Çevrimdışı
Proje Yarışmasının Başlaması
Türkiye Büyük Millet Meclisinin 26 Mart 1940 günkü oturumunda konuşan Başbakan Refik Saydam, Anıtkabir proje yarışmasının açılacağını ve yarışma şartnamesinin uluslararası mimarlar tüzüğüne uygun olarak hazırlandığını belirtti. Başbakanlık tebliği 18 Şubat 1941 tarihinde basında yayınlandı. 1 Mart 1941 tarihinde yarışma açıldı.
Yarışmanın açıldığı yıl, İkinci Dünya Savaşının en kanlı, en çetin zamanıydı. Avrupa'nın, Asya'nın ve Afrika'nın bir kısmı bu savaşın içindeydi. Yarışma süresi 8 aydı. Bu kısa zamanda Anıtkabir projesinin yetiştirilemiyeceği anlaşılıyordu. Komisyona, bu anlamda birçok "Müddet uzatma" teklifleri geldi. Bunun üzerine yeni bir Bakanlar Kurulu kararı alınarak yarışma müddeti dört ay daha uzatıldı.
Hükümet Anitkabir proje yarışması şartları kapsamında önemli bir karar aldı ve bu kararı çeşitli dillerde yayınladı. Anıtkabir proje yarışmasına katılan sanatçıların eserleri, uluslararası bir jüri tarafından değerlendirilecekti. Bu karar, kamuoyunda büyük memnuniyet uyandırdı. Yarışma sonucunda jüri üç proje seçecekti. Birinciye verilecek ödül, inşaatın kontrol hakkı (% 3) olacaktı. Diğer iki projenin her ikisi de yarışmada ikinciliği kazanmış sayılacağından her birine 3000 TL. ödenecek, ayrıca jüri heyetinin teklifi ile bir veya bir kaçına 1000 TL. değerinde mansiyon ödülü verilecekti.
Jüri Üyeleri ve Yarışmanın Sonuçlandırılması
Hükümetçe kurulan tarafsız jüride, o zamanlar Avrupa'nın ünlü sanatçılarından olan Alman Prof. Paul Bonatz, İsviçreli Prof. İvar Tengbom ve Macar Prof. Karoly Wichinger ile ünlü Türk sanatçıları Prof. Arif Hikmet Holtay, Bayındırlık Bakanlığı Yapı ve imar işleri Reisi Yüksek Mimar Muammer Çavuşoğlu ve Ankara imar Müdürü Yüksek Mimar Muhlis Sertel vardı.
Yarışma umulandan çok fazla ilgi uyandırdı. İkinci Dünya Savaşının en çetin zamanı olmasına rağmen yarışmaya, Türkiye, Almanya, İtalya, Avusturya, İsviçre, Fransa ve Çekoslovakya'dan toplam 49 proje katılmıştı. Yarışmaya gönderilen projelerin kabul işlemi, uluslararası yarışma esaslarına göre yapılıyordu. Projelerin üzerlerinde ad ve adres olmadığından, eserlerin kimlere ait olduğu bilinmiyordu.
Yarışmaya müracaat süresi bittikten sonra 12 Mart 1942 tarihinde jüri üyeleri, Başbakanlıkta toplandılar. Ankara Sergi Evi jüri çalışmaları için tahsis edildi. Jüri, ilk toplantısında Prof. P. Bonatz'ı heyet başkanlığına, Yüksek Mühendis M. Sertel'i de raportörlüğe seçti. Jüri üyeleri ilk toplantısından sonra Etnoğrafya Müzesi'nde Atatürk'ün geçici kabrini ziyaret edip, Zafer Anıtı'na çelenk koymayı müteakip Rasattepe'ye giderek incelemelerde bulundular.
Başbakanlık Anıtkabir Komisyonu, 23 Mart 1942 tarihinde jüri üyelerinin on günlük çalışmalarının sonuçlannı bir tebliğ yayınlayarak kamuoyuna duyurdu. Bu tebliğ şöyle özetlenebilir.
1. Ebedi Şef Atatürk için, Rasattepe'de yapılması kararlaştırılmış olan Anıtkabir'e ait uluslararası serbest proje yarışmasına 49 proje katılmıştır.
2. Bu projelerden bir tanesi yarışma süresi bittikten sonra komisyona vardığından, diğeri de projenin ambalajı üzerinde sahibinin kimliği yazılı bulunmadığından, yarışma talimatnamesinin yedinci maddesi gereğince jüri heyeti tarafından yarışma dışı bırakılmış ve incelemeler 47 proje üzerinden yapılmıştır.
3. Bu 47 projenin 17'si jüri tarafından yarışmanın yüksek amacını karşılayacak nitelikte görülmeyerek ilk incelemede reddedilmiştir.
