I.Dünya Savaşı Sırasında Şerif Hüseyin'in Faaliyetleri

I. DÜNYA HARBİ SIRASINDA ŞERİF HÜSEYİN’İN SİYASİ FAALİYETLERİ

Deniz DOĞRU- AKÜ, Atatürk İlkeleri İnkılap Tarihi Bölümü Okutmanı



Birinci Dünya Savaşının başlamasının temel sebepleri, XIX.Yüzyıldaki siyasi ve ekonomik gelişmeler sonucunda ortaya çıkmıştır. Bununla beraber Fransız İhtilali’nin ortaya çıkardığı yeni fikirler, liberalizm hareketiyle birlikte, dünyayı kimin yöneteceği sorununun doğurduğu rekabet ve güçlü bir madde olarak petrolün keşfi de etkili olmuştur.İngiltere bu rekabet içerisinde, Akdeniz’de olduğu gibi, Arap Yarımadası’nın birçok yerinde de nüfuzunu arttırabilme faaliyetlerini sürdürmekteydi.İngiltere, bir taraftan uzun süredir sömürgesi durumunda olan Hindistan’ın deniz yolunun güvenliğini sağlamak, bir yandan da yüzyılın keşfi niteliğindeki “petrolün” ana vatanı Arabistan Yarımadası üzerindeki etkinliğini arttırma çabasındaydı. Dolayısıyla İngiltere XIX. Yüzyıldaki dış politikasını bu iki ilke üzerine inşa etmiştir.İngiltere’nin bu deniz aşırı politikası Osmanlı Devleti egemenliğindeki Arabistan Yarımadası toprakları üzerinde cereyan etmekteydi.İngiltere bu hedefleri doğrultusunda, Arabistan Yarımadasına sahip olabilme ya da kendi himayesinde bir iktidar oluşturma yoluna başvuracaktır.İngiltere bu politikasını Arabistan Yarımadası’nda yaygınlaştırmada Mekke Emiri Şerif Hüseyin’i mihenk olarak almıştır. Böyle bir yola başvurmalarının nedeni ise, Şerif Hüseyin’in temeli Arap Milliyetçiliği olan bir Arap Krallığı kurma ve başkanı olma düşüncesini bilmeleridir. İlk temas Şerif Hüseyin’in oğlu Abdullah vasıtasıyla 1912 yılında Kahire’de İngiltere Başkonsolosu Lord Kitchener’le sağlandı. Daha sonra 1914 yılında Kahire’de tekrar bir araya gelmişlerdir. Bu görüşmede Abdullah babasının düşüncelerini ve Hicaz’ın durumunu Lord Kitchener’a şu şekilde ifade etmiştir:

“Bugünkü gerginliğin sebebi, Türkler’in Şerif’lik makamının yetkilerini kırmak ve Hicaz’da oraya uygun olmayan bürokratik bir yönetim kurma isteğinden doğmakta ise de, bu ancak gerginliğin bu ana mahsus sebebidir. Hicaz meselesi Arab meselesinin ancak bir kısmıdır...”

Abdullah’ın bu açıklamalarına karşılık Lord Kitchener,Hicaz’ın mevcut durumunun korunması gerektiğini ifade eder. Kitchener’in bu kadar ihtiyatlı konuşmasının nedeni ise İngiltere’nin Şerif’i desteklemekte henüz tam kararlı olmayışıdır. Fakat bu görüşmede kesin bir sonuç ortaya çıkmasa da,Şerif Hüseyin’in bu sıralarda isyan düşüncesine sahip olduğunu gösterir.

İngiltere,Şerif Hüseyin’in hoşnutsuzluğunu ve başkaldırı isteğini daha önceden fark etmiş olmasına rağmen, Osmanlı Devleti ile de ilişkisinin tamamen bozulmasını istemiyordu. Bunun birçok sebebi olduğu halde, iki tanesi özellikle İngiltere’yi tedirgin ediyordu. İlki Emir’in Araplar üzerindeki etkisinin ne kadar olduğunun bilinmemesi, ikincisi İngilere idaresi altındaki müslümanların ve diğer İslam Dünyasınınböyle bir hareketi nasıl karşılayacağını kestirememesiydi.

Birinci Cihan Harbi’nin başlaması İngiltere’yi daha kararlı hareket etmeye zorlamıştır. Bunun en önemli sebebi, Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın yanında savaşa girmesidir. Hindistan deniz yolu ve petrol bölgeleri her an Almanya’nın eline geçebilirdi. Bu nedenle İngiltere, hemen Şerif Hüseyin ile ilişkiye girerek kendilerine yardım ettiği takdirde, bunu karşılıksız bırakmayacaklarını ve her türlü yabancı saldırıya karşı koruyacakları garantisini verecektir.

