk Milli Meclisi'nin toplantısı.
Şubat 2: Osmanlı Çiftçiler Derneği'nin kuruluşu.
Şubat 8: General Franchet d'Esperey'in İstanbul'a girişi.
Mart 3: Tevfik Paşa'nın istifası.
Mart 4: Damat Ferit Paşa'nın sadrazamlığı.
Mart 6: Vahdeti Milliye Heyeti'nin kuruluşu.
Mart 10: İttihatçıların tevkifi.
Nisan 8: Boğazlayan Kaymakamı Kemal Bey'in idamı.
Nisan 19: Kars'ın Ermeniler tarafından işgali.
Nisan 20: Ardahan'ın düşmesi.
Nisan 29: Antalya'nın İtalyanlar tarafından işgali.
Mayıs: Kürdistan Teali Cemiyeti'nin kuruluşu.
Mayıs 4: Milli Ahrar Fırkası'nın kuruluşu.
Mayıs 10: İstanbul'da tramvay işçilerinin grevi.
Mayıs 15: İzmit işgali ve feci hareketler.
Mayıs 16: Damat Ferit Paşa'nın istifası.
Mayıs 19: Damat Ferit Paşa'nın tekrar sadrazamlığı. Mayıs: Mustafa Kemal Paşa (Atatürk'ün) Samsun'a çıkışı.
Haziran 16: İlk Şûrayı Saltanat'ın İstanbul'da toplanması.
Haziran 28: Versay Barış Antlaşması'nın imzalanması.
Temmuz 13: Kaçan İttihatçıların idama mahkûm edilmesi.
Temmuz 20: Damat Ferit Paşa'nın istifası.
Temmuz 21: Damat Ferit Paşa'nın tekrar sadrazamlığı.
Ağustos: İngiliz Muhipler Cemiyeti'nin kuruluşu.
Eylül 21: Anzavur'un Kuvayı Milliye'ye karşı hareketi.
Eylül 22: Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası'nın kuruluşu.
Ekim 1: Damat Ferit Paşa'nın istifası.
Ekim 2: Ali Rıza Paşa'nın Sadrazamlığı. Tersane işçilerinin grevi.
Aralık 9: Milli Türk Fırkası'nın kuruluşu. Trabzon ve Havalisi Ademi Merkeziyet Cemiyeti'nin kuruluşu.

1920
Ocak 12: Meclisi Mebusan'ın açılışı.
Şubat 17: Misaki Milli'nin Osmanlı Meclisi'nde kabulü.
Mart 3: Ali Rıza Paşa Kabinesi'nin istifası.
Mart 8: Salih Paşa'nın Sadrazamlığı.
Mart 15: İstanbul'da Meclisi Mebusan'ın işgal kuvvetleri tarafından basılması.
Mart 16: İstanbul'un işgali.
Mart 18: Meclisi Mebusan'ın in'ikatlarının (toplantılarının) tehiri kararı.
Mart 19: Heyeti Temsiliye adına M. Kemal Paşa'nın Ankara'da fevkalade yetkileri haiz bir Meclisin kurulması için intihap tebliği.
Nisan 2: Salih Paşa Kabinesi'nin istifası.
Nisan 5: Damat Ferit Paşa'nın sadrazamlığı.
Nisan 11: Meclisi Mebusan'ın feshi. Nisan: İntihab tebliği.
Nisan 23: Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılışı.
Temmuz 22: İkinci Şûrayı Saltanat'ın toplanması, Sevr esaslarının kabulü.
Temmuz 31: Damat Ferit Paşa'nın sadrazamlığı.
Ağustos 4: İkinci Şûrayı Saltanat'ın toplanması.
Ağustos 10: Sevr Antlaşması'nın imzalanması.
Ekim 17: Damat Ferit Paşa'nın istifası.
Ekim 21: Tevfik Paşa'nın sadrazamlığı.
Kasım 2: Gümrü Antlaşması.

1921
Şubat 21: Londra Konferansı
Mart 15: Talât Paşa'nın Berlin'de öldürülmesi.
Ekim: Şarkı Karip Çerkesleri Temini Hukuk Cemiyeti'nin kuruluşu.
Aralık 6: Sait Halim Paşa'nın Roma'da öldürülmesi.

1922
Temmuz 21: Cemal Paşa'nın Tiflis'te öldürülmesi.
Ağustos 4: Enver Paşa'nın Buhara'da savaşta ölümü.
Eylül 22: Damat Ferit Paşa'nın kaçışı.
Ekim 19: Ankara Hükümeti fevkalade murahhası Refet Paşa'nın İstanbul'a gelişi.
Kasım 1-2: Saltanatın Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ilgası (Umumi Heyet kararı ile).
Kasım 4: Tevfik Paşa'nın son Osmanlı Sadrıâzamı olarak istifası, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin İstanbul'u kendi idaresi altına alması.
Kasım 19: Abdülmecid'in Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından halife seçilmesi.