Ynt: İlk Çağda Anadolu ve Çevresi
ESKİ ÇAĞLARDA TÜRKİYE’NİN ÇEVRESİ
•
Mezopotamya (Sümer, Akad , Asur , Elam , Babil )
•
Mısır Medeniyeti
•
Doğu Akdeniz Med. * Fenike *İbrani
•
Ege ve Yunan Medeniyeti
MEZOPOTAMYA MEDENİYETİ ( Sümer + Sami Med. )
• Yunanca “ iki ırmak arasındaki ülke “ anlamında “MEZOPOTAMYA “ denir.
• Anadolu’nun güneyinden (Toroslar dan başlayan ve Basra körfezine kadar uzanan (Fırat ve Dicle arası ) bölgenin ilk çağdaki adıdır.
• Toprakları verimli, sulak, iklimi uygun olduğundan bir çok kavime yurt olmuştur.
*Sümer * Akad * Elam * Babil * Asur
SÜMERLER:
Mezopotamya Medeniyetinin temellerini Sümerler atmıştır.
• Asya kökenli, Sümerler Aşağı Mezopotamya’ya yerleşmişlerdir.
NOT: Sümerlerin dil özellikleri, yaşam biçimleri ve seramik özelliklerini değerlendiren tarihçiler , Türk olabileceklerini ileri sürmektedirler.
Sümer Dilinde , bugün kullandığımız Türkçe’de yer alan 168 adet öz Türkçe kelimenin yer aldığı ispatlanmıştır.
Devlet Yönetimi:
• Sümerler ilk önce Ur ,Uruk, Lagaş, Kiş isimleri ile şehir devletleri (SİTELER) kurdular.
• Şehir devletlerini Ensi ve Patesi adı verilen rahip –krallar yönetti. Patesiler diğer sitelere egemen olursa “LUGAL” tüm Sümer ülkesine hakim olursa , “LUGAL KALMA” denirdi.
NOT: Mezopotomya’da “Rahip-Kral anlayışı ile, yönetim teokratik bir niteliğe kavuşturulmuştur.
Hukuk:
• Tarihte ilk yazılı kanunları Sümerler hazırlamıştır. ( Urgakina, Urnamnu yasaları)
• Özel mülkiyetin doğuşu , kanunların hazırlanışında etkendir.
• Sümerlerde, fidye (para) usulüne göre düzenlenen cezalar, Hammurabi yasalarında kısasa kısas, Asur yasalarında ise , işkenceye dönmüştür.
Din ve İnanış:
• Çok tanrılı din anlayışı hakim idi. Her sitenin baş tanrısı olmakla birlikte Anu(Gök), Enlil (Yer), Enki (Su) en büyük tanrılarıdır.
• İnsan şeklinde düşündükleri , tanrıları ölümsüzdür.
• Basamaklarla çıkılan, çıkıldıkça daralan çok katlı tapınaklar yapmışlardır. Bunlara “ZİGGURAT”denir. Tapınak, tahıl anbarları, okul ve rasathane(gözlemevi)olarak kullanılmıştır.( Tanrılara daha yakın olabilmek için inşa edildi)
Sosyal ve İktisadi Hayat:
• Kral ve rahipler en üst sınıfı oluşturuyordu.
HALK; Soylular:Geniş topraklara sahip, kralla savaşa gidenler.
Hürler: Askerler,köylüler, zanaatkarlar vergi verir, askerlik yapar,kanal,tapınak yapım, bakım işlerinde çalışırlar.
Köleler: Savaşlarda esir alınanlar, Anadolu’nun aksine hiçbir hakları olmayıp,eşya gibi alınıp satılırlardı.
• Sümerlerde ilk ekonomik etkinlik tarımdır. Üretim, tapınak aracılığıyla tanrı adına yapılmakta, üretim fazlası, tapınakta biriktirilmektedir. Tapınaklara getirilen ürünleri kaydetmek amacı ile, ilk defa rahipler tarafından ÇİVİ YAZISI kullanıldı.
• Tarımı geliştirmek için sulama kanalları yaptılar.
• Ticareti geliştirdiler. Anadolu,Suriye, Hindistan’la yaptıkları ticaretle, buralarda sömürge kolonileri kurdular. Böylece Mezopotamya kültürü çevreye yayılmıştır.
