SALTUKLULAR (1072–1202)

Saltuklu Beyliği’nin Kuruluşu

Doğu Anadolu'da kurulmuş olan ilk Türk beyliklerinden biridir.
Bu beyliğin kurucusu olan Ebulkasım Saltuk, Malazgirt Savaşı sırasında Sultan Alp Arslan'ın ordusunda savaştı. Savaştan sonra kendisine Erzurum ve çevresi ikta olarak verildi.
Merkezi Erzurum olan beylik, 1072 yılında Büyük Selçuklu Devleti'ne bağlı olarak kuruldu.

Ebu’l-Kasım
1. Ebulkasım kısa zamanda Bayburt, Tercan ve Oltu gibi merkezleri de alarak beyliğin sınırlarını genişletti.
2. Danişmentliler ile ittifak kurarak Haçlılara karşı mücadele etti ve Gürcülere karşı da başarılı savaşlar yaptı.
3. 1102'de ölünce beyliğin başına oğlu Ali Bey geçti.

Ali Bey
1. Ali Bey Gürcülerle savaştı.
2. Bu sırada Büyük Selçuklu Devleti'ndeki taht kavgalarında Mehmet Tapar'ı destekledi ve ona tâbi oldu.
3. Selçukluların bu iç mücadelesinden yararlanmak isteyen Gürcü Kralı David, Selçuklu topraklarına saldırarak pek çok Türk'ü öldürdü. Gürcülerle mücadele eden Artuklu ve Saltuklu beyleri başarılı olamadılar.

İzzettin Saltuk Bey
Ali Beyin ölümünden sonra Saltuklu Beyliği'nin başına oğlu Saltuk Bey (1153) geçti. Saltuklular en güçlü dönemlerini yaşamışlardır (1132–1174).
1. Döneminde beyliğinin sınırlarını genişletti. Bayburt, Kars, Oltu, İspir, Tercan ve Trabzon havalisi beyliğe dâhil edildi.
2. Diğer Türk beylikleri ile işbirliği yaparak Gürcülere karşı başarılı mücadeleler yaptı. Ayrıca Trabzon Rumları ile de mücadele etti.
3. Anadolu Selçuklu hükümdarları Mesud ve II. Kılıç Arslan'la iyi geçindi.
4. Saltuk, Ani'nin Gürcülerin eline geçmesi üzerine komşu Türk beylerinin yardımını alarak 1161 yılında sefere çıktı. Gürcülerle yaptığı savaşta yenildi ve esir düştü. Daha sonra serbest bırakıldı.
5. Onun zamanında Gürcüler Erzurum'u kuşattılarsa da başarılı olamayıp geri çekildiler.

Beyliğin Yıkılışı
1. Son Saltuklu Beyi Alâeddin zamanında beylik Anadolu Selçukluları, Eyyubiler ve Gürcüler tarafından baskı altında tutuldu. Bu dönemde beylik iyice zayıfladı.
2. Anadolu Selçuklu Sultanı II. Rükneddin Süleyman Şah 1202 yılında Gürcistan Seferi'nden dönerken bu beyliği topraklarına kattı.

Beyliğin Önemi

1. Erzurum, Moğol İstilâsı sırasında göç eden Türkmenlerin ilk uğrak yeri oldu. Saltuklular döneminde ise önemli kültür ve ticaret merkezlerinden biri hâline geldi. İran'dan gelen kervan yolu Erzurum, Erzincan, Sivas, Kayseri ve Konya şehirleri üzerinden Akdeniz limanlarına ulaşıyordu. Bu yolun diğer bir kolu da Bayburt üzerinden Trabzon ve Karadeniz'e varıyordu. Bu ticarî yol üzerinde bulunan Erzurum'da ticaretin yanında hayvancılık da gelişmişti. Yün, bu dönemde komşu ülkelere ihraç edilen mallar arasındaydı.
2. Saltuklular zamanında imar faaliyetlerine de önem verildi. Erzurum bayındır hâle getirildi. Bugün bile ayakta duran bir çok eser bu dönemin ölmez yapıtlarındandır. Bu eserlerden Tepsi Minare (Saat Kulesi), Kale Camii, Mama Hatun Kervansarayı ve Kümbeti, Ulu Cami bu gün hâlâ ayakta kalabilen eserlerdendir.
3. Saltuklular, Anadolu topraklarının korunmasında önemli görevler üstlendiler. Haçlılara karşı mücadelede Danişmentlilerin yanında yer aldılar. Gürcü saldırılarına karşı bir duvar görevi yaparak Anadolu'yu korudular.