Brejnevin Sovyetler Birliği (1964-1982)
1964’de Sovyet nomenklaturası Kruşçev’i iktidardan uzaklaştırmayı başardı. Onun yerine geçen yönetim heyetinde Parti genel sekreteri olan Leonid Brejnev, hızla çalışma arkadaşları üzerinde bir üstünlük kurdu. Ancak, sahip olduğu geniş yetkilere rağmen Brejnev, Stalin gibi mutlak bir diktatör değildi. Onun aracılığıyla, iktidarı Parti bürokrasisi elinde bulunduruyordu. Siyasal personelin yaşlılığı ve hareketsizliği, Brejnev döneminde (1960’lı yılların ortalarından 1980’li yılların ortalarına kadar) yaşanan durgunluğun (zastoy) simgesi oldu. Sovyet modeli yenilik yapmayı başaramayacak gibi görünüyordu.
Yasal tek parti olan Komünist Parti hâlâ siyasal yaşamın temel yapısını oluşturuyordu. Parti üyelerinin sayısı 1965’ten 1980’e kadar artmaya devam etti ve 1980’li yılların başında 17 milyona ulaştı. Parti kartının diploma almaya yarayan, kariyer sahibi olmayı kolaylaştıran bir "tamamlayıcı öğe" olma özelliği giderek önem kazanıyor, buna karşılık kart sahiplerinden çok küçük bir karşılık bekleniyordu: "Oyunun kurallarına" saygı göstermek. En temel kural ise, resmî siyasal söylemle olumsuzluk, yolsuzluk, bireysel çıkarların toplum çıkarlarına baskın gelmesi gibi özellikleri olan gündelik "gerçek sosyalizm" arasındaki zıtlıklara göz yummaktı.
Ekonomik reformun imkânsızlığı
1950’li yılların sonlarında Kruşçev, Sovyet ekonomisi için devasa hedefler belirlemişti: 1980’lerde sosyalizmden komünizme (herkese ihtiyacı kadar verilmesi) geçmek ve Amerikan ekonomisini geçmek. 1964’te iktidara gelen yeni ekip ise daha alçakgönüllü ekonomik hedefler gösteriyordu: "İleri sosyalizm" çerçevesinde 1966’dan 1985’e kadar birbirini izleyen beş yıllık planlarda, komünizme geçiş uzak bir geleceğe ertelenmişti ve gerçekçilik hakimdi.
Sovyet ekonomisinin düşük gelirliliğiyle mücadele etmeyi amaçlayan Sovyet yöneticileri, 1965’te şirketlerde bir reform başlattılar. Bu reform, işletme yönetiminde çalışanların işe ilgisini arttırmak, özerklik kazandırmak ve kâr elde etmeye yönelik üretim yapmak gibi ölçütlerin benimsenmesini öngörüyordu. Ancak bu girişim, mağazalar bomboş dururken kendilerine verilen primlere pek ilgi göstermeyen işçilerin edilginliği ve teknik yönetim lehine iktidarını kaybetmekten korkan Parti bürokrasisinin engelleme taktiği yüzünden kısa sürede çamura saplandı.
Tüm dünyayı etkileyen ekonomik krizin başlamasının hemen ardından, 10. Beş yıllık plan (1976-1980) devreye sokuldu. Bu kez askerî sanayi ve Sibirya’daki son derece geniş doğal kaynakların işlenmesi öncelik kazandı. Bu seçim, Sovyetler Birliği’ni halkın yaşam düzeyini belirli bir seviyede tutabilmek için hammadde ihraç etmeye itti; ancak 1970’li yılların ortalarında ortaya çıkan ciddî sorunları çözme yolunda pek bir şey yapılmadı.
Bu sorunlar büyüme hızında ani bir düşüşe, verimlilik kazançlarının azalmasına ve yatırımların neredeyse durmasına yol açtı. Sovyet ekonomisini tökezleten pek çok zorluk vardı:
- öngörülen ortalama insan ömründe uzamanın durması ve kısalmanın başlaması;
- uzaklık nedeniyle maliyet artışına neden olan Sibirya madenlerinin işlenmesi;
- yatırımların durması nedeniyle, donanımların eskimesi;
- askerî harcamaların artması (ABD ile silahlanma yarışı);
- çalışma hayatının düzene sokulamaması.