Yazı , Dil ve Edebiyat
• Yazıyı ilk bulan ve kullanan Sümerler olup, tarihi devirlere geçişi sağlamışlardır.
• Çivi yazısı, kil tabletler üstüne yazılmıştır.(Yazı ,Asurlu tüccarlar aracılığıyla Anadolu’ya getirilmiştir. )
• Sümer dili, Asya kökenli olup, Gılgamış, Yaradılış,Tufan destanları günümüze kadar gelen edebi eserleridir.)
Bilim ve Sanat
• Sümerlerde Astronomi bilimi gelişmiştir. Zigguratların son katı Rasathane olarak kullanılmıştır.
• Ay yılını bulmuşlar.(1 yıl 360 gün, 12 ay olarak hesaplamışlardır.)
• Burçları bulmuşlardır. Gece ve gündüzü eşit 12’şer saat olarak kabul etmişlerdir. Ay tutulmasını, güneşin hareketlerini belirlediler.
• Sümerler, Geometri ve Aritmetik bilimlerinin temellerini atmışlar.
• Çarpma ve bölme işlemlerini kolaylaştırmak için cetveller hazırladılar.
• Dairenin çevresini 360 dereceye bölmüşlerdir.
• Uzunluk , alan, hacim, yüzey, ağırlık ölçülerini bulmuşlardır.
• Mezopotamya’da taş bulmak zor olduğu için tuğla ve kerpiç kullandılar.
* Sütun, kubbe, kemer usulünü Sümerler buldu.
*Kabartmacılık,oymacılık, kuyumculuk ve heykeltraşlık ta ileri gitmişlerdir.
*Çömlekçi çarkını Sümerler icat etmiştir.
AKADLAR:
• Arabistan’dan gelen Samiler, Sümer şehir devletlerine son vererek, Kral Sargon tarafından kuruldular.
• Tarihin ilk büyük imparatorluğunu kurdular.
• Egemenlik alanı, Anadolu ve Kıbrıs’a kadar uzanmıştır.
• İlk düzenli orduyu kurmuşlardır.
• Devlet Yönetimi, din, sosyal , ekonomik hayat ve yazı alanlarında Sümerlerden etkilenmişlerdir.
ELAMLILAR:
Mezopotamya’nın güney doğusunda kuruldu. En önemli şehirleri , başkentleri “ SUS “ şehri idi. Sümerlerden etkilendiler. Madencilik ve süsleme sanatlarında ileri idiler.
BABİLLİLER:
Sami soyundan olan Amurrular tarafından MÖ. 2100 yıllarında kurulmuştur.
• Merkezleri olan Babil’in Asma Bahçeleri , dünyanın 7 harikasından biridir.
• I. Babil Devletinin en büyük hükümdarı “ Hammurabi “ dir.
• Din devleti anlayışını, dünya devleti anlayışıyla değiştirdi. İlk kez mutlak monarşi ile yönetilen devlet modeli oluşturuldu.
• Sümerlerin kanunlarını, günün ihtiyaçlarına göre yeniden düzenledi. Hammurabi kanunları Sümer yasalarından daha serttir. Kısasa kısas uygulandı.
ASURLULAR
• Yukarı Mezopotamya’da yaşayan Asurlular, Sami ırkından bir topluluktur.
• En önemli şehirleri, Asur ve Ninova’dır.
• Kral Sargon zamanında (MÖ. 2000’de) güçlenerek Anadolu’da kara ticaret kolonileri kurdular.
• Sümer çivi yazısını, Anadolu’ya taşıdılar. Böylece, Anadolu’nun tarih çağlarına girmesinde önemli rol oynadılar. Kayseri- Kültepe tabletleri, Asurlulara ait , Anadolu’daki ilk yazılı belgelerdir.
• Ön Asya’da atlı birlik kuran ilk kavim Asurlulardır.
• “Karum” denilen pazar yerleri (Panayır) kurdular.
• Asur Devleti, askeri gücü kuvvetli, kralları ülkenin mutlak hakimi olarak kabul edilen zalim kişilikli yöneticiler, yasaları ise Mezopotamya’nın en sert , acımasız yasalarıdır. Şiddete dayalı bir devlet kurmuşlardır.
MISIR MEDENİYETİ
• Mısır, Afrika kıtasının kuzey doğusunda yer alan ve Asya kıtasına Sina yarımadası ile bağlanan Akdeniz ülkesidir.
