Çevrimdışı
ziberkan
Super Moderator
(1900-1919)
2. Mesrutiyet (23 Temmuz 1908)
Rumeli ordusunun 10 Temmuz 1908'de ayaklanmasi ve Istanbul'a dogru harekete geçeceginin ögrenilmesi üzerine Padisah Abdülhamit 2. Mesrutiyet'i ilan etti.
31 Mart Vakasi (13 Nisan 1909)
Mesrutiyet'ten rahatsiz olan gericilerin Istanbul'da baslattigi ayaklanmayi bastirmak üzere Rumeli ordusu harekete geçti. Ayaklanma girisimi bastirildi.
Kandilli Rasathanesi (1911)
Rasathane-i Amire Mehmet Fatih Gökmen tarafindan Kandilli Rasathanesi kuruldu.
Babiali Baskini (23 Ocak 1913)
Ittihatçilar tarafindan düzenlenen "Babiali Baskini" esnasinda Sadrazam Mahmut Sevket Pasa öldürülmüs olup, bir tür hükümet darbesi niteligindedir. Bu olayla birlikte Ittihatçilar fiilen yönetimi ele geçirmistir.
1. Dünya Savasi (1914-1918)
Avusturya veliahtinin Bosna'da ugradigi suikast sonucu baslayan 1. Dünya savasina Ingiltere, Fransa, Rusya, Italya, "Itilaf Devletleri" olarak, Almanya, Avusturya,Macaristan, Bulgaristan ve Osmanli Devleti "ittifak Devletleri" olarak katildilar. 1918'de biten savas'tan Osmanli devleti teslim olmus, emperyalistlerin masasinda paylasilmis olarak çikti.
Mondros Müterakesi (30 Ekim 1918)
Osmanli devletinin agir teslimiyet kosullarini kabul ettigi anlasma. Bu mütareke ile Osmanli topraklari isgal güçlerince paylasilabilecek ve Osmanli ordusu fiilen dagitilacakti.
Istanbul'un isgali (15 Mart 1919)
Istanbul'a Ingiliz askerleri tarafindan asker çikartildigi gün. Meclisi Mebusan'da direnis yanlisi mebuslar ve bazi aydinlar tutuklandi. Istanbul'un en kara günleri olarak tarihe geçti. Padisah eli kolu bagli kaldi.
Mustafa Kemal'in müfettislige atanmasi (30 Nisan 1919)
Mustafa Kemal, Anadolu'daki isyanlari ve Osmanli ordusunun tasviyesini yerinde izlemek amaciyla, Istanbul yetkilileri tarafindan "ordu müfettisligi"ne atandi. Bu Mustafa Kemal'in uzun süredir bekledigi firsatti.
Atatürk'ün Samsun'a çikisi (19 Mayis 1919)
16 Mayis 1919'da, Istanbul'dan tarihi "Bandirma Vapuru" ile hareket eden Mustafa Kemal ve beraberindekiler 19 Mayis'ta Samsun'a çiktilar. Samsun'a çikis fiilen Kurtulus Savasi'nin basladigi gündü.
Sultanahmet Mitingleri (23 Mayis 1919-13 Ocak 1920)
Izmir'in isgal edildiginin duyulmasiyla birlikte, basta Istanbul olmak üzere tüm yurtta derin infial uyandi. Bunun üzerine Istanbul Sultanahmet Meydani'nda bir dizi protesto mitingi yapildi.Mitingleri "Karakol Cemiyeti" ve "Türk Ocaklari" organize ediyordu. Bu mitinglerde Sair Mehmet Emin Yurdakul, Hamdullah Suphi Tanriöver, Halide Edip Adivar, Sükufe Nihal gibi hatipler konusmustur. Sultanahmet mitingleri Anadolu direnisinin moral ve kadro kaynagi olmuslardir.
Havza Genelgesi (28 Mayis 1919)
Mustafa Kemal Samsun'dan sonra Havza'ya geçerek, Kurtulus Savasinin ilk sinyali olan Havza Genelgesini yayinladi. Bu genelge ile halkin isgale direnisi isteniyordu.
Amasya Genelgesi (21 Haziran 1919)
Kurtulus savasinin ilke ve direnis kurumlarinin daha da netlestirildigi bu genelge ile "yurdun bütünlügü ve ulusun bagimsizligi" tehlikededir denilerek, derhal bir ulusal iradenin temsilcilerinin toplanmasi gerektigi belirtilmistir.
Ilk Sosyalist Parti (22 Eylül 1919)
Türkiye'nin ilk legal sosyalist partisi Istanbul'da Dr.Sefik Hüsnü Degmer ve Ethem Nejat tarafindan kuruldu.
Balikesir Kongresi (28 Haziran 1919-10 Mart 1920)
Çesitli araliklarla 5 defa toplanan kongre, Hacim Muhittin Bey'in baskanliginda biraraya geldi. Yunan isgaline karsi silahli direnis ve taktikleri konusuldu.
Erzurum Kongresi (23 Temmuz 1919)
Kurtulus savasinin baslangicindaki ilk ulusal kongredir. Kongrenin önemi gerekirse padisahliga ve Istanbul hükümetine ragmen ulusun kendi kaderini kendi eline almasinin vurgulanmasidir. Kongreye yurdun çesitli yerlerinden 56 delege katilmistir.
Sivas Kongresi (4 Eylül 1919)
Erzurum kongresine oranla daha genis bir katilimin saglandigi bu kongre ile "Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyetleri"nin mücadelesi ve birligi karar altina alinir.
Heyeti Temsiliye'nin kurulmasi (7 Eylül 1919)
Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk cemiyetleri bünyesinde bütün direnisi kapsayacak merkezi bir örgüt kuruldu. Bunun içinde koordinasyonu yürütecek yeni bir "Heyeti Temsiliye" seçildi.
Antep'te Fransiz isgali (5 Kasim 1919)
Ingilizlerin yerini Fransiz isgal güçleri aldi.