Nitekim Osmanlı Devleti daha savaşa girmeden Ağustos 1914 de İngiltere Kızıldeniz ve Akdeniz de Osmanlı Devleti’ne karşı faaliyetlerini arttırmıştır.İngiltere bir yandan da Şerif Hüseyin ile ilişkilerini iyi tutabilmek için, Mekke, Medine ve Cidde’nin herhangi bir saldırıya maruz kalmayacağı propagandasını yapıyordu. Bununla beraber Araplara erzak temin edeceklerini söylüyordu.

İngiltere, Arapları Osmanlı Devletine karşı kışkırtmak amacıyla yaptığı propagandaları 1915 yılının başlarında oldukça yoğunlaştırdı. 6 Mayıs 1915 tarihinde Arabistan’a uçakla attığı beyannamede şöyle diyordu:

“Almanyaile olan bu meçhul muharebeye girişmemiz ancak kendisine muhip olan ufak bir hükümete kabahatsiz olarak ansızın ettiği hücum içindir. Halbuki bizzat Almanya ahdi daimi ile hükmet-i mezkurenin istiklalini taht-ı kefaletini almıştı.”

Burada İngilizler, Osmanlı Devleti’nin gayr-i müslim Almanlarla birlikte savaşa girdiklerini, AraplarınŞerif Hüseyin’in etrafında toplanmaları gerektiğini ifade etmektedir. Nitekim 4 Temmuz 1915 tarihinde Hicaz ve çevresi için gönderdikleri erzağa,Osmanlı memurlarının el koyduğu haberini yayarak, yeniden erzak sevk edeceklerini bildiriyorlardı.İngiltere’nin yaymaya çalıştığı bu tür haberlerin aslı olmadığı gibi, Osmanlı’nın yardım gemilerinin Hicaz Bölgesine ulaştırmaya çalıştığı erzakın, ulaşmaması için Fransızlarla birlikte engellemeye çalışıyorlardı.

Osmanlı Devleti,İngiltere’nin Arabistan Yarımadasındaki faaliyetlerini engellemeye çalışırken, İngiltere ile işbirliğini başından beri planlayan Şerif Hüseyin de Arap Krallığını gerçekleştirmeye çalışıyordu. Bir taraftan da İngiltere ile münasebetlerini sürdürüyor, diğer ya yandan da Suriye’de başlayan Arap Milliyetçiliği hareketi ile işbirliği zemini arıyordu.Şerif Hüseyin bu iş için oğullarından Faysal’ı, Osmanlı Devleti’nin Çanakkale Harplerindeki durumunu öğrenmesi için İstanbul’a göndermişti. Faysal,İstanbul’dan dönüşünde, Suriye’ye uğrayıp, buradaki cemiyetlerle de görüşmeler yapmıştır.Şerif Faysal Mayıs 1915’deki bu ziyareti sonunda,Şam da El-Fatat ve EL-Ahd gibi cemiyet üyeleriyle de gizli görüşmeler yapmıştır. Hatta bu gizli görüşmelerde, yargılanacak olan Arap ihtilalcilerin affedilmesi gerektiğini ifade etmişti. Faysal ile cemiyet üyeleri arasında yapılan görüşmeler de, Osmanlı Devleti’ne karşı İngiltere ile işbirliği kararı alındığı gibi, gelecekteki Arap Krallığı’nın sınırları da belirlendi. 23 Mayıs 1915 tarihli Şam Protokolü olarak geçen anlaşmada, kurulması planlanan Arap Devleti’nin sınırları şöyle idi:

“37. Paralelde Mersin, Adana hattından itibaren Bireceik, Urfa, Mardin, Midyat ve İran snırına kadar olan sahaoğu, BasraKörfezi’nin aşağısındanİran’a kadar:Güney, Aden hariç Hint Okyanusunakadar:Batı,Kızıldeniz ve Mersin geçişine kadar Akdeniz”.

Şerif Faysal’ın İstanbul intibaları ve Suriye’deki Arapİhtilalcilerinin tutuklanmaları Şerif’in Suriye’deki ihtilalcilerle birleşme düşüncesini engelledi.İngiltere de Çanakkale Harpleri’nde mağlup olunca Ortadoğu politikasını yeniden gözden geçirmek zorunda kalmıştır. İngiltere Osmanlı Devleti’ne karşı savaş yükünü azaltabilmek için, daha önce Araplar’ı destekleme yönündeki kararsızlığı ortadan kalkmıştır.