• Mısır Medeniyeti, Nil Nehri’nin suladığı bölgede oluşmuştur.
• Mısır tarihi, Yontma Taş Devri ile başlar. Bütün tarih devirleri yaşanmıştır. İlk çağ ‘da ikiye ayrılır. Nil nehrinin akış yönüne göre MISIR, Kuzey Mısır (Aşağı Mısır), Güney Mısır (Yukarı Mısır) olarak ayrılmıştır.
• Mısır’a MÖ. 4000 yıllarında Suriye ve Filistin üzerinden Asyalı kavimler gelerek, yerli Sami halkının kaynaşması ile Mısır halkı oluştu.
• Etrafının çöller ve denizlerle çevrili olması sebebiyle, kendine özgü koşullarda, Mısır’da doğmuş ve gelişimini Mısır’da tamamlamıştır. Mısır Medeniyeti, etkilenmekten çok, etkileyen bir özelliğe sahiptir.
• Mısır’ın eski tarihi MÖ. 3000 yıllarında kral Menes’in siyasi birliği kurması ile başlar. MÖ. 333’te Makedonya kralı İskender’in istilası ile sona erer.
• Kral Menes’le “ FİRAVUN” dönemi başlar. Eski krallık döneminde 30 kadar Firavun sülalesi hüküm sürmüştür.
• Firavun II.Ramses döneminde,Suriye egemenliği için Kadeş Savaşını Hititlerle yapmıştır. Kadeş Barışı, kuzey Suriye’nin Hititlere bırakılması ile sona ermiştir. Asur devletine karşı bir savunma ittifakıdır.
Devlet ve Memleket Yönetimi:
• Mısır Krallığı, mutlak krallıktı. Krallara “ Firavun “ denirdi. Firavun tanrının oğlu, toprağın, insanların tek sahibi idi. Emirleri tanrı buyruğu gibi algılanırdı.
• Firavunlar, Mısır’ı rütbelerine göre, sıralanan kalabalık sayıda memur ve katiplerin yardımı ile yönetirdi .
• Kraldan sonra en yetkili kişi Vezir idi. Sayısı 2 idi.
• Katiplik en yüksek görevlilerdi. Bu memurlar, asiller arasından seçilirdi.
• Mısır “ NOMOS” adı verilen illere ayrılmıştır. Merkezden gönderilen valilerce yönetilirlerdi.
Sosyal ve Ekonomik Hayat :
• Mısır’da Halk; Soylular , bürokratlar , rahipler , köylüler , köleler ve esirlerden oluşuyordu.
• Köylüler üretimle uğraşırlar ve firavun için karşılıksız çalışırlardı.
• Köleler ise, tarımda, madencilikte ve ulaşım sektöründe, tapınak hizmetlerinde, inşaat işlerinde çalıştırılmışlardır.
• Mısır’da tam bir “köleci toplum “ anlayışı vardır.
• Tarım önemliydi. Nil vadisi ve deltası en önemli tarım bölgesiydi.
• Ticaret gelişmişti.(Önceleri takas, daha sonraları madeni para kullanıldı.)
Hukuk:
• Mısır ‘da adalet işlerinin düzenli yürütülmesine özen gösterilmiştir.
• Her şehirde mahkeme vardı. Mahkemenin üstünde, yüksek mahkeme olarak “ Altı Büyük Ev “ vardı.
Ordu:
• Mısır’ın devamlı ve disiplinli bir ordusu vardı.
• Firavun’a bağlı hassa askerler maaş alırlardı.
• İllerde (Nomos) bulunan askerler, kendilerine verilen toprakların geliri ile geçinirler. (Tımarlı Sipahiler gibi)
• Ordu arabalı ve yaya askerlerden oluşuyordu.
Din ve İnanış:
• Din hayatın her alanında etkiliydi. (Resim, heykel, mimarlık, edebiyat hatta ilmi çalışmalar dahil her türlü faaliyetlerde)
• Her ilin (nomos) bir ilahı olduğu gibi , ortak tanrıları ve en büyük tanrıları Amon-Ra idi.(Güneş Tanrısı)... Nil Tanrısı, Bereket Tanrısı, İsis ( kadın ve çocukların koruyucusu) Osiris (Yer altı- Ölüm Tanrısı)
• Ahiret İnancı yaygındır. Öldükten sonra yeniden dirileceklerine inanmaları,mumyacılık sanatının, mimarinin (Piramit) ve tıp biliminin gelişmesine yol açmıştır.
