Osmanlı Devletinde Devlet Yönetimi Ders Notu

A Çevrimdışı

atahoca

New member
Egemenlik (Yönetim) Anlayışı:

1. Osman ve Orhan beyler devirlerinde taht hanedanın ortak malıdır.

2. 1. Murat devrinde taht padişah ve oğullarınındır anlayışı benimsenmiştir.

3. 2. Mehmet (Fatih) yayınladığı Kanunname-i Ali Osman ile kardeş katlini yasal hale getirmiştir. Ayrıca şehzadelerin sancağa çıkması zorunlu hale getirilmiştir. Bu şehzadelerin eğitmenlerine lala denirdi.

4. 1. Ahmet. Ekber ve Erşed sistemiyle hanedanın en yaşlı ve en akıllı üyesinin padişah olması geleneğini başlatmıştır. Ayrıca şehzadelerin sancağa çıkma uygulamasına son verilmiş ve şehzadeler kafes usulü ile yetiştirilmiştir.

5. Devlet yönetiminde sonsöz padişahındır. (mutlak monarşi).

6. Devlet yönetiminde İslam hukuku kuralları geçerli. (teokrasi).

7. Tayin terfi ve atamalar merkezden yapılırdı. (merkeziyetçi).

8. Fatihin İstanbul‘u fethinden sonra çok uluslu hale gelmiştir. (imparatorluk).

DİVAN
1. Osmanlı devletinde divan Orhan bey devrinde kurulmuş ve 2 Mahmut devrinde kaldırılmıştır.

2. Osmanlıda divana Fatih‘e kadar padişahlar başkanlık yaparken bu dönemden sonra bir arz odası oluşturulmuş ve sadrazamlar başkanlık yapmıştır.

Sadrazam (Veziri Azam): Padişahın mutlak vekilidir. Hükümdarlık mührünü taşırdı. Padişah sefere çıkmadığı zamanlar Serdar-ı Ekrem ünvanıyla orduyu komuta ederdi.
Vezirler: Devlet yönetimiyle ilgili fikirlerini belirtirlerdi.
Kazasker: Divanda büyük davalara bakardı.Kadı ve Müderrislerin atanmasından sorumluydu.
Nişancı: İç ve dış yazışmaların yapılmasından ve padişah fermanlarına tuğra çekilmesinden sorumluydu. Ayrıca ele geçirilen toprakların kaydedilmesinden ve dirlik olarak dağıtılmasından sorumludur.
Defterdar: Mali işlerden sorumludur.
Şeyhülislam: Divan kararlarının dine uygunluğu konusunda fetva verirdi.
Kaptan-ı Derya: Deniz kuvvetleri komutanıdır.
Reisülküttap: Başlangıçta divan katiplerinin başkanlığını yaparken sonrada dışişlerinden sorumlu olmuştur.

ÜLKE YÖNETİMİ

ÜLKE YÖNETİMİ Eyalet Sancak Kaza Köy/Nahiye
Yöneticisi Beylerbeyi Sancakbeyi Kadı Tımar Sahibi
Adalet Kadı Kadı Kadı Kadı Naibi
Güvenlik Sübaşı Sübaşı Sübaşı Tımar Sahibi


NOT: Osmanlı devletinin başkentleri (İznik, Bursa, Edirne, İstanbul ). İstanbul: Adalet(taht(başkent)kadısı), Güvenlik: (yeniçeri ağası veya sübaşı), Belediye(şehremini)

EYALET YÖNETİMİ
Merkeze bağlı eyaletler Salyanesiz(yıllıksız) Özel yönetimli eyaletler
Salyaneli(yıllıklı) Bağlı beylik ve hükümetler (imtiyazlı)
Bölge Anadolu ve Rumeli Basra, Bağdat, Tunus, Trablusgarb, Cezayir, Mısır, Habeş Yemen Eflak, Boğdan, Erdek, Kırım, Lehistan, Hicaz
Yönetici Merkezden atanır Merkezden atanır Halk seçer padişah onaylardı.
Vergi Dirlik sistemi içinde zeamet ve tımara ayrılarak toplanırdı İltizam sistemi ile toplanırdı Yıllık vergi öderlerdi