Kurtulus Savasi (1919-1922)
Türkiye'nin kurtulus mücadelesinin tarihi. Bir dizi savas ve kongre sonucu olusan milli iradenin belirginlesmesi ve bunun sonucu düsmanlarin topraklarimizdan atilma süreci. Ataürk'ün 19 Mayis'ta Samsun'a çikisiyla baslayan süreç 11 Eylül 1922'deki Mudanya Müterakesi ile ateskese kavustu. 24 Temmuz 1923'te Lozan Anlasmasi ile de Sevr hükümleri paramparça edilerek, Türkiye'nin bagimsiz ve egemen bir devlet oldugu uluslararasi arenada tescil edilmistir.
Misak-i Milli'nin kabulü (28 Ocak 1920)
Istanbul'da toplanan son Meclis-i Mebusanda, yurtsever "Felah-i Vatan" grubu ve Anadolu hareketine sempati ile bakan Ali Riza Pasa'nin girisimiyle gizli bir oturum yapildi ve burada "Misak-i Milli" (Milli And) kabul edildi. Bu ayni zamanda Anadolu Hareketi'nin de programi oldu.
Antep Savunmasi (1 Nisan 1920)
Antep'te Fransiz isgal güçlerine karsi kendiliginden direnis ve çatismalar basladi.
Anadolu Ajansi'nin kurulmasi (6 Nisan 1920)
Kisaca A.A. olarak bilinen Anadolu Ajansi'nin görevi milli mücadele ile ilgili haberleri vermek ve savasin seyrini etkileyecek propaganda ile yalan haberleri önlemekti.
TBBM'nin Açilisi (23 Nisan 1920)
Anadolu'da olusan direnis ve kongrelerden süzülerek gelen millet temsilcileri en sonunda daha üst bir iradenin organi olan TBMM'de toplandilar. TBMM'nin açilisi ile artik siyasi irade fiilen Padisahtan ve Osmanli Meclis-i Mebusan'indan çikmis Anadolu'ya geçmis oluyordu. TBMM Anadolu direnisinin karar mercii ve millet iradesinin somutlandigi yer oldu.
Hiyanet-i Vataniye Kanunu (29 Nisan 1920)
TBMM'nin çikardigi ilk kanunlardan biri olup, "Vatana ihanet" suçu isleyenleri kapsamaktadir. Cezasi en agir kanunlardandir.
TKF Kuruldu (10 Eylül 1920)
Bakü'de Mustafa Suphi ve Ethem Nejat tarafindan Türkiye Komünist Firkasi kuruldu.
Istiklal Madalyasi (29 Kasim 1920)
TBMM savasta yararlilik gösterenler için "Istiklal madalyasi ihdasi hakkinda kanun" çikardi.
1.Inönü Savasi (9-11 Ocak 1921)
Ismet Inönü komutasindaki birliklerin Bilecik-Eskisehir istikametinde Yunan kuvvetleriyle girdikleri çatismalarin adi. Yunanlilar geri çekilmek zorunda kaldilar.
Çerkez Ethem Vakasi (24 Ocak 1921)
Kurtulus Savasi esnasinda yöresel daginik birliklerin basinda çesitli kisiler vardi. Bunlarin en ünlüsü ve etkilisi de Çerkes Ethem'di. Kendisi "Umum Kuvayi Seyyare ve Kütahya Havalisi Komutani" sifati kullaniyordu. Ancak zamanla direnisi merkezilestirmek ve kizisan savasta düzenli orduya geçmek zarureti dogdugunda Çerkez Ethem buna direndi. Elindeki kuvvetlerle TBMM emrindeki düzenli orduyla çatismaya girdi. Ancak Çerkez Ethem kuvvetleri daha fazla dayanamayarak, Simav yönü Demirci kasabasina dogru çekildiler. Teslim olunmasi istendiginde Çerkez Ethem elindeki birliklerle birlikte Yunanlilara teslim oldular.
Mustafa Suphi'nin katli (28-29 Ocak 1921)
TKP önde gelenleri basta Mustafa Suphi olmak üzere Türkiye'ye Kurtulus Savasina destek için geldiler. Ne var ki, 28-29 Ocak gecesi Karadeniz'de bindikleri motor Teskilat-i Mahsusaci Yahya Kaptan tarafindan basilacak, Suphi ve arkadaslari Karadeniz'de bogularak öldürüleceklerdir. Emri kimin verdigi bugün dahi tartisma konusudur.
Istiklal Marsi (1 Mart 1921)
Kurtulus Savasi esnasinda baslayan milli mars arayisi önce bir güfte yarismasiyla neticelendi. Mehmed Akif Ersoy'un güftesi büyük bir heyecanla kabul edildi. Daha sonra açilan beste yarismasini Ali Rifat Bey'in (Çagatay) bestesi kazandi ve 1930'a kadar gündemde kaldi. 1930'dan bugüne kadar kullandigimiz beste ise Osman Zeki Bey'e (Üngör) aittir.
Koçgiri Ayaklanmasi (6 Mart 1921-17 Haziran 1921)
Sivas, Erzincan ve Tunceli yöresinde, adini ayaklanan Koçgiri asiretinden alan, 3,5 ay süren ayrilikçi ayaklanma. Türk ordusu tarafindan bastirilmistir.
Talat Pasa Öldürüldü (15 Mart 1921)
Ittihat Terakki'nin önde gelen liderlerinden Talat Pasa bir Ermeni komitaci tarafindan öldürüldü.
2.Inönü Savasi (23 Mart 1921)
Ikinci dalga Yunan saldirisina karsi yapilan direnme savasi. Gögüs gögüse, süngü süngüye çarpisilmistir. Atatürk bu savasla ilgili Ismet Inönü'ye çektigi telgrafta; "Siz orada yalniz düsmani degil, milletin makus talihini de yendiniz." demistir.
Ankara Anlasmasi (20 Ekim 1921)
Ilk defa Misak-i Milli itilaf devletlerinden biri olan Fransa'ya kabul ettirilmis oldu.