• Tanrıları adına tapınaklar yapmışlar,kutsal hayvanlar, tanrı heykelleri , eşyalar koymuşlardır.
• Firavunlar için, PİRAMİTLER, halk için LABİRENTLER şeklinde mezarlar yapmışlardır.
• Mısır’da din, tapınak ve mezar yapımının gelişmesi ile mimarinin, sfenks şeklinde insan başlı, hayvan vücutlu heykellerin yapılması ile heykel sanatının, tapınaklarda duvar resimleri ve süsleme sanatı ile resim sanatının, mumyacılık ile kimya, tıp , eczacılık’ın gelişmesinde etkili olacaktır.
Bilim ve Sanat:
• Özellikle matematik ve tıpta ileri bir düzeye ulaşmışlardır. Tarım ürünlerinden alınan vergilerin hesaplanmasında matematikten yararlanmışlardır.
• Nil nehrinin taşma mevsimini hesaplamada , Nil’in taşmasından sonra bozulan arazi sınırlarının belirlenmesinde astronomi ve geometriden yararlanılmıştır. “Pi” sayısını bulmuşlardır.
• Yıldızların insanlar üzerinde etkisine inandılar. Astronomi bilimi doğdu. Yıldızları incelediler.
• Güneş yılı takvimini buldular. 1 yılı 365 gün olarak hesapladılar. Yunan ve Romalılar son şeklini verdi, bugünkü takvime ulaşıldı. Mısırlılar yılı dörder aylık üç bölüme ayırmışlardır. * Taşma * Ekme (tohum ekme) * Biçme ( ekin biçme)
• İnsan vücudunu incelediler. Hastalık nedenlerini, tedavileri buldular. Eczacılık,Dişçilik,Cerrahlık, Mumyalama yöntemi gelişmiştir. Tıp bilimi rahiplerin elinde idi.
• Din ağırlıklı; mimari, heykel, kabartma, oyma sanatı gelişmişti.
• Piramitler (Kral Mezarları) en yüksek taş anıt özelliği olan KEOPS- KEFREN- MİKERİNOS – Kahire ve Gize’de
• En önemli tapınakları LUKSOR ve KARNAK tapınaklarıdır.
Yazı , Dil ve Edebiyat:
• Hiyeroglif yazıyı kullanmışlardır. Bu yazı ilk kez anlatılmak istenen eşyanın şeklinin çizilmesi ile bulunmuştur. Mısır yazısında sesli harf olmadığı için, bu yazı alfabe şeklini almamıştır.( Fenikeliler, hiyerogliften esinlenerek alfabeyi hazırlayacaktır.)
• Yazı ya taşlar üzerine ya da papirüs denilen bitki yaprakları üstüne yazılmıştır. (Fransız bilim adamı Şampolyon 1822’de okumuştur.)
• Hiyeratik ve Demotik ile , daha sade , kolay yazıyı geliştirdiler.
DOĞU AKDENİZ MEDENİYETLERİ
FENİKELİLER
• Suriye’nin Lübnan Dağları ile Akdeniz arasında kalan bölgesinde, birbirinden ayrı şehir devletleri halinde yaşamışlardır. Bunlar; Sidon, Sayda ve Biblos şehirleridir
• Fenikeliler,Sami ırkındandır.
• Yerleştikleri bölge, tarımsal üretime elverişli olmadığı için, ticaretle uğraşmışlardır.
• Akdeniz’den İngiltere’ye kadar, Cebelitarık boğazını geçerek, koloniler kurmuşlardır.
• Kartaca (Tunus) , Kuzey Afrika’daki en önemli kolonileridir. Burayı depo olarak kullanmışlardır. Asya mallarını, camdan süs eşyalarını, kumaşları satmışlar ve batıdan aldıkları madenleri de doğuya götürmüşlerdir.
• Fenike ticaret kolonilerinin en önemli özelliği, sadece Pazar yeri ve alışveriş merkezi olma özelliğini taşımasıdır. Fenikeliler ,işleri bitince buraları terk etmişler ve ana yurt olarak benimsememişlerdir.
• Fenikeliler, ticaret yolu ile doğu-batı arasında kültür alışverişinin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Mezopotamya Uygarlığını batıya aktarmışlardır.