TOPRAK SİSTEMİ MİRİ TOPRAK
1.Dirlik: Devlet görevlileri ve ordu komutanlarına maaşları karşılığı işletmeleri için verilen topraktır.
a) Has: Geliri 100000 akçeden fazla. Padişah, divan üyeleri, beylerbeyi, sancakbeyi.
b) Zeamet: 20000-100000 akçe arası. Kadı, sübaşı
c) Tımar: 3000-20000 akçe arası. Saray hizmetlileri, ordu komutanları, din görevlileri.(Hizmet tımarı, eşkinci tımarı, mustahfız tımarı).
2.Ocaklık: Geliri kale ve tersane giderlerine ayrılan arazi.
3.Yurtluk: Geliri sınırların korunması için görevlendirilen ve sınır boylarında yaşayan ordu komutanlarına ayrılan arazidir.
4.Paşmaklık: Geliri padişahın eşi ve kızlarının masraflarına ayrılan arazidir.
5.Mukataa: Geliri doğrudan hazineye ayrılan toprak.
6.Vakıf: Geliri dini, ilmi kuruluşlara ayrılan arazi.
7.Malikhane: Geliri üstün hizmet veren devlet görevlilerine ayrılan arazi.

NOT: Devlet mülk topraklarının fazla büyümesini engellemek amacıyla, müsadere yöntemini uygulayarak kişinin toprağına el koyar.

MÜLK TOPRAK
Öşriye(Müslüman ), Haraciye(gayrimüslim)

ORDU

A- Kapıkulu Askerleri: 1. Murat devrinde küçük yaştaki gayri Müslim esir ve köle çocuklarının devşirilmesiyle oluşturulan merkezi ordudur. Kapıkulu askerleri 3 ayda bir ulufe maaşı alırlardı. Ayrıca padişahlar tahta çıkışlarında cülus ilk sefere çıkışlarında seferi bahşişi dağıtırlardı.

1. Kapıkulu Piyadeleri:
a) Acemioğlanlar: Yeniçeri ocağına hazırlık aşamasındaki askerler.
b) Cebeciler: Silahların yapım ve onarımıyla uğraşırlar.
c) Humbaracılar: El bombası ve havan topu yaparlardı.
d) Lağımcılar: Yol ve köprü yapımı ile kalelerin altına tünel kazmakla ilgilenirlerdi.
e) Topçular ve top arabacıları: Savaşlarda ateş gücü sağlardı.
f) Sakalar: Ordunun su ihtiyacını karşılardı.

2. Kapıkulu Süvarileri: Sipahi, Silahdar, sağ ve sol garipler, sağ ve sol ulufeciler olmak üzere 6 bölükten oluşurlardı.

B- Eyalet Askerleri (Tımarlı sipahi/cebellü): Dirlik sahibinin yetiştirmekle sorumlu olduğu askerlerden oluşan birliklerdir. Barış zamanı tarımla uğraşırlar savaş zamanı Beylerbeyi komutasında orduya katılırlardı (tamamı Türk).

C- Akıncılar: Sınırların güvenliğinin sağlanması için sınır boylarında oluşturulan hafif atlı birliklerdir. Yurtluk toprak genellikle bunlara verilirdi.

D- Yardımcı Kuvvetler: Bağlı beylik ve devlet askerleri, yaya ve müsellemler, deliler, beşliler, azaplar, garipler gibi birimlerden oluşurdu.

DONANMA - Osmanlı devleti ilk donanmasına Orhan Bey devrinde Karesioğullarının alınmasıyla kavuşmuştur. - 1. Beyazıt devrinde Geliboluda 1 tersane kurulmuş - Donanma komutanına Kaptanı Derya, Donanma Askerine Levent denir.