Sevr Anlasmasi (10 Agustos 1921)
Osmanli Devleti'ninFransa'nin Sevres kentinde imzaladigi ve isgal kosullarini kalici kilan ve topraklarinin paylasimina izin veren teslimiyet anlasmasi. Bu anlasma ile isgal devletleri Osmanli topraklarini paylasiyor, Dogu Anadolu'da bagimsiz bir Kürdistan ile bagimsiz bir Ermenistan kurulmasi öngörülüyordu. Ancak anlasma hukuken ve fiilen uygulanamadi ve Ankara Hükümeti bu anlasmayi imzalayanlari "Vatan Haini" ilan etti.
Kemal Film (1922)
Ilk özel Türk film sirketi olan Kemal Film kuruldu.
Istiklal Mahkemeleri (31 Ocak 1922)
Cumhuriyetin kurulus asamasinda adindan en çok söz ettiren kurumlar arasinda gelmektedir. Aslinda kurulusu cumhuriyetin ilanindan önceye denk gelse de, cumhuriyetin "olaganüstü" kurumlari arasinda sayilmaktadir.Ülkenin muhtelif yerlerinde olaganüstü yetkilerle donatilan bu mahkemelerde birçok asker kaçagi, casus, suikastçi, isyanci ve rejim muhalifi yargilanmis ve aralarinda idamlar da olmak üzere muhtelif agir cezalara çarptirilmislardir. Bu mahkemelerdeki savci ve üyelerinin çogunun adinin "Ali" olmasindan dolayi "Dört Aliler Mahkemesi" olarak da anilmistir. (Ali Çetinkaya, Kiliç Ali, Necip Ali Küçüka, Rize Milletvekili Ali) Istiklal mahkemeleri bugün dahi tartisilan ve en bilinen devrimci Cumhuriyet kurumlari arasindadir.
Cemal Pasa öldürüldü (22 Temmuz 1922)
Ittihat Terakki önderlerinden Cemal Pasa bir Ermeni komitaci tarafindan öldürüldü.
Baskomutanlik Meydan Savasi (26-30 Agustos 1922)
Bizzat Mustafa Kemal'in komutanliginda yapilan, "Dumlupinar Meydan Savasi" olarak da bilinen savas. Türk kuvvetleri general Trikopis'in emrindeki Yunan kuvvetlerini perisan etmisti.
Izmir'in kurtulusu (9 Eylül 1922)
Dumlupinar'dan sonra Ege'ye dogru hizla ilerleyen Türk Kuvvetleri Izmir'e girdiler. Böylelikle Izmir Yunan isgalinden kurtarilmis oluyordu.
Mudanya Müterakesi (11 Ekim 1922)
Türk-Yunan savasini sona erdiren ve Mudanya'da imzalanan anlasma. Bu anlasma ayni zamanda fiilen Kurtulus Savasi'nin sonu anlamina da geliyordu.
Saltanatin kaldirilmasi (1 Kasim 1922 )
Milli irade tümüyle TBMM'nin eline geçmis, padisah Vahidettin Ingilizler'in elinde kukla bir padisaha dönüsmüstü. Bunun sonucunda artik son bagin da kesilip atilmasi gerekiyordu. Bu nedenle TBMM aldigi bir kararla Saltanatin kaldirildigini bildirdi.
Vahidettin Istanbul'dan ayrildi (17 Kasim 1922)
Son Osmanli padisahi Vahidettin, Malaya isimli Ingiliz zirhlisina binerek Istanbul'dan ayrilip, Malta'ya gitti.
Atatürk evlendi (29 Ocak 1923)
Mustafa Kemal Atatürk, Izmir'in taninmis ailelerinden Usakizade Muammer Bey'in kizi Latife Hanim'la (Usakligil) evlendi. Bu evlilik 2,5 yil sürecek ve 5 Agustos 1925'te bosanma ile sonuçlanacakti.
Atesten Gömlek (1923)
Kurtulus savasini konu alan ilk film "Atesten Gömlek" çevrildi. Yönetmenligini Muhsin Ertugrul'un yaptigi filmde Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir oynadilar.
Mübadele (30 Ocak 1923)
Yunanistan'la imzalanan anlasma geregi Yunanistan'daki Türk ve Müslümanlarla Türkiye'deki Rumlarin karsilikli olarak degistirilmesi planlandi. Mübadele anlasmasi 1 Mayis 1923'ten itibaren fiilen uygulanmaya basladi.
Izmir Iktisat Kongresi (17 Subat-4 Mart 1923)
Cumhuriyetin ilk iktisat kongresi Izmir'de toplandi. Bu kongrede serbest tesebbüsün tesvik edilmesi karara baglanirken, fiili politikada "Karma ekonomi"nin önemi üzerinde durulmustur.
Lozan Konferansi (24 Temmuz 1923)
Isviçre'nin Lozan kentinde tertiplenen konferansa itilaf devletlerinin yanisira, bogazlara taraf olan ülkelerden temsilciler katilmistir. Konferansa Türkiye savastan galip çikan bir ülke olarak katilmis, Ismet Inönü Disisleri Bakani sifati ile gelmistir. Konferansa Istanbul hükümeti de katilmak istemisse de, Ankara hükümeti tarafindan reddedilmistir. Bir süre ara verilen görüsmelere 23 Nisan 1923'te tekrar baslanmis olup, Türkiye Musul ve Hatay sorunu hariç birçok konuyu netlestirmis, Osmanli borçlarini ödemeyi kabul etmis, 12 adayi Italyan denetimine birakmis ve tüm dünyaya bagimsiz-egemen bir devlet oldugunu göstermistir. Lozan anlasmasi ile 'Sevr' tarihin çöp sepetine gitmistir.
CHF'nin Kurulusu (11 Eylül 1923)
Kurtulus Savasi'nin nüvelerini olusturan "Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyetleri"nin "Cumhuriyet Halk Firkasi" adi altinda bir çati altinda toplanmasi sonucu olusan Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucu partisi. Ilk genel baskani bizzat Mustafa Kemal Atatürk'tür. "9 Umde"si(Sonradan "6 Ok"a dönüsmüstür) ilk siyasi programidir. Cumhuriyetin siyasi kadrolari bu partiden yetismistir. Uzun yillar "Tek Parti" olarak faaliyet göstermis, birçok Cumhuriyet devrimi ve atilimina önderlik etmistir. Ilerleyen yillarda Cumhuriyet Halk Partisi adini almistir.