YAZI:
• Mısır hiyeroglif yazısından esinlenerek , MÖ 1250 yıllarında harf yazısını bulup kullanmışlardır. 22 harften oluşan ilk alfabeyi Fenikeliler bulmuşlardır.
• Fenike alfabesini, Yunanlılar ve Romalılar geliştirerek , LATİN alfabesini icat ettiler.
İBRANİLER Yahudilerin atalarıdır.
• Sami ırkından olan İbraniler önce Yukarı Mezopotamya’da, sonra Mısır ‘da yaşadılar. MÖ.1200 yıllarında Filistin’e yerleştiler.
• Hz. Musa’ya inandıkları için, Musevi adıyla anıldılar.
• İbraniler; * Hz. Musa zamanında birlik haline geldiler.
* Hz. Davut zamanında devlet kurdular (Kudüs başkent)
* Hz. Süleyman zamanında en güçlü dönemlerini yaşadılar.
• Hz. Süleyman ölünce siyasi birliklerini devam ettiremeyip, Kuzey ve Güney’de İsrail ve Yahudi devletleri olarak ikiye ayrıldılar.
• İsrail Devletini MÖ.721’de Asurlular yıktı.
• Yahudi (YUDA) devletini MÖ. 587’de Babilliler yıktı.
• İbrani halkı, daha sonra dünyanın her tarafına dağıldı.
DİN:
• İlk kez tek tanrılı , kitaplı, peygamberli dine (Musevilik) İbraniler inanmıştır.
• Bu dinin kurucusu Musa Peygamber, kitabı Tevrat, adıysa Musevilik ya da Yahudilik tir. Tanrı Yehova birdir ve bundan başka tanrı yoktur. Dünyayı yaratan ve yöneten O’dur.
• İbranilere göre, Musevilik ulusal(milli) bir dindir. Sadece Yahudi topluluğuna gönderilmiştir. Başka toplumlara kapalı bir dindir. Yahudiler,kendi ırklarını tüm ırklardan üstün tutmuşlardır.
*İbraniler, dinlerini yayma çabasında bulunmamışlardır, bu yüzden Musevilik evrenselleşememiştir.
• Ancak, İbranilerin (Yahudilerin ) tarihlerine olan bağlılıkları (dini inançları etrafında, meydana getirdikleri milli tarihleri) onların eriyip yok olmasını önlemiştir. (Milli din anlayışı)
• En önemli eserleri; Hz. Süleyman döneminde Kudüs’te yaptırılan Mescid-i Aksa’dır.
NOT: Kudüs, Yahudilik, Hıristiyanlık ve Müslümanlık açısından kutsal bir yer sayılmıştır.
Mescid-i Aksa ilahi dinlerin merkezi olmuştur. Hz. Muhammed’in Miraç’ta uğrak yeridir.
• Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmıştır;bağcılık ve zeytincilik gelişmiştir. Zanaatçılığın ve ticaretin gelişmesi , özel mülkiyeti yaygınlaştırmıştır.
NOT:İsa’dan sonra 70’de Kudüs’te büyük bir ayaklanma çıkaran Yahudileri, Romalılar Filistin’den sürgün ederek , dünyanın değişik bölgelerine göndermişlerdir. Yahudiler, II. Dünya Savaşı’nda Hitler’in Jenosid (soykırım) politikasına maruz kalmışlardır. Savaş sonrasında Amerikan lobisinin desteğiyle Filistin’de İsrail Devletini kurmuşlardır. ( 1948 de Birleşmiş Milletlerin desteği ile kurulmuştur.)
EGE MEDENİYETLERİ:
• Ege Bölgesi, Yunanistan, Makedonya, Trakya ile Anadolu’nun batı ve güneybatı kıyılarıyla çevrili bölge olup, güneydeki Girit adası da Ege Bölgesi içine girer.
• Ege Medeniyetinin önemi; Ön Asya’dan gelen ticaret yolları Anadolu’nun batı kıyılarında son bulur. Coğrafi konumu nedeniyle Mısır, Mezopotamya ve köklü Anadolu Uygarlığıyla yakın ilişki içindedir. Farklı uygarlıklara ait bilgileri, birleştirmesi ve bilimsel çalışmaları metotlu hale getirmesidir.
Ege Denizi’nde pek çok adanın bulunması ulaşımı kolaylaştırmıştır.
Roma ve Helenistik medeniyetler de Ege Medeniyeti üzerinde kuruldu.
• Ege Medeniyeti, Girit, Miken ve Yunan uygarlıklarından oluşmuştur.
Girit Uygarlığı:
• Ege Bölgesinin en eski uygarlığı, Girit Uygarlığıdır.
• MÖ. 2100- 1400 yıllarını kapsayan bu uygarlık, Ege Uygarlığının merkezidir.İlkçağın uygar toplumları arasında bir köprü durumundadır.
• Güçlü bir donanmaya sahip olmuşlardır. Mısır, Kıbrıs, Suriye ile sıkı ticaret ilişkileri kurmuşlardır. Bu ticaret ilişkileri Girit’in Mısır ve Ön Asya uygarlıklarından etkilenmesi sonucunu doğurmuştur.
• En önemli mimari eserleri saraylardır.(En ünlüsü KNOSOS sarayıdır.)
• Akalar’ın adayı işgaliyle bu yüksek uygarlık yıkılmıştır.
Miken Uygarlığı
• MÖ. 2000 yıllarında Orta Avrupa’dan Yunanistan’a gelen ve yerli kavimlerle karışan Akalar tarafından kurulmuştur.
• Din ve sanat alanında Girit’in etkisinde kalmışlardır. (Bu durum, bu uygarlığın Aka ve Girit uygarlıklarının bir karışımı olduğuna kanıt oluşturur.)
• Özgün yapıtları, kuyu biçimindeki yer altı mezarları ile kubbeli mezarlardır. Ayrıca saraylardaki “Fresk”ler oldukça ilgi çekicidir.
• Çanakkale Boğazını ele geçirme amacıyla Truvalılar ile savaşmışlardır.
• Girit yazısını kullanmışlar, Dorlar yıkmıştır.
Yunan (Grek) Uygarlığı:
• Dorlar kurmuştur. İyonlar gibi, şehir devletleri (polis) kurmuşlardır. Bunlar arasında Atina, Sparta , Korint,Teb......sayılabilir.
• Yunan Şehir Devletleri , Ön Asya şehir devletlerinden farklıdır; Özgür ve bağımsız olmaları, yasalarını kendilerinin oluşturmaları ve uygulamaları gibi...
• En ileri gittikleri alan felsefe ve spor’dur. Aristo, Eflatun ( Platon ), Sokrat önemli bilginleridir.
• Olimpiyatlar, Yunan uygarlığını oluşturan polislerin kaynaşmalarına , dolayısıyla bu uygarlığın bir bütünlük oluşturmasına yol açmışlardır.
• Deniz ticaretine önem vererek Sicilya,Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında , koloniler oluşturmalarının nedenleri arasında;
* Bulundukları bölgenin tarıma elverişli olmaması
* Artan nüfusun gereksinimlerini karşılayamamaları
* Ekonomik ve sosyal sorunların yeni bir geçim kaynağını zorlaması
* Hammadde ve Pazar arayışı sayılabilir.
• Polis = Şehir Devletleri arası savaşlar yaygındır.
Not:İlk Çağın en demokratik yapısının görüldüğü Yunan’da ,Atina, Isparta şehir devletleri arasında önemli farklılıklar vardır. Isparta Oligarşik bir yapıya sahipken , Atina demokratik bir yapıya sahiptir.
• Çok tanrılı din anlayışı egemendir.(Zeus, Artemis, Hermes, Afrodit, Apollon ,Atena, Demeter, Posiedon)
• Mimaride; DOR, KORİNT ve İON stilleri görülür.
Not: Yunan sanatı Rönesans’tan başlayarak , Batı sanatını etkileyen en önemli sanat olacaktır.
Yunan Reformları:
• Orta sınıf; soyluların keyfi yönetimlerine başkaldırmış, DRAKON YASALARI ile durum düzeltilmeye çalışıldı ise de Soyluların egemenliği engellenemedi.
• SOLON YASALARI ile kölelik kaldırılır., doğuştan soyluluk yasaklanır ve halk gelirlerine göre dört ayrı sınıfa ayrılır.
• KLİSTENES REFORMLARI ile halk meclisi en büyük organ haline gelmiştir. Böylece halkın yönetime katılması kuvvetlendirilir.
