I.GÖKTÜRK DEVLETİ ( 552 – 630 )
Asya Hun Devleti dağıldıktan sonra, Asya bozkırlarında dağınık Türkleri ilk kez birleştirdiler.
Tarihte ilk defa “ TÜRK” adını taşıyan Türk devletini kurdular.
Orta Asya’da bütün Türk asıllı kavimleri yönetimleri altında topladılar.( Yakutlar-Bulgarlar hariç) Sibirya
Kurucusu: Bumin Kağan Egemenlik Alanı: Kırım Sarı
Merkez : Ötüken Yarımadası Deniz
Amuderya
Kuzey Hun Devleti yıkıldıktan sonra Altay dağlarına çekilen Türkler demircilikle uğraşıyorlardı.
Orta Asya’ya Avarlar ( Juan – Juan , Apar ) egemen olmuştu. Göktürkler, Avarlar’a silah yapıyordu.
Kitabelerde kendilerini “ Göktürk” olarak tanımlayan bu kavim Avarlara karşı ayaklandı ve Bumin başkanlığında kendi devletini kurdu.
Bumin Kağan: I. Göktürk Devletinin kurucusudur. 552 yılında (devleti kurduğu yıl) öldü.
• Devleti ikili teşkilatlanma gereği doğu- batı diye ikiye ayırdı. Doğu merkezdir. ( Doğu kutsal sayılır.)
• Batı kanadını kardeşi İSTEMİ ‘ye “ Yabgu= ordu komutanı” unvanıyla birlikte doğu kanadının egemenliğini tanımak şartıyla verdi. Batı, doğu ya bağlı idi.
Mukan Kağan:*Bumin’in oğlu Mukan dönemi en parlak dönemdir.
*İstemi Yabgu , İpek yolu kontrolü için Sasanilerle ittifak kurarak, Akhunları parçaladılar.
*Daha sonra ise; Bizans ile ittifak yapılarak, Sasaniler zayıflatıldı. İran’ın ( Sasanilerin ) müslümanlarca fethi kolaylaştı.
* Bu ilişkilerin temel sebebi; İpek yoluna hakim olma isteğidir.
YIKILIŞI : İç çekişmeler ve taht kavgaları yüzünden devlet 582 de Doğu – Batı olmak üzere ikiye ayrıldı. ( Çinlilerin Böl- yık politikaları sonucu Doğu Göktürkler 630 da , Batı Göktürkler ise 659 da Çinliler tarafından yıkıldı.
Not: Türkler üzerinde 50 yıl Çin hakimiyeti sürdü.
II. GÖKTÜRK DEVLETİ = KUTLUK DEVLETİ (682- 745)
Kurucusu: Kutluk (İlteriş) Kağan Merkezi: Ötüken
Egemenlik Alanı: Sibirya
Hazar Denizi Sarı Deniz
Kabil
Çin egemenliğine başkaldıran Göktürkler, birbiri ardına çıkardıkları ayaklanmalar sonucunda amaçlarına 682 yılında Kutluk Kağan liderliğinde kavuştular.
Kutluk ( İlteriş ) Kağan: (682- 692)
Çin ile yaptığı mücadele sonucunda doğu bölgesindeki Türkleri yönetimi altında topladı. Bağımsızlığını ilan etti. ( Bu mücadele, Türk tarihinde yaşanan ilk bağımsızlık savaşıdır.)
Dağılan Türk boylarını yeniden birleştirdiği için, Ötüken’i merkez yapan Kutluk Kağan’a (İlteriş= İl toplayan , derleyen) unvanı verildi.
Çin ile mücadeleye devam etti. Tonyukuk en büyük yardımcısıydı.
Kapgan Kağan : ( 692 – 716 )
Kutluk Kağan, ölünce yerine kardeşi Kapgan Kağan geçti.( Çocukları Bilge, Kültigin küçüktü.)
Devletin sınırlarını eski haline getirdi. Türgiş, Bayırgu , Uygurları yönetimi altına aldı. Yönetiminde sert tedbirler alması ve Çin’in kışkırtması ile devlette ayaklanmalar çıktı. Oğuz Boylarından Baykırlar, pusuya düşürülerek öldürüldüler.( 716)
Bilge Kağan : ( 716 –734)
Kapgan Kağan ölünce oğlu İnal kağan oldu. Ancak Kutluk Kağanın oğulları Bilge ve Kültigin harekete geçerek, yönetimi ele aldılar.