Ankara Baskent (13 Ekim 1923)
Kurtulus Savasi sonrasi fiili merkez olan olan Ankara, artik resmen siyasi merkez kabul edildi. Böylelikle yüzyillardir Istanbul'un elinde olan "Baskent"lik Ankara'ya geçiyordu.
Cumhuriyetin Ilani (29 Ekim 1923)
Bir gece önceden Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaslari tarafindan bir yemek daveti esnasinda kararlastirilan Cumhuriyetin ilani TBMM'nin o günkü toplantisinda 1921 anayasasina eklenen madde ile "Türkiye devletinin sekli Cumhuriyettir" ibaresiyle karar altina alindi. TBMM'nin o günkü oturumuna 158 milletvekili katilmis ve teklif oy birligiyle kabul edilmistir. Cumhurbaskanligina ise gene oy birligiyle Mustafa Kemal Pasa seçilmistir.
TBMM Baskanligi (1 Kasim 1923)
Cumhuriyet sonrasinin ilk TBMM baskanligina ise Fethi Okyar seçilmistir.
'Resimli Ay' yayinlandi (1 Subat 1924)
Zekeriya Sertel tarafindan yayinlanan "Resimli Ay" yayin hayatina basladi. Resimli Ay muhalif bir kimlikteydi.
Hilafetin Kaldirilmasi (3 Mart 1924)
1922'de kaldirilan saltanattan sonra sira hilafetin kaldirilmasina gelmisti. Ancak meclis içindeki kimi güçlerin bu konudaki farkli tutum alislari ve çelismeleri kararin alinmasini geciktirmis oldu. Rauf Orbay, Adnan Adivar, Rafet Bele gibi ünlü isimler halife Abdülmecit Efendi'yi ziyaret ederek destek belirttiler. O dönem için büyük olay Imam 3. Aga Han'in mektubu da hilafetin korunmasi tavsiyesi içeriyordu. Bu mektubu yayinlayan Hüseyin Cahit Yalçin, Ahmet Cevdet ve Velid Ebüzziya gibi gazeteciler tutuklandi. Bu olaylarin sonunda Urfa milletvekili Seyh Saffet Efendi ve 50 arkadasinin teklifiyle hilafet kaldirildi ve halife Abdülmecit Efendi apar topar yurtdisina çikartildi. Böylelikle eski rejimin son kalintisi da temizlenmis oluyordu.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)
Milli Egitimde Birlik ilkesinin yerlestirildigi "Tevhid-i Tedrisat Kanunu" ile ders programlari ve teskilatlanma Milli Egitim Bakanligina baglaniyor ve cumhuriyetin ilkelerini "tek elden" yayacak bir anlayis benimseniyordu.
Teskilat-i Esasiye Kanunu (20 Nisan 1924)
Cumhuriyet sonrasinin ilk anayasasi kabul edildi. Devletin kurumlari ve iliskileri tarif edildi.
150'likler sürgünde (1 Haziran 1924)
Lozan Baris görüsmeleri esnasinda Milli Mücadele aleyhine faaliyet gösterdikleri gerekçesiyle af kanunu disinda tutulan, 150'likler diye bilinen kisilerin listesi çikartildi. Bu kisiler sürgüne gönderildiler. 15 Haziran'da vatandasliktan çikartildilar. Bunlar arasinda Ali Galip, Çerkez Ethem, Refik Halit Karay, Refi Cevat Ulunay, Riza Tevfik gibi isimler bulunuyordu.
Türkiye Is Bankasi (26 Agustos 1924)
Yeni Türkiye ekonomisinin temel direklerinden Türkiye Is Bankasi kuruldu. Ilk genel müdürlügüne o zaman iktisat vekili olan Mahmut Celal Bey,(Bayar) getirildi.
Ziya Gökalp öldü (25 Ekim 1924)
Türk milliyetçiliginin fikir babasi ve sosyolog Ziya Gökalp öldü.
Terakkiperver Cumhuriyet Firkasi (17 Kasim 1924)
Cumnhuriyet döneminin ilk muhalefet partisi "Terakkiperver Cumhuriyet Firkasi" bizzat CHF'nin önde gelenlerince kuruldu. Bunlar arasinda Kazim Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Adnan Adivar, Refet Bele gibi isimler vardi.
Ilk bacak güzeli (1925)
Ilk bacak güzeli seçimine 3 genç kiz katildi. Enise isimli bir kolejli kiz birinci oldu.
Seyh Sait Isyani (11 Subat 1925):
Bingöl'ün genç ilçesinde Seyh Sait önderliginde gerici ve ayrilikçi bir hareket basladi. Ayaklanma Diyarbakir'a da siçradi. Asilerle Cumhuriyet ordusu arasinda siddetli çatismalar meydana geldi.
Takrir-i Sükun Kanunu (4 Mart 1925)
Hükümete 2 yil için olaganüstü yetkiler veren bu kanunla ayaklanmalarin bastirilmasi hedeflendi. Yeni Istiklal Mahkemeleri kuruldu. Yumusak giden süreç birden sertlesti ve içe kapandi.
Seyh Sait'in Yakalanisi (12 Nisan 1925)
Ayaklanmanin elebasi Seyh Sait ve arkadaslari yakalandi. Mahkemelerine 27 Mayis 1925'te baslandi ve 29 Haziran'da Diyarbakir Istiklal Mahkemesi Seyh Sait ve 46 yandasini ölüme mahkum etti.
Terakkiperver Cumhuriyet Firkasi Kapatildi (3 Haziran 1925)
Adnan Adivar, Rauf Orbay, Kazim Karabekir gibi muhaliflerin kurdugu CHP'den bagimsiz ilk siyaset olusumu Ankara Istiklal Mahkemesince "sakincali" bulunup, Takrir-i Sükun kanununa dayanilarak kapatildi. Böylelikle 'tek parti' anlayisinin daha uzun süre terkedilmeyecegi anlasildi.