17. Y.Y. DÖNEMİ (DURAKLAMA) ISLAHATLARI

Genel Özellikler - Düşünce aşamasında kalmıştır. - Avrupa örnek alınmamıştır. - Kişilerin ömrüyle sınırlı kalmıştır. - Baskı ve şiddet uygulanmıştır. - Duraklamanın nedenleri doğru tespit edilemediği için somut çözümler üretilememiştir.

1.AHMET - Ekber ve erşed sistemi ile hanedanın en yalı ve en akıllı üyesinin padişah olası uygulamasını başlatmıştır. - Kuyucu Murat Paşa Celali isyanlarını şiddet yoluyla bastırmıştır.

2.(Genç) OSMAN - Hacca gitme bahanesiyle Anadolu ve Suriye‘den topladığı askerlerle yeni çeri ocağını kaldırmayı düşünmüştür. Ancak bu düşüncesi açığa çıkınca yeniçeriler tarafından öldürülmüş. - Sarayın dışından evlenerek sarayı halka açmıştır (Şeyhülislamın kızı ile evlenmiş).

4.MURAT - İçki tütün ve gece sokağa çıkma yasağı ilan etmiştir. - Anadolu ve Rumeli‘de yoklamalar yaptırarak tımarlı sipahilerin sayısını öğrenmeye çalışmıştır. - Celali isyanlarını bastırmıştır. - Koçi Bey raporu (risalesi) bu döneme aittir.

TARHUNCU AHMET PAŞA - Osmanlı‘da denk bütçeyi hazırlayan ilk kişidir.

KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA - Şartlı olarak sadrazamlığı kabul eden ilk kişidir.

NOT: Köprülüler devri duraklama içinde yükselme devri olarak adlandırılır.

18. Y.Y. DÖNEMİ (GERİLEME) ISLAHATLARI

Genel Özellikleri - Avrupa‘nın üstünlüğü kabul edilmiş ve Avrupa tarzında yenilikler yapılmıştır. - Islahatlar genellikle askeri alanda yapılmıştır. - Islahatlar padişah ve devlet adamları tarafından yapılmıştır. - Islahatlar karşı çıkan guruplar nedeniyle kısa ömürlü olmuştur (ulema ve yeniçeri engellemeleri.). - 17. Y.y. a göre daha somut çözümler üretilse de gerileme önlenememiştir.

LALE DEVRİ
- Dönemin padişahı 3.Ahmet sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşadır.
- Avrupa‘ya ilk kez geçici elçiler gönderilmiştir (ilk gönderilen28 Mehmet Çelebi).
- İlk Türk matbaası İbrahim Müteferrika ve Said Efendi tarafından kurulmuştur. (ilk basılan eser Vankulu Lügati).
- Yalova‘da kağıt imalathanesi açılmıştır.
- Hattatlar işsiz kalmasın diye dini yazıların basılması yasaklanmıştır. Doğu klasikleri tercüme edilmiştir. - Yeni kütüphaneler açılmıştır.
- Tulumbacılar adıyla yeniçerilerden oluşan bir itfaiye örgütü kurulmuştur.
- İlk kez çiçek aşısı uygulanmıştır. - Dönemin ünlü minyatürcüsü Levni, ünlü şairi Nedim‘dir.
- Avrupa mimarisi örnek alınmış ve sivil mimari gelişmiştir.

NOT: Bu dönem Patrona Halil isyanı ile sona ermiştir. Dönemden günümüze 3. Ahmet çeşmesi kalmıştır.

1. MAHMUT - Patrona Halil ve yandaşlarını ortadan kaldırmıştır. - Islahatların yapılması için Fransız asıllı Humbaracı Ahmet Paşa‘yı (Kont Boneval) görevlendirmiştir.
- Humbaracı ocağı ıslah edilmiştir.
- Hendeshane (kara mühendishanesi) açılmıştır. Avrupa tarzında açılan ilk teknik okuldur. - 1740 da kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir.

3. MUSTAFA - Islahatların yapılması için Baron de Tott görevlendirilmiştir. - Deniz mühendishanesi açılmıştır. - Sürat topçu ocağı kurulmuştur. - İlk kez iç borçlanma yöntemine gidilmiştir (esham sistemi). - Fransızca‘dan matematik ve astronom kitapları tercüme edilmiştir.