Babalarının veziri olan Tonyukuk da görevine tekrar getirildi.
Çıkan ayaklanmalar bastırıldı. Oğuzlar, Karluklar, Uygurlar , Türgişler egemenlik altına alındı.
Çin üzerine baskı kuruldu. Devlet eski gücüne kavuştu.
725 de Tonyukuk, 731 de Kültigin , 734 de Bilge Kağan öldü.
Bilge Kağanın yerine geçen çocukları ülkeyi iyi yönetemediler.
Uygurlar,Karluklar ve Basmiller ayaklanarak , Ötüken’i ele geçirdiler,ve devleti yıktılar.(745)
Göktürklerin, Doğu bölgelerinde egemenlik Uygurlara geçti. Batısı ise Türgişlere geçti.
Göktürklerin Türk Tarihindeki Önemi:
Dünya tarihinde “ TÜRK” adıyla ilk kez devlet kuran Göktürkler, bıraktıkları devlet gelenekleriyle kendilerinden sonra kurulan Türk Devletlerini etkilemişlerdir.
Göktürklerin, hem siyasi tarihleri hem de sosyal yaşamları hakkında bilgi veren ilk Türkçe yazılı kaynakları oluşturmuşlardır.
Talas,Yenisey,Öngin, Orhun ırmakları bölgesine bulunan bu ilk yazılı belgeler; Bilge Kağan, Kültigin, Tonyukuk ‘un mezar anıtlarıdır.
Göktürk egemenliğine, Türk olan çok çeşitli kavimler bağlanmıştır. Bu kavimlerin hepsi de yöneticileri ile aynı adla anılmışlardır.
Böylece Türk adı , bir ulus adı olarak ilk kez bu dönemde kullanılmıştır.( 2. Kez Türk adını devletin resmi adı olarak kullanan Türkiye Cumhuriyeti dir.) Göktürkleri Türk Dünyasının isim babası şeklinde yorumlamak doğru olacaktır.
Türk Tarihinin ilk alfabesi Orhun= Göktürk alfabesidir.
Türk Edebiyatının , Türk Tarihinin, Türk Kültürünün ilk yazılı örnekleri Orhun= Göktürk Yazıtlarıdır.
Asya Hun Devleti dağıldıktan sonra, Asya bozkırlarında dağınık Türkleri ilk kez birleştirdiler.
Tarihte ilk defa “ TÜRK” adını taşıyan Türk devletini kurdular.
Orta Asya’da bütün Türk asıllı kavimleri yönetimleri altında topladılar.( Yakutlar-Bulgarlar hariç) Sibirya
Kurucusu: Bumin Kağan Egemenlik Alanı: Kırım Sarı
Merkez : Ötüken Yarımadası Deniz
Amuderya
Kuzey Hun Devleti yıkıldıktan sonra Altay dağlarına çekilen Türkler demircilikle uğraşıyorlardı.
Orta Asya’ya Avarlar ( Juan – Juan , Apar ) egemen olmuştu. Göktürkler, Avarlar’a silah yapıyordu.
Kitabelerde kendilerini “ Göktürk” olarak tanımlayan bu kavim Avarlara karşı ayaklandı ve Bumin başkanlığında kendi devletini kurdu.
Bumin Kağan: I. Göktürk Devletinin kurucusudur. 552 yılında (devleti kurduğu yıl) öldü.
• Devleti ikili teşkilatlanma gereği doğu- batı diye ikiye ayırdı. Doğu merkezdir. ( Doğu kutsal sayılır.)
• Batı kanadını kardeşi İSTEMİ ‘ye “ Yabgu= ordu komutanı” unvanıyla birlikte doğu kanadının egemenliğini tanımak şartıyla verdi. Batı, doğu ya bağlı idi.
Mukan Kağan:*Bumin’in oğlu Mukan dönemi en parlak dönemdir.
*İstemi Yabgu , İpek yolu kontrolü için Sasanilerle ittifak kurarak, Akhunları parçaladılar.
*Daha sonra ise; Bizans ile ittifak yapılarak, Sasaniler zayıflatıldı. İran’ın ( Sasanilerin ) müslümanlarca fethi kolaylaştı.
* Bu ilişkilerin temel sebebi; İpek yoluna hakim olma isteğidir.