Seyh Sait'in Idami (30 Haziran 1925)
Ölüm kararlari yerine getirildi.
Sapka Kanunu (28 Kasim 1925)
Cumhuriyetin hedefleri arasinda, modern kilik kiyafet hedefleri de vardi. Bunun için bizzat Atatürk'ün, halka gösterdigi örnekler birer birer kanunlasti. Bunlar arasinda "Sapka Kanunu"da vardir. Modernlesmenin bir simgesi olarak kabul edilmistir.
Ilk Cumhuriyet Altini (5 Ekim 1925)
Ilk Cumhuriyet Altini Istanbul darphanesinde basildi.
Tekke ve zaviyelerin kapatilmasi (30 Kasim 1925)
Tekke ve zaviyelerin kapatilmasi ve türbedarliktaki birtakim ünvanlarin yasaklanmasina dair kanun kabul edildi. Böylelikle "gericilik merkezleri" olabilecek tekke ve zaviyeler kamu yasamindan uzaklastiriliyordu.
Darülbedayi (1926)
Istanbul sehir tiyatrolarinin atasi "Darülbedayi" kurumlasti. 1934'te ismi "Istanbul Sehir Tiyatrolari" olarak degisti.
Iskilipli Atif Hoca'nin idami (4 Subat 1926)
"Frenk Mukallitligi ve Sapka" adli risalenin yazari Iskilipli Atif Hoca'nin idami Ankara Istiklal Mahkemesi kararina göre gerçeklestirildi.
Medeni Kanunun Kabulü (17 Subat 1926)
Türk Medeni Kanunu kabul edildi. Medeni nikah esasi resmen yürürlüge girdi. Bu süreç kadinlar lehine bazi hukuki düzenlemeleri beraberinde getirdi.
Tayyare Piyangosu (19 Nisan 1926)
Cumhuriyetin ilk "Tayyare Piyangosu" tertiplendi. Ikramiye miktari 7.500.000 lira idi.
Vahidettin öldü (15 Mayis 1926)
Son Osmanli padisahi VI. Mehmet Vahidettin San Remo'da vefat etti.
Musul Sorunu (5 Haziran 1926)
Musul vilayeti Misak-i Milli'ye göre önceleri Türkiye sinirlarindaydi. Ancak Mudanya Mütarekesi imzalandiginda Musul halen Ingiliz isgalinde görünüyordu. Sorun Lozan'da da çözülemeyince sonunda konuyu Milletler Cemiyeti'nin çözmesi kararlastirildi. Milletler Cemiyeti'nin baglayici kararina göre Musul Irak topraklari içinde birakildi. Türkiye sadece 25 yil boyunca Musul Petrolleri'nden %10 pay aldi.
Izmir Suikasti (16 Haziran 1926)
Mustafa Kemal'in Izmir'e yapacagi seyahati firsat bilen eski ittihatçilar Atatürk'e karsi bir suikast hazirladilar. Ziya Hursit ve adamlari Atatürk'e Gaffarzade Oteli yakininda silah ve bombalarla saldiracaklardi. Ancak suikastçilerin Sakiz adasina kaçmasini saglayacak motorcu Sevki korkuya kapilip, durumu Vali Kazim Dirik'e bildirecek ve aralirinda birçok ünlü ismin de bulundugu suikastçiler tutuklanip, yargilanacaklardi. Bunlarin önderleri idam edildi. Böylelikle eski Ittihat Terakki geleneginin son kadrolariyla da hesaplasilmis oluyordu.
Kabotaj Kanunu (1 Temmuz 1926)
Türk deniz tasimaciligindaki hükümranlik haklarini düzenleyen kanun onaylandi.
Ilk seker fabrikasi (26 Kasim 1926)
Türkiye'nin ilk seker fabrikasi Alpullu faaliyetine basladi.
Istiklal Mahkemelerinin Kapatilmasi(7 Mart 1927)
Istiklal Mahkemeleri kapatildi.
Mustafa Kemal Istanbul'da (1 Temmuz 1927)
Mustafa Kemal Atatürk, 8 yil sonra Istanbul'a döndü ve Dolmabahçe Sarayi'na yerlesti.
Nutuk/Söylev (15-20 Ekim 1927)
Mustafa Kemal Atatürk CHP 2. Büyük Kongre'sinde Büyük Nutkunu (Söylev) okudu. Nutuk, Türk Kurtulus savasinin gün gün degerlendirilmesini ve temel ilkelerini kapsiyordu.
Komünist Tevkifati (25 Ekim 1927)
Basinda Sefik Hüsnü Degmer ve Vedat Nedim Tör'ün bulundugu gizli TKP örgütlenmesine yönelik tutuklamalar yapildi.
Ilk nüfus sayimi (28 Ekim 1927)
Cumhuriyetin ilk nüfus sayimi yapildi. Bu tarihteki nüfusumuz 13.648.270 olarak saptandi.
Süreyya Opereti (15 Haz 1928)
Dönemin en çok tutulan opereti sahneye kondu.
Havuz Yavuz Davasi (16 Nisan 1928)
Türkiye'nin bilinen ilk yolsuzluk davasi basladi. Yavuz zirhlisinin onariminda yolsuzluk yapildigi iddiasiyla eski bahriye naziri Ihsan Bey, 2 yil 2 ay hapse mahkum oldu.
"Putlari Yikiyoruz" (1929)
Türk edebiyatinda ilk kusak çatismasi Resimli Ay dergisinde Nazim Hikmet tarafindan baslatildi.
Ankara Palas Oteli Açildi (17 Nisan 1928)
Ünlü Cumhuriyet balolarinin verildigi ve Ankara'daki Cumhuriyet elitlerinin ugrak yeri Ankara Palas Oteli hizmete açildi. Ankara Palas Cumhuriyetin simgelerinden biri olmustur.
