Anadolu Selçukluları Döneminde Anadolu’da İktisadi ve Ticari Hayat

Anadolu üzerine 1018’de başlayan Oğuz akınları, sadece keşif niteliğinde idi. Ancak 1071 Malazgirt zaferi sonucunda, Bizans direnci kırılınca Türkler Anadolu’da yayılmaya ve yerleşmeye başladılar. Savaştan sonra Anadolu’nun etnik çehresi değişmeye başladı, Anadolu’ya çok yoğun bir Türkmen göçü başladı. Neticede bu Türkmenler, Anadolu’da iskân edildiler.

Selçuklular Anadolu’da fethedilen her yerde imar faaliyetlerine girişiyor, hanlar ve kervansaraylar inşa ediyorlardı. Böylece Bizans döneminin harap Anadolu’suna iktisadi ve ticari açıdan büyük bir canlılık kazandırmışlardı.

Anadolu Selçuklu Sultanları Anadolu’nun coğrafi konumu sebebiyle, Anadolu’yu kıtalararası bir transit ticaret merkezi haline getirmeyi başardılar. İzledikleri politikaları ve askeri hareketleri, iktisadi ve ticari amaçlarına yönelik olarak oluşturdular. Antalya (1207) ve Alanya (1223) liman şehirlerinin fethedilmesi; Kıbrıs, Suriye ve Mısır’la deniz yolu ile ticaret yapılmasına imkan verdi. Sinop’un fethi (1214) ve Kırım’a düzenlenen Suğdak seferi (1226) Karadeniz üzerinden kuzey ülkeleri ile yapılan ticarete canlılık kazandırdı. Ayrıca ticareti ve tüccarları teşvik politikaları, soyulan ve saldırıya uğrayan tüccarların zararlarının hazineden ödenmesi –bir çeşit devlet sigortası-, gümrük vergilerinin aşağıya çekilmesi ve yabancı ülkelerle imzalanan anlaşmalar ticaretin canlanmasını sağlamıştır. Yine bu dönemde Erzurum, Sivas, Konya, Kayseri gibi merkezlerde iktisadi ve ticari canlılık göze çapıyordu.

Anadolu Selçuklu zamanında iktisadi ve ticari faaliyetler ve politikalar yukarıda anlattıklarımızla sınırlı değildir. Milletler arası fuarlar da düzenlenirdi. “Yabanlu Pazarı” buna iyi bir örnektir. Pazarın yeri kesin olmamakla beraber Kayseri – Pınarbaşı yolu üzerinde bulunan Pazarören kasabasında pazarın kurulduğu biliniyor. Bu pazar Rusya, Çin, Afganistan, Irak, İran, Suriye, Kırım gibi ipek yolu üzerinde bulunan tüm ülkelerin kumaşları, atlas ve sakallat kumaşlarından yapılmış elbiseler, kürkler, ipekler, tarım ve hayvancılık ürünleri, savaş aletleri, tahıl, at, koyun, yün, tiftik, hatta cariyelerin bile satıldığı dünyanın en büyük milletler arası fuarı (panayır)dır. Fuar, mayıs ayı başlarında kurulup haziran ortasına kadar 40-45 gün devam ederdi. Ticari ve iktisadi hayatta önemli bir yer tutan üretim, ithalat ve ihracat Anadolu Selçuklu ekonomisinde önemli bir yere sahipti. Anadolu’da at, koyun, sığır ve bu hayvanlardan elde edilen ürünler komşu ülkelere ihraç ediliyordu. Ayrıca ihraç edilen ürünler arasında tarım ürünleri özellikle buğday, meyveler, yün, tiftik, ipek, ipekli kumaşlar, Ankara’nın dünyaca meşhur sof kumaşı, halı, dokuma ürünleri, ham ve işlenmiş deri, şap, demir, bakır, gümüş, kereste de vardı. İthalat ise yok denecek kadar azdı. Şeker, Bizans’ın İstanbul ve diğer şehirlerinde dokunan Rumi adını alan diba, atlas, iskorlat kumaşları idi. Bu arada dini ve sosyal hayatta olduğu kadar iktisadi ve ticari hayatta önemli bir yol oynayan “Ahilik” hakkında da kısaca bilgi verelim. Ahilik esnaf, zanaatkâr ve işçileri bünyesinde toplayan üyelerine mesleki bilgi ve eğitim veren, dini bilgilerini artıran ve ene önemlisi iş ve ticaret ahlakına ve adabına dayanan bir müessesedir.

Ahiler çeşitli esnaf gruplarına (kuyumcu, ayakkabıcı, fırıncı, derici, dokumacı, kasap, demirci vb.) mensup kimselerden oluşurdu. Her esnaf derneği, kendi işini ve mesleğini tamamen kendi kontrolünde tutuyordu. Karşılıklı yardımlaşma ve dayanışma esastı. Sistem rekabete değil işbirliğine, çıkarcılığa değil dayanışmacılığa, bencilliğe değil paylaşımcılığa, karşılıklı kontrol ilkelerine dayanıyordu. Ahilik, Türklerin şehir ekonomisine girmesini kolaylaştırdığı gibi, şehirlerin dini, sosyal, ticari ve iktisadi hayatında da çok önemli bir rol oynamıştır.

Anadolu Selçuklu ekonomisinde “tarım”ında rolü çok büyüktür. Bu dönemde Anadolu’da başta tahıl olmak üzere çeşitli meyve ve sebzeler yetiştirildiği gibi, ihraç da ediliyordu.Tarım, daha çok yerleşik köylüler tarafından yapılırdı. Bağcılık ta, ekonomide önemli bir yer tutmaktaydı. Yine Anadolu Selçuklu ekonomisinde “hayvancılığın” da önemli bir yeri vardır. Hayvancılık, daha çok, göçebe köylüler tarafından yapılmaktaydı. Daha çok koyun, keçi, sığır, at beslenir ve bunların ürünlerinden yararlanılırdı. Bu hayvanlardan elde edilen yün ve kıldan çadır çulu, halı, kilim, keçe, çuval, ip, heybe ve çeşitli kumaşlar imal ediyordu. Hayvan derisi ise birçok alanda değerlendiriliyordu. Mesela, çizme, çarık, tulum, yayık gibi eşyaların yapımında kullanılırdı. Ayrıca bu hayvanlardan elde edilen süt ve sütten elde edilen ürünler tüketilmekte idi.

Mehmet DERİ