4. Geriye kalan 30 proje ikinci elemeye tabi tutularak, bunlardan 19'u jüri heyeti raporunda açıklanan sebeplerden dolayı kabul edilmemiştir.
5. Bu suretle ilk iki incelemede seçilip, son bir incelemeye bırakılan 11 projeden 3'ü jürice mükafata layık görülmüş ve 5 tanesi de takdire değer görülerek satın alınması hükümete teklif edilmiştir.
6. Jüri heyetince ödüle layık görülen projeler müracaat sıra numarasına göre şunlardır.
SIRA NO HÜVİYET NO PROJE SAHİBİ
9 21472 Prof. Johannes Kruger
25 60927 Prof. Emin Onat - Doç. Orhan Arda
44 14916 Prof. Arnaldo Foschini
7. Jüri heteti tarafından takdire değer görülüp satın alınması hükümete teklif olunan 5 proje, jürinin tespit ettiği liyakat derecelerine göre şunlardır.
SIRA NO HÜVİYET NO PROJE SAHİBİ
42 11119 Mimar Ronald Rohn
41 63636 Mimar Giovanni Muzio
45 87541 Mimar Guiseppe Vaccaro - Mimar Gino Franzi
24 22218 Mimar Hamit Kemali Söylemezoğlu - Mimar Kemal Ahmet Aru -Mimar Recai Akçay
29 12898 Mimar Feridun Akozan - Mimar M.Ali Handan
8. Bütün bu kararlar jüri heyeti tarafından oybirliği ile verilmiştir.
9. Gerek ödül kazanan, gerek takdire değer görülen 6 ncı ve 7 nci maddede yazılı 8 proje, yarışma talimatnamesinin 19 ncu maddesi gereğince hükümetin malıdır.
10. Jüri heyetinin raporu aynen yayınlanacak ve ayrıca yarışmaya katılmış olanlara da gönderilecektir.
11. İkinci madde gereğince yarışmaya katılma hakkını kazanan 47 proje 24 Mart 1942 sabahından, 31 Mart 1942 akşamına kadar Ankara Sergi Evi'nde halka teşhir edilecektir."
ÖDÜLE LAYIK GÖRÜLEN ESERLER:
A) 9 Numaralı Proje : Prof. Johannes Kruger
9. No.lu projenin cepheden görünüşü 9. No.lu projenin iç görünüşü 9. No.lu projenin genel görünüşü
b. 25 Numaralı Proje : Prof.Emin Onat-Doç.Orhan Arda
25 no.lu projenin iç görünüşü 25 no.lu projenin cepheden görünüşü 25 no.lu projenin genel görünüşü
25 no.lu projenin genel görünüşü
c. 44 Numaralı Proje : Prof.Arnaldo Foschini
44 no.lu projenin iç görünüşü 44 no.lu projenin cepheden görünüşü
Mansiyon ödülüne Layık Görülen Eserler :
a. 42 Numaralı Proje : Ronald Rohn
42 no.lu projenin yandan görünüşü 42 no.lu projenin genel görünüşü
b. 41 Numaralı Proje : Giovanni Muzio
41 no.lu projenin cepheden görünüşü 41 no.lu projenin iç görünüşü
c. 45 Numaralı Proje : Giuseppe Vaccaro-Gino Franzi
45 no.lu projenin cepheden görünüşü 45 no.lu projenin iç görünüşü
d. 24 Numaralı Proje : K.Söylemezoğlu-K.Ahmet Aru-R.Akçay
24 no.lu projenin cepheden görünüşü 24 no.lu projenin iç görünüşü
e. 29 Numaralı Proje : Feridun Akozan-M.Ali Handan
29 no.lu projenin iç görünüşü 29 no.lu projenin cepheden görünüşü
SONUÇ:
Hükümet, jürinin öğütlediği değişiklikleri de göz önünde bulundurarak, 7 Mayıs 1942'de Türk sanatçıların eserlerinin uygulanmasına karar verdi. Hükümetin 9 Haziran 1942 tarihinde yayınladığı bu kararını açıklayan tebliğ, özet olarak şu hususlan içeriyordu :
1. Ebedi Şef Atatürk için Anıtkabir projesini inceleyen jüri heyetince ödüle layık görülen üç projeden;
a. Prof.Emin Onat ile Doç.Orhan Arda'ya ait projenin birinci olarak seçilmesine,
b. Alman Profesörü J.Kruger'e, İtalyan Profesörü A.Foschini'ye ait iki projenin de ikinci sayılmasına,
2. Bu üç projeden hiçbirinin doğrudan doğruya uygulamaya elverişli olmadığına ve değişikliğe ihtiyaç olduğuna, birinci seçilen projenin jüri heyeti raporunda ön görülen değişikliklerin yapıldıktan sonra uygulanmasına karar verildi.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin 26 Mart 1940 günkü oturumunda konuşan Başbakan Refik Saydam, Anıtkabir proje yarışmasının açılacağını ve yarışma şartnamesinin uluslararası mimarlar tüzüğüne uygun olarak hazırlandığını belirtti. Başbakanlık tebliği 18 Şubat 1941 tarihinde basında yayınlandı. 1 Mart 1941 tarihinde yarışma açıldı.