Harf Devrimi (1 Kasim 1928)
Cumhuriyetin en önemli adimlarindan biri olan Arap Harflerinin terkedilmesi 1353 sayili "Türk Harflerinin kabul ve tetkiki hakkindaki kanun"la yürürlüge girdi. 1926'da baslayan çalismalar böylelikle resmilesiyor, kademeli olarak yeni kusak ve devlet yazismalari latin harfleriyle yapiliyordu.
Türk Dil Kurumu kuruldu (11 Kasim 1928)
Yeni dil çabalarina paralel Türk Dil Kurumu bizzat Atatürk'ün katkilariyla kuruldu.
Ilk Türkiye Güzeli (1929)
Feriha Tevfik Hanim, Cumhuriyet Gazetesi tarafindan tertiplenen ilk güzellik yarismasinin birincisi oldu.
Troçki Istanbul'da (12 subat 1929)
Sovyetler Birligi eski Disisleri Halk Komiseri Leon Troçki, Stalin'in emriyle sürgün edilerek Istanbul'a geldi. Troçki Büyükada'ya yerlesti.
Bekarlik vergisi (18 Mart 1929)
Yozgat Milletvekili Süleyman Sirri Bey tarafindan "Bekarlik Vergisi" önerildi. Amaç evlilik ve çocuk sahibi olmanin özendirilmesiydi.
Yerli Mallari Haftasi (25 Aralik 1929)
Bir kanunla "Milli Tasarruf Günü" kabul edilen bu gün ondan sonra "Yerli Mallari Haftasi" olarak anilacakti. Uzun yillar Cumhuriyet kusaklarinca benimsendi. Simgesi "kumbara" oldu.
A l m a n a k 2 0 0 0
Türkiye'de Yüzyilin en önemli olaylari:
(1930-1939)
Merkez Bankasi kuruldu (11 Haziran 1930)
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasi kuruldu.
Serbest Cumhuriyet Firkasi (12 Agustos 1930)
Ikinci demokrasi denemesi olarak Fethi Okyar baskanliginda "Serbest Cumhuriyet Firkasi" kuruldu.
Agri Ayaklanmasi (7-14 Eylül 1930)
Agri'da baslayan ayrilikçi kürt isyani bastirildi.
SCF'ini feshi (17 Kasim 1930)
Ömrü 4 ay süren Serbest Cumhuriyet Firkasi ülkede demokrasi için henüz sartlarin olusmadigi gözönüne alinarak, kendi kendini feshetti.
Menemen Olayi (23 Aralik 1930)
Izmir'in Menemen ilçesinde Naksibendi tarikatina bagli Dervis Mehmedi tarafindan gerici bir ayaklanma tertiplendi. Bir manga askeriyle gericilerin üzerine yürüyen astegmen Mustafa Fehmi Kubilay sehit edildi. Basi bir kaziga geçirilerek caddelerde dolastirildi. Isyan, askeri birliklerce hemen bastirildi. Dervis Mehmedi ve arkadaslari öldürüldü. Yakalanan digerleri Orgeneral Mustafa Muglali baskanligindaki mahkemede ayrica ölüm cezasina çarptirilmistir.
Ilk müstehcen Nesriyat davasi (10 Agustos 1931)
Vala Nurettin'in Aksam Gazetesinde tefrika edilen "Rahipler ve Rahibeler Arasinda" romanindan dolayi dava açildi.
Vecihi Hürkus'un çabalari (1931)
Türk tayyareciliginin babasi olarak tayyaresiyle birlikte yurt gezilerine çikarak havaciligi sevdirmeye çalismis, konferanslar vermistir. Sivil havaciliga katkilariyla tarihe geçmistir.
Kadro Hareketi (Ocak 1932)
Türkiye Cumhuriyeti tarihinini en parlak aydin atilimlarindan Kadro Dergisi çikti. Kadro Dergisi Cumhuriyetin en güzide aydinlarini çevresine toplamis ve bir "medeniyet" projesi olusturmaya çalismisti. Kuruculari arasinda Sevket Süreyya Aydemir, Burhan Asaf Belge, Yakup Kadri Karaosanoglu, Vedat Nedim Tör, Firüzan Hüsrev Tökin gibi aydinlar vardi. Ocak 1935'te kapatilmistir.
Halkevleri kuruldu (19 Subat 1932)
Cumhuriyet kusaklarinin egitiminde ve kültürel hayatinda önemli rol oynayan halkevleri kuruldu.
Ezanin Türkçe okunmasi (18 Temmuz 1932)
Ezanin Türkçe okunmasina baslandi.
Türkiye, Milletler Cemiyeti'nde (18 Temmuz 1932)
Türkiye Milletler Cemiyeti'ne kabul edildi.
Keriman Halis Dünya Güzeli (31 Temmuz 1932)
Belçika'daki Dünya Güzellik Kraliçesi Yarismasini bir Türk kizi, Keriman Halis Ece seçildi.
Yo Yo çilginligi (1932)
Dünyayi etkiliyen "Yo Yo" oyuncagi çilginligi Türkiye'yi de sardi. Tahtakale dükkanlari sadece yoyo imal edip, satmakla mesgul oldu. Belediye Kasim ayinda bu oyunun satisini yasaklamak zorunda kaldi.
Vagon-Li Olayi (22 Subat 1933)
Fransiz Vagon-Li (Yatakli Vagonlar) sirketinde Türkçe konusan bir memuru müdürün azarlamasi üzerine çikan olaylarda sirketin acentasi tahrip edildi.
Razgrad Olaylari (20 Nisan 1933)
17 Nisan günü Bulgaristan'in Razgrad sehrindeki Türk mezarligina yapilan saldirilar üzerine Istanbul'da MTTB büyük bir protesto gösterisi düzenledi.
Üniversite reformu (1933)
Almanya'da Nazi teröründen kaçan Alman Bilim adamlari Türkiye'ye gelerek birçok fakülte, kürsü ve yeni bilimsel çalismanin baslangicina önayak oldular. Bu dönemde Türkiye'de bilim büyük bir siçrama yapti. Bu süreçte "Darülfünun" kapandi ve modern anlamda "üniversite" kanunlasti.