YIKILIŞI : İç çekişmeler ve taht kavgaları yüzünden devlet 582 de Doğu – Batı olmak üzere ikiye ayrıldı. ( Çinlilerin Böl- yık politikaları sonucu Doğu Göktürkler 630 da , Batı Göktürkler ise 659 da Çinliler tarafından yıkıldı.
Not: Türkler üzerinde 50 yıl Çin hakimiyeti sürdü.
II. GÖKTÜRK DEVLETİ = KUTLUK DEVLETİ (682- 745)
Kurucusu: Kutluk (İlteriş) Kağan Merkezi: Ötüken
Egemenlik Alanı: Sibirya
Hazar Denizi Sarı Deniz
Kabil
Çin egemenliğine başkaldıran Göktürkler, birbiri ardına çıkardıkları ayaklanmalar sonucunda amaçlarına 682 yılında Kutluk Kağan liderliğinde kavuştular.
Kutluk ( İlteriş ) Kağan: (682- 692)
Çin ile yaptığı mücadele sonucunda doğu bölgesindeki Türkleri yönetimi altında topladı. Bağımsızlığını ilan etti. ( Bu mücadele, Türk tarihinde yaşanan ilk bağımsızlık savaşıdır.)
Dağılan Türk boylarını yeniden birleştirdiği için, Ötüken’i merkez yapan Kutluk Kağan’a (İlteriş= İl toplayan , derleyen) unvanı verildi.
Çin ile mücadeleye devam etti. Tonyukuk en büyük yardımcısıydı.
Kapgan Kağan : ( 692 – 716 )
Kutluk Kağan, ölünce yerine kardeşi Kapgan Kağan geçti.( Çocukları Bilge, Kültigin küçüktü.)
Devletin sınırlarını eski haline getirdi. Türgiş, Bayırgu , Uygurları yönetimi altına aldı. Yönetiminde sert tedbirler alması ve Çin’in kışkırtması ile devlette ayaklanmalar çıktı. Oğuz Boylarından Baykırlar, pusuya düşürülerek öldürüldüler.( 716)
Bilge Kağan : ( 716 –734)
Kapgan Kağan ölünce oğlu İnal kağan oldu. Ancak Kutluk Kağanın oğulları Bilge ve Kültigin harekete geçerek, yönetimi ele aldılar.
Babalarının veziri olan Tonyukuk da görevine tekrar getirildi.
Çıkan ayaklanmalar bastırıldı. Oğuzlar, Karluklar, Uygurlar , Türgişler egemenlik altına alındı.
Çin üzerine baskı kuruldu. Devlet eski gücüne kavuştu.
725 de Tonyukuk, 731 de Kültigin , 734 de Bilge Kağan öldü.
Bilge Kağanın yerine geçen çocukları ülkeyi iyi yönetemediler.
Uygurlar,Karluklar ve Basmiller ayaklanarak , Ötüken’i ele geçirdiler,ve devleti yıktılar.(745)
Göktürklerin, Doğu bölgelerinde egemenlik Uygurlara geçti. Batısı ise Türgişlere geçti.
Göktürklerin Türk Tarihindeki Önemi:
Dünya tarihinde “ TÜRK” adıyla ilk kez devlet kuran Göktürkler, bıraktıkları devlet gelenekleriyle kendilerinden sonra kurulan Türk Devletlerini etkilemişlerdir.
Göktürklerin, hem siyasi tarihleri hem de sosyal yaşamları hakkında bilgi veren ilk Türkçe yazılı kaynakları oluşturmuşlardır.
Talas,Yenisey,Öngin, Orhun ırmakları bölgesine bulunan bu ilk yazılı belgeler; Bilge Kağan, Kültigin, Tonyukuk ‘un mezar anıtlarıdır.
Göktürk egemenliğine, Türk olan çok çeşitli kavimler bağlanmıştır. Bu kavimlerin hepsi de yöneticileri ile aynı adla anılmışlardır.
Böylece Türk adı , bir ulus adı olarak ilk kez bu dönemde kullanılmıştır.( 2. Kez Türk adını devletin resmi adı olarak kullanan Türkiye Cumhuriyeti dir.) Göktürkleri Türk Dünyasının isim babası şeklinde yorumlamak doğru olacaktır.
Türk Tarihinin ilk alfabesi Orhun= Göktürk alfabesidir.
Türk Edebiyatının , Türk Tarihinin, Türk Kültürünün ilk yazılı örnekleri Orhun= Göktürk Yazıtlarıdır.