ALINTIDIR
1964’de Sovyet nomenklaturası Kruşçev’i iktidardan uzaklaştırmayı başardı. Onun yerine geçen yönetim heyetinde Parti genel sekreteri olan Leonid Brejnev, hızla çalışma arkadaşları üzerinde bir üstünlük kurdu. Ancak, sahip olduğu geniş yetkilere rağmen Brejnev, Stalin gibi mutlak bir diktatör değildi. Onun aracılığıyla, iktidarı Parti bürokrasisi elinde bulunduruyordu. Siyasal personelin yaşlılığı ve hareketsizliği, Brejnev döneminde (1960’lı yılların ortalarından 1980’li yılların ortalarına kadar) yaşanan durgunluğun (zastoy) simgesi oldu. Sovyet modeli yenilik yapmayı başaramayacak gibi görünüyordu.
Yasal tek parti olan Komünist Parti hâlâ siyasal yaşamın temel yapısını oluşturuyordu. Parti üyelerinin sayısı 1965’ten 1980’e kadar artmaya devam etti ve 1980’li yılların başında 17 milyona ulaştı. Parti kartının diploma almaya yarayan, kariyer sahibi olmayı kolaylaştıran bir "tamamlayıcı öğe" olma özelliği giderek önem kazanıyor, buna karşılık kart sahiplerinden çok küçük bir karşılık bekleniyordu: "Oyunun kurallarına" saygı göstermek. En temel kural ise, resmî siyasal söylemle olumsuzluk, yolsuzluk, bireysel çıkarların toplum çıkarlarına baskın gelmesi gibi özellikleri olan gündelik "gerçek sosyalizm" arasındaki zıtlıklara göz yummaktı.
Ekonomik reformun imkânsızlığı
1950’li yılların sonlarında Kruşçev, Sovyet ekonomisi için devasa hedefler belirlemişti: 1980’lerde sosyalizmden komünizme (herkese ihtiyacı kadar verilmesi) geçmek ve Amerikan ekonomisini geçmek. 1964’te iktidara gelen yeni ekip ise daha alçakgönüllü ekonomik hedefler gösteriyordu: "İleri sosyalizm" çerçevesinde 1966’dan 1985’e kadar birbirini izleyen beş yıllık planlarda, komünizme geçiş uzak bir geleceğe ertelenmişti ve gerçekçilik hakimdi.
Sovyet ekonomisinin düşük gelirliliğiyle mücadele etmeyi amaçlayan Sovyet yöneticileri, 1965’te şirketlerde bir reform başlattılar. Bu reform, işletme yönetiminde çalışanların işe ilgisini arttırmak, özerklik kazandırmak ve kâr elde etmeye yönelik üretim yapmak gibi ölçütlerin benimsenmesini öngörüyordu. Ancak bu girişim, mağazalar bomboş dururken kendilerine verilen primlere pek ilgi göstermeyen işçilerin edilginliği ve teknik yönetim lehine iktidarını kaybetmekten korkan Parti bürokrasisinin engelleme taktiği yüzünden kısa sürede çamura saplandı.
Tüm dünyayı etkileyen ekonomik krizin başlamasının hemen ardından, 10. Beş yıllık plan (1976-1980) devreye sokuldu. Bu kez askerî sanayi ve Sibirya’daki son derece geniş doğal kaynakların işlenmesi öncelik kazandı. Bu seçim, Sovyetler Birliği’ni halkın yaşam düzeyini belirli bir seviyede tutabilmek için hammadde ihraç etmeye itti; ancak 1970’li yılların ortalarında ortaya çıkan ciddî sorunları çözme yolunda pek bir şey yapılmadı.
Bu sorunlar büyüme hızında ani bir düşüşe, verimlilik kazançlarının azalmasına ve yatırımların neredeyse durmasına yol açtı. Sovyet ekonomisini tökezleten pek çok zorluk vardı:
- öngörülen ortalama insan ömründe uzamanın durması ve kısalmanın başlaması;
- uzaklık nedeniyle maliyet artışına neden olan Sibirya madenlerinin işlenmesi;
- yatırımların durması nedeniyle, donanımların eskimesi;
- askerî harcamaların artması (ABD ile silahlanma yarışı);
- çalışma hayatının düzene sokulamaması.
ALINTIDIR