Yarışmanın açıldığı yıl, İkinci Dünya Savaşının en kanlı, en çetin zamanıydı. Avrupa'nın, Asya'nın ve Afrika'nın bir kısmı bu savaşın içindeydi. Yarışma süresi 8 aydı. Bu kısa zamanda Anıtkabir projesinin yetiştirilemiyeceği anlaşılıyordu. Komisyona, bu anlamda birçok "Müddet uzatma" teklifleri geldi. Bunun üzerine yeni bir Bakanlar Kurulu kararı alınarak yarışma müddeti dört ay daha uzatıldı.
Hükümet Anitkabir proje yarışması şartları kapsamında önemli bir karar aldı ve bu kararı çeşitli dillerde yayınladı. Anıtkabir proje yarışmasına katılan sanatçıların eserleri, uluslararası bir jüri tarafından değerlendirilecekti. Bu karar, kamuoyunda büyük memnuniyet uyandırdı. Yarışma sonucunda jüri üç proje seçecekti. Birinciye verilecek ödül, inşaatın kontrol hakkı (% 3) olacaktı. Diğer iki projenin her ikisi de yarışmada ikinciliği kazanmış sayılacağından her birine 3000 TL. ödenecek, ayrıca jüri heyetinin teklifi ile bir veya bir kaçına 1000 TL. değerinde mansiyon ödülü verilecekti.
Jüri Üyeleri ve Yarışmanın Sonuçlandırılması
Hükümetçe kurulan tarafsız jüride, o zamanlar Avrupa'nın ünlü sanatçılarından olan Alman Prof. Paul Bonatz, İsviçreli Prof. İvar Tengbom ve Macar Prof. Karoly Wichinger ile ünlü Türk sanatçıları Prof. Arif Hikmet Holtay, Bayındırlık Bakanlığı Yapı ve imar işleri Reisi Yüksek Mimar Muammer Çavuşoğlu ve Ankara imar Müdürü Yüksek Mimar Muhlis Sertel vardı.
Yarışma umulandan çok fazla ilgi uyandırdı. İkinci Dünya Savaşının en çetin zamanı olmasına rağmen yarışmaya, Türkiye, Almanya, İtalya, Avusturya, İsviçre, Fransa ve Çekoslovakya'dan toplam 49 proje katılmıştı. Yarışmaya gönderilen projelerin kabul işlemi, uluslararası yarışma esaslarına göre yapılıyordu. Projelerin üzerlerinde ad ve adres olmadığından, eserlerin kimlere ait olduğu bilinmiyordu.
Yarışmaya müracaat süresi bittikten sonra 12 Mart 1942 tarihinde jüri üyeleri, Başbakanlıkta toplandılar. Ankara Sergi Evi jüri çalışmaları için tahsis edildi. Jüri, ilk toplantısında Prof. P. Bonatz'ı heyet başkanlığına, Yüksek Mühendis M. Sertel'i de raportörlüğe seçti. Jüri üyeleri ilk toplantısından sonra Etnoğrafya Müzesi'nde Atatürk'ün geçici kabrini ziyaret edip, Zafer Anıtı'na çelenk koymayı müteakip Rasattepe'ye giderek incelemelerde bulundular.
Başbakanlık Anıtkabir Komisyonu, 23 Mart 1942 tarihinde jüri üyelerinin on günlük çalışmalarının sonuçlannı bir tebliğ yayınlayarak kamuoyuna duyurdu. Bu tebliğ şöyle özetlenebilir.
1. Ebedi Şef Atatürk için, Rasattepe'de yapılması kararlaştırılmış olan Anıtkabir'e ait uluslararası serbest proje yarışmasına 49 proje katılmıştır.
2. Bu projelerden bir tanesi yarışma süresi bittikten sonra komisyona vardığından, diğeri de projenin ambalajı üzerinde sahibinin kimliği yazılı bulunmadığından, yarışma talimatnamesinin yedinci maddesi gereğince jüri heyeti tarafından yarışma dışı bırakılmış ve incelemeler 47 proje üzerinden yapılmıştır.
3. Bu 47 projenin 17'si jüri tarafından yarışmanın yüksek amacını karşılayacak nitelikte görülmeyerek ilk incelemede reddedilmiştir.
4. Geriye kalan 30 proje ikinci elemeye tabi tutularak, bunlardan 19'u jüri heyeti raporunda açıklanan sebeplerden dolayı kabul edilmemiştir.
5. Bu suretle ilk iki incelemede seçilip, son bir incelemeye bırakılan 11 projeden 3'ü jürice mükafata layık görülmüş ve 5 tanesi de takdire değer görülerek satın alınması hükümete teklif edilmiştir.
6. Jüri heyetince ödüle layık görülen projeler müracaat sıra numarasına göre şunlardır.
SIRA NO HÜVİYET NO PROJE SAHİBİ
9 21472 Prof. Johannes Kruger
25 60927 Prof. Emin Onat - Doç. Orhan Arda
44 14916 Prof. Arnaldo Foschini
7. Jüri heteti tarafından takdire değer görülüp satın alınması hükümete teklif olunan 5 proje, jürinin tespit ettiği liyakat derecelerine göre şunlardır.
SIRA NO HÜVİYET NO PROJE SAHİBİ
42 11119 Mimar Ronald Rohn
41 63636 Mimar Giovanni Muzio
45 87541 Mimar Guiseppe Vaccaro - Mimar Gino Franzi
24 22218 Mimar Hamit Kemali Söylemezoğlu - Mimar Kemal Ahmet Aru -Mimar Recai Akçay
29 12898 Mimar Feridun Akozan - Mimar M.Ali Handan
8. Bütün bu kararlar jüri heyeti tarafından oybirliği ile verilmiştir.
9. Gerek ödül kazanan, gerek takdire değer görülen 6 ncı ve 7 nci maddede yazılı 8 proje, yarışma talimatnamesinin 19 ncu maddesi gereğince hükümetin malıdır.
10. Jüri heyetinin raporu aynen yayınlanacak ve ayrıca yarışmaya katılmış olanlara da gönderilecektir.
11. İkinci madde gereğince yarışmaya katılma hakkını kazanan 47 proje 24 Mart 1942 sabahından, 31 Mart 1942 akşamına kadar Ankara Sergi Evi'nde halka teşhir edilecektir."
ÖDÜLE LAYIK GÖRÜLEN ESERLER:
A) 9 Numaralı Proje : Prof. Johannes Kruger
9. No.lu projenin cepheden görünüşü 9. No.lu projenin iç görünüşü 9. No.lu projenin genel görünüşü
b. 25 Numaralı Proje : Prof.Emin Onat-Doç.Orhan Arda
25 no.lu projenin iç görünüşü 25 no.lu projenin cepheden görünüşü 25 no.lu projenin genel görünüşü
25 no.lu projenin genel görünüşü
c. 44 Numaralı Proje : Prof.Arnaldo Foschini
44 no.lu projenin iç görünüşü 44 no.lu projenin cepheden görünüşü
Mansiyon ödülüne Layık Görülen Eserler :
a. 42 Numaralı Proje : Ronald Rohn
42 no.lu projenin yandan görünüşü 42 no.lu projenin genel görünüşü
b. 41 Numaralı Proje : Giovanni Muzio
41 no.lu projenin cepheden görünüşü 41 no.lu projenin iç görünüşü
c. 45 Numaralı Proje : Giuseppe Vaccaro-Gino Franzi
45 no.lu projenin cepheden görünüşü 45 no.lu projenin iç görünüşü
d. 24 Numaralı Proje : K.Söylemezoğlu-K.Ahmet Aru-R.Akçay
24 no.lu projenin cepheden görünüşü 24 no.lu projenin iç görünüşü
e. 29 Numaralı Proje : Feridun Akozan-M.Ali Handan
29 no.lu projenin iç görünüşü 29 no.lu projenin cepheden görünüşü
SONUÇ:
Hükümet, jürinin öğütlediği değişiklikleri de göz önünde bulundurarak, 7 Mayıs 1942'de Türk sanatçıların eserlerinin uygulanmasına karar verdi. Hükümetin 9 Haziran 1942 tarihinde yayınladığı bu kararını açıklayan tebliğ, özet olarak şu hususlan içeriyordu :
1. Ebedi Şef Atatürk için Anıtkabir projesini inceleyen jüri heyetince ödüle layık görülen üç projeden;
a. Prof.Emin Onat ile Doç.Orhan Arda'ya ait projenin birinci olarak seçilmesine,
b. Alman Profesörü J.Kruger'e, İtalyan Profesörü A.Foschini'ye ait iki projenin de ikinci sayılmasına,
2. Bu üç projeden hiçbirinin doğrudan doğruya uygulamaya elverişli olmadığına ve değişikliğe ihtiyaç olduğuna, birinci seçilen projenin jüri heyeti raporunda ön görülen değişikliklerin yapıldıktan sonra uygulanmasına karar verildi.