1. ABDÜLHAMİT - Avrupa dan çok sayıda uzman ve mühendis getirilmiştir. - Sürat topçu ocağı geliştirilmiştir. - Yeniçerilerin sayımı yapılmış ve ulufe alım-satımı yasaklanmıştır.

3. SELİM
- Osmanlı Devletinin asıl reform çağının 3. Selim‘le başladığı kabul edilir.
- Nizam-ı Cedid ocağını kurmuştur (yeni düzen).
- İrad-ı cedid hazinesi oluşturmuştur (yeni gelirler).
- Mühendishane-i Berru humayun (kara müh.) ve Mühendishane-i Bahr-i humayun (deniz müh.) geliştirilmiştir. - Fransızca devletin yabancı resmi dili olmuştur.
- Subayların derecelendirilmelerinde sınav sistemi uygulanmıştır.
- İlk devlet matbaası kurulmuştur (matbaa-i amire).
- Avrupa da daimi elçilikler açılmıştır (ilk elçi Londra Yusuf Agah Efendi).
- Devletin durumu ile ilgili pek çok rapor hazırlatmıştır.
- Şeyhülislamın yetkilerini sınırlandırmıştır.

NOT: Bu dönem Kabakçı Mustafa isyanı ile sona ermiĢtir. 3. Selim’in yerine 4. Mustafa padişah olmuştur.

19. Y.Y. ISLAHATLARI

2.MAHMUT
- 3. Selim‘in tahtan indirildiğini duyan Rusçuk ayanı Alemdar Mustafa Paşa ve adamları İstanbul‘a hareket etmişlerdir.
- İstanbul‘a gelen Alemdar Mustafa Paşa 3. Selimin öldürülmesi üzerine 2. Mahmut‘u padişah yapmıştır. Ayanlarla senedi ittifak (1808) imzalanmıştır.
SENED-İ İTTİFAK (1808) 2. Mahmut‘la ayanlar arasında yapılmıştır. Buna göre;
- Ayanlar padişahın emrine uyacak. - Sadrazamın yasalara uygun emirleri uygulanacak, uygun olmayan emirlerine karşı çıkılacak.
- İstanbul‘da bir ayaklanma çıkarsa ayanlar bir emir beklemeden ayaklanmayı bastıracak.
- Ayanlar bulundukları bölgelerden asker ve vergi toplanmasına karşı gelmeyecek.
- Padişah ağır vergiler koymayacak, vergiler toplanırken adil ve eşit davranılacak.
NOT: Bu sözleşme devletin ayanlara söz geçiremediğini göstermiş ve ayanlar devlet tarafından resmen tanınmışlardır.
NOT: Osmanlı devletinde padişahın yetkilerinin kısıtlandığı ilk belgedir.

ASKERİ ALANDA YAPILAN ISLAHATLAR
- Sekban-ı Cedid Ocağı kurulmuştur. Alemdar‘ın öldürülmesinin ardından bu ocak kapatılmıştır.
- Eşkinci Ocağı kurulmuş ancak bir süre sonra kapatılmıştır. (yeniçerilerin bazılarından kurulmuştu).
- 1826 da Vakay-ı Hayriye denilen olayla yeniçeri ocağı kapatılmıştır.
Böylece ;
- Merkezi otorite güçlenmiştir.
- Yeniliklerin önündeki bir engel kaldırılmıştır. - Bektaşilik tarikatı kapatılmıştır.
- Asakir-i Mansurey-i Muhammediye adıyla modern bir ordu kurulmuştur.
- Redif birlikleri ve müşirlikler oluşturulmuştur.

YÖNETİM (HÜKÜMET) ALANINDA YAPILAN YENİLİKLER
- Divan kaldırılmış ve nazırlıklar (bakanlıklar) kurulmuştur.
- Kılık kıyafet düzenlemesine gidilmiştir.
- Halka inanç ve ibadet özgürlüğü tanındığı açıklanmıştır.
- Ayanlık kaldırılmış ve iller merkeze bağlanmıştır.
- Müsadere yöntemine son verildiği açıklanmıştır.
- Zaamet ve tımar kaldırılmış ve memurlara maaş bağlanmıştır.
- Dar-ı şuray-ı askeri (askerlik işleri için)
- Dar-ı şuray-ı Babıali (mülki işler)
- Meclis-i valay-ı ahkam-ı adliye (adli işler için) kurumlar açılmıştır.
- Pasaport uygulaması başlatılmıştır.
- Posta, polis ve karantina teşkilatlarının temelleri atılmıştır.
- Muhtarlıklar kurulmuştur.
- İlk resmi gazete olan takvim-i vekay-i çıkartılmıştır.
- İlk nüfus sayımı yapılmıştır (askeri amaçlı).
- Rumi takvim uygulanmıştır.
- Resmi dairelere portrelerini astırmıştır.

TANZİMAT FERMANI 1839 (Tanzimat-ı Hayriye / Gülhane Hattı Humayunu) Padişah Abdülmecit döneminde azınlık ayaklanmalarını önlemek, Avrupa devletlerinin Osmanlı içişlerine karışmalarını önlemek amacıyla Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanan Tanzimat Fermanı 1839 yılında ilan edilmiştir.
Maddeleri;
- Dil, din ırk ve mezhep farkı gözetilmeksizin Osmanlı uyruğundaki herkesin can, mal, ırz ve namus güvencesi devlet garantisi altında olacak.
- Osmanlı uyruğundaki herkes askerlik yapacak. - Herkes mülk edinip miras bırakabilecek.
- Hiç kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak, mahkemeler herkese açık yapılacak, yasalar karşısında herkes eşit olacak.
- Rüşvet ve iltimas yasaklanmıştır. - Vergiler herkesin gelirine göre toplanacak.
Önemi: Bütün Osmanlı vatandaşlarına yönelik olup Osmanlıcılık anlayışıyla hazırlanmıştır.
- Padişahın yetkileri 2. kez kısıtlanmıştır.
- Yasa üstünlüğü ilk kez kabul edilmiştir.
- Müsadere hukuken kaldırılmıştır.
- Askerlik vatan görevi haline getirilmiştir.
- Tanzimat Fermanı bir anayasa olmayıp, anayasal sürecin başlangıcıdır.
- Osmanlı devleti sosyal hukuk devleti olma yolunda ilk adımını atmıştır.
TANZİMAT DÖNEMİ GELİŞMELERİ 1839-1876 1839 da Tanzimat Fermanının ilanından 1876 kanun-i esasinin ilanına kadar geçen sürece Tanzimat Dönemi denir.
- Avrupa hukuk kuralları benimsenmiş ve Avrupa tarzında mahkemeler açılmıştır.
- Asli, mali ve idari işlerle ilgili düzenleme yapma yetkisi Meclis-i Valay-i Ahkam-i adliyeye verilmiştir.
- Düstur dergisi çıkarılmıştır.
- İl genel meclisleri açılmıştır.
- Mahalli (yerel) meclisler açılmıştır.
- Osmanlı‘nın ilk kağıt parası olan Kaime-i Naktiye-i Mutebere basılmıştır.
- İlk dış borç 1854 te İngiltere‘den alınmıştır.
- İlk bankalar kurulmuştur. - Bank-ı Dersaadet (İstanbul bankası) 1847
- Bank-ı Osmaniye 1856
- Bank-ı Şahane-i Osmaniye 1863 (para basma yetkisi vardı)
- Ziraat Bankası 1888 (meşrutiyet dönemi)
- Milli İtibar Bankası 1907 (meşrutiyet dönemi).
- Memleket sandıkları kurulmuştur 1868.
- Arazi kanunnamesi çıkarılmıştır.1858
- Vilayet nizamnamesi çıkarılmıştır. 1864
- Kız öğrenciler ilköğretime alınmıştır.
- Meclis-i Maarif-i Umumiye kuruldu (MEB).
- Osmanlı‘nın ilk üniversitesi olan Darülfünun kuruldu.
- Mecelle hazırlanmıştır. (medeni kanun / yürürlüğe konmamıştır).
- Süveyş kanalı açılmıştır 1869. - Mülkiye mektebi açılmıştır.
- İlk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval çıkarılmıştır.

ISLAHAT FERMANI 1856 (Abdülmecit) Osmanlı Devleti 1853-1856 Kırım Savaşı sonrasında İngiltere ve Fransa‘nın baskısıyla hazırladığı Islahat Fermanını Paris Ant. metnine eklemiştir. Bu fermanla azınlıklara geniş haklar tanınmıştır.
- Gayri Müslimlerde devlet memuru olabilcek.
- Gayri Müslimler para karşılığı askerlik yapmayacak.(ödedikleri para nakt-i bedel)
- Gayri Müslimler şirket ve banka kurabilecek. - Gayri Müslimler il genel meclislerine üye olabilecek.
- Gayri Müslimlere inanç ve eğitim özgürlüğü tanınacak.
- Gayri Müslimlere hakaret edilmeyecek.
- Gayri Müslimler adalet karşısında Müslümanlarla eşit olacak.
- İşkence dayak ve angarya yasaklanmıştır. - Yabancılara mülk edinme hakkı verilmiştir. - İltizam sistemi kaldırılmıştır.

1. MEŞRUTİYET (KANUN-İ ESASİ) 1876
- Genç Osmanlılar (jön Türk‘ler), Osmanlıyı oluşturan etnik unsurların bir parlamento yoluyla temsil edilmesi halinde Osmanlının dağılmasının önlenebileceğini düşünmüşlerdir.
- Padişah Abdülaziz bu fikri benimsemeyince tahtan indirilmiş ve yerine 2. Abdülhamit padişah yapılmıştır.
- 2. Abdülhamit devrinde Mithat Paşa tarafından hazırlanan kanun-i esasi‘nin yürürlüğe girmesiyle halk ilk kez yönetime katılmıştır. Ancak padişahın yetkileri oldukça geniştir.
Buna göre;
* Meclisi açma kapama yetkisi padişaha aittir.
* Ayan meclisi üyelerini padişah, mebusan meclisi üyelerini 4 yılda bir halk seçerdi.
* Hükümet başkanı ve üyelerini padişah seçerdi.
* Hükümet padişaha karşı sorumluydu.
* Padişah meclisin çıkardığı yasaları veto edebilirdi. Padişah istediği kişi hakkında soruşturma açıp sürgüne gönderebilirdi.
NOT: 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşını bahane eden 2. Abdülhamit meclisi kapatmıştır.

2. MEŞRUTİYET 1908
- İttihat ve Terakki cemiyetinin çabaları ve 1908 Reval görüşmelerinin etkisi ile 2. Abdülhamit kanun-i esasi‘yi yeniden yürürlüğe koymuştur.
Bu dönemde;
* Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir.
* Avusturya-Macaristan Bosna-Hersek i topraklarına katmıştır.
* Girit Yunanistan‘a bağlanma kararı aldı.
* Çok partili hayata geçilmiştir.

1909 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ
- İttihatçıların çabalarıyla 5. Mehmet anayasayı daha demokratik hale getirebilmek için bazı değişiklikler yapmıştır.
Buna göre;
* Padişahın meclisi kapatma yetkisine sınırlamalar getirilmiştir.
* Uluslar arası antlaşmaların imzalanması meclise bırakılmıştır.
* Hükümet meclise karşı sorumlu hale getirilmiştir.
* Hükümet padişahın izni olmadan yasa teklifi verebilecek.
* Yargı güvensizliği yaratan madde anayasadan çıkarılmıştır.
* Siyasi parti ve dernek kurmanın önündeki engeller kaldırılmıştır.
NOT: İttihat ve Terakki, Ahrar (hürler), Hürriyet ve İtilaf gibi partilerin kurulmasıyla Osmanlıda ilk kez çok partili hayata geçilmiĢtir.


Özgür Kangallı'dan alıntıdır.
 
Geri
Üst