"Lüküs Hayat" Opereti (1933)
Kusaklarin hafizasina yer edecek "Lüküs Hayat" opereti Ilk defa Ses Tiyatrosu'nda Avni Dilligil tarafindan sahneye kondu.
Cumhuriyetin 10. Yili (29 Ekim 1933)
Cumhuriyetin 10. Yili büyük coskuyla kutlandi. "10. Yil Marsi" halen söylenmektedir.
"Leblebici Horhor" (1934)
Bir Türk filmi ilk defa ödül aldi. Muhsin Ertugrul'un çektigi ve senaryosunu Mümtaz Osman takma adiyla Nazim Hikmet'in yazdigi "Leblebici Horhor" 1934 2.Venedik Film Festivali'nde Türkiye'ye ilk uluslararasi ödülü getirdi.
Sah Pehlevi Türkiye'de (10 Haziran-6 Temmuz)
Iran sahi Riza Pehlevi Türkiye'ye geldi.
Lakap ve ünvanlarin kaldirilmasi (26 Kasim 1934)
Efendi, Bey, Pasa gibi lakaplarin kullanilamayacagi karar baglandi. Soyadi kanunu düzenlendi.
Bazi kisvelerin giyilemeyecegine dair kanun (3 Aralik 1934)
Ibadet durumlari hariç bazi kisvelerin giyilemeyecegine dair kanun karara baglandi.
Türk Kadinina Milletvekilli seçme ve seçilme hakki (5 Aralik 1934)
Ismet Inönü ve 191 arkadasinin önermesiyle Türk kadina milletvekili seçme ve seçilme hakki verildi. Bu kanun sonrasi 8 Subat 1935'te yapilan seçimlerde ilk olarak 18 kadin milletvekili TBMM'ye girdi.
Türk Tarih Kurumunun kurulmasi (1935)
Türk tarihinin incelenmesinde ilk bilimsel kurum olan Türk Tarih Kurumu kuruldu.
"Batakli Damin Kizi Aysel" (1935)
Türkiye'de ilk köy filmi sayilan "Batakli Damin Kizi Aysel" çekildi ve gösterime girdi. Muhsin Ertugrul'un yönettigi filmde Cahide Sonku ve Talat Artemel basrolleri oynadilar.
Atatürk'e Suikast Plani (21 Agustos 1935)
Suriye'den Ataürk'e suikast yapmak üzere gizlice giris yapan 5 kisi yakalandi. Olaya Urfa milletvekili Ali Saip Ursavas'in da dahil oldugu anlasildi. Suikasti Çerkez Ethem ve yandaslarinin planladigi ortaya çikti.
Mason Faaliyeti durdu (10 Ekim 1935)
Hükümetten gelen telkinler üzerine Türkiye'de faaliyet gösteren Mason Localari faliyetlerine ara verdiler.
Montrö Sözlesmesi (20 Temmuz 1936)
Sözlesme Bogazlarin hukuki statüsünün düzenlenmesine yönelik imzalandi. Böylelikle bogazlardan taraf ülke gemilerinin geçisi kurallara baglandi.
CHP'nin Alti Oku (5 Subat 1937)
Yapilan Anayasa degisikligi ile CHP'nin 6 Oku, Türkiye Cumhuriyeti devletinin nitelikleri haline geldi. Böylelikle Parti/Devlet bütünlesmesi anayasal bir hale geldi.
Dersim Isyani (21 Mart-22 Ekim 1937)
Dersim bölgesinde merkezi otoriteye isyan hareketi basladi. 6 aydan fazla süren isyan hareketi oldukça kanli sonuçlara yol açti. Sonunda isyan bastirilirken 58 isyanci yargilandi. Bunlarin 11'i idama mahkum oldu.
Ilk Travesti (1937)
Izmir'li doktor Kamil Bey'in kadin kiligindaki fotograflari basinda yeraldi.
Harpokulu Davasi (29 Mart 1938)
Askeri isyana tesvik ve komünizm propagandasi yapmaktan Nazim Hikmet 15 yil agir hapse mahkum oldu.
150'liklerin affi (29 Mayis 1938)
150'likler diye bilinen ve vatana ihanetle suçlanmis çesitli kisilerin affi Cumhuriyetin 15. Yili dolayisiyla af kanunu kapsamina alindi.
Hatay'in Bagimsizligi (2 Eylül 1938)
Suriye ve Fransa ile sorun olan Hatay ilinin bagimsizligi ilan edildi. Cumhurbaskanligina Tayfur Sökmen seçildi. 29 Haziran 1938'de de Hatay Türkiye'ye katilma karari aldi.
Atatürk'ün Ölümü (10 Kasim 1938)
Cumhuriyetin kurucusu ve "Büyük Önder" Mustafa Kemal Atatürk 09:05'te Dolmabahçe Sarayi'nda vefat etti.
Ismet Inönü Cumhurbaskani (11 Kasim 1938)
Atatürk'ün ölümü üzerine "Ikinci Adam" Ismet Inönü oybirligiyle Cumhurbaskanligina seçildi.
Inönü "Milli Sef" (26 Aralik 1938)
CHP Olaganüstü Kurultayi'nda Ismet Inönü'ye "Degismez Genel Baskan" ünvani verildi. Ayrica "Milli Sef" olarak anildi.
Ekrem Köning Olayi (Ocak 1939)
Türkiye Cumhuriyeti'nin adini sahte belgeler kullanarak zora sokan Ekrem Köning'in dolaplarini ortaya çikaran mahkemedir. Köning Kanada'dan Türkiye için 50 uçak alinacakmis gibi gösterip, bu uçaklari Ispanyol milliyetçilerine satmisti.
Hatay Türkiye'de (7 Temmuz 1939)
Daha önce Türkiye'ye katilma karari alan Hatay Devleti, fiilen Türkiye'nin ili oldu.
Erzincan Depremi (27 Aralik 1939)
Erzincan ve çevresinde meydana gelen 8 siddetindeki depremde binlerce ev yikilirken, 33.000 kisi öldü.
Afrodit'e Müstehcenlik Davasi (10 Ocak 1940)
Fransiz yazar Pierre Louys'un "Afrodit" isimli romanina müstehcenlikten dava açildi. Türkçeye Nasuhi Baydar'in çevirdigi ve Semih Lütfi Erciyas'in bastigi kitap uzun ve münakasali durusmalardan sonra aklandi.
Dünya Klasikleri Türkçe'de (1940)
Milli Egitim Bakani Hasan Ali Yücel'in tesvigi ve tercüme bürosunun gayretleriyle bugüne kadar en büyük kültür olaylarindan kabul edilen "MEB Dünya Klasikleri" Türkçeye kazandirildi.
Köy Enstitüleri Kanunu (17 Nisan 1940)
Cumhuriyet tarihinin en önemli egitim hamleleri arasinda yeralan Köy Enstitülerinin kurulmasi kanunlasarak yürürlüge girdi. Enstitüler 1954'te kapatildi.
Türk-Alman Pakti (18 Haziran 1941)
Türk-Alman saldirmazlik pakti imzalandi.
Refah Faciasi (23 Haziran 1941)
2. Dünya Savasi baslamadan Ingiltere'ye siparis edilen 4 denizalti ve 4 muhripi teslim almak için yola çikan Refah Silebi batirildi. Mersin Limanindan Misir'in Iskenderiye Limanina giderken gece vakti atilan bir torpido sonucu gemi sulara gömüldü. Gemide yaklasik 150 kadar mürettebat bulunmaktaydi.
Varlik Vergisi (11 Kasim 1941)
Özellikle gayrimüslüm ticaret erbabini hedefleyen "varlik vergisi" kanunu çikartildi. Uygulama 1,5 yil sürdü. Ödeme yapmayanlar çalisma kamplarina gönderildi.
Von Papen'e Suikast(1942)
Almanya'nin Türkiye Büyükelçisi Von Papen'e Ankara'da bir suikast girisiminde bulunuldu.
Atilay Denizaltisi (14 Temmuz 1942)
Atilay denizaltimiz batti. 90 denizciyi kaybettik.
Roosevelt-Inönü-Churchill bulusmasi (7 Aralik 1943)
Amerikan baskani Roosevelt, Ingiltere basbakani Churchill ve Türkiye'yi temsilen Ismet Inönü Kahire'de bulustular. 2. Dünya Savasinin gidisati üzerine konustular.
Irkçi-Turanci Davasi (7 Eylül 1944)
Aralarinda Reha Oguz Türkkan, Fethi Tevetoglu, Nihal Atsiz, Zeki Velidi Togan ve Alpaslan Türkes gibi isimlerin bulundugu "Irkçi-Turancilar Davasi" basladi.
Almanya'ya savas (23 Subat 1945)
Türkiye Almanya'ya kagit üzerinde savas ilan etti.
Tan Olayi (4 Aralik 1945)
Dönemin en taninmis ve sol egilimli gazetelerinden "Tan" gazetesi ve matbaasi kiskirtma sonucu ögrencilerce basildi. Gazete ve matbaa tahrip edildi.
Demokrat Parti kuruldu (7 Ocak 1946)
Celal Bayar ve Adnan Menderes gibi isimlerden olusan bir grup CHP'den ayrilarak, Demokrat Parti'yi kurdular.
Missouri Istanbul'da (5 Nisan 1946)
ABD Donanmasina ait Missouri savas gemisi Istanbul'a geldi. Gemi, Amerika'da ölen elçimiz Münir Ertegün'ün tabutunu tasiyordu. Bu ziyaret basit bir ziyaret olmayip, Türk-ABD iliskileri için jest olarak algilandi.
Varto Depremi (31 Mayis 1946)
Varto'da meydana gelen depremde 3000 bina çöktü, 839 kisi öldü.
Ilk Çok Partili Seçimler (21 Temmuz 1946)
Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partili seçimi yapildi. CHP 396, DP 61 milletvekili çikardi.
ABD Yardimi (12 Mart 1947)
Cumhuriyet tarihi içinde ilk ABD yardimi gündeme geldi. Böylelikle daha sonra ABD ile gelisecek iliskilerin temeli o günlerde atildi.
Kazim Karabekir öldü (25 Ocak 1948)
Kurtulus Savasi komutanlarindan Kazim Karabekir öldü.
Türkiye OECD'de (3 Nisan 1948)
Türkiye Avrupa Ekonomik Isbirligi'ne katildi.
Türkiye Avrupa Konseyinde (5 Mayis 1949)
Türkiye Avrupa Konseyine katildi.
Türkiye'de Yüzyilin en önemli olaylari:
(1950-1959)
Muglali Davasi (2 Mart 1950)
Orgeneral Mustafa Muglali idama mahkum oldu. Cezasi sonra müebbete çevrildi. Karara gerekçe olan olay Van'in Özalp ilçesinde 33 köylünün öldürülmesiydi.
Maresal Çakmak öldü (10 Nisan 1950)
Kurtulus Savasi komutanlarindan Maresal Fevzi Çakmak öldü.
DP Iktidari ve Seçimler (14 Mayis 1950)
O güne kadarki CHP'nin tek parti iktidarina seçimler yoluyla son verildi. "Yeter, söz milletindir!" siariyla yola çikan Demokrat Parti 14 Mayis'taki seçimlerde 396 milletvekili çikartarak tek basina iktidar oldu. CHP 68 milletvekili çikartabildi. Celal Bayar Cmhurbaskani, Adnan Menderes Basbakan oldu. Böylelikle yeni bir dönem basliyordu.
Arapça Ezan okunmasi (16 Haziran 1950)
DP iktidarinin ilk icraatlarindan birisi Türkçe okunan ezanin tekrar Arapça okunmasini saglamak oldu.
Ilk Dördüzler (22 Temmuz 1950)
Türkiye'nin ilk dördüzleri Izmir'de dogdu. Adlari Hürriyet, Adalet, Uhuvvat ve Müsavat kondu.
Türk Tugayi Kore'de (17 Ekim 1950)
Meclise danisilmadan ABD ile kurulan iliskiler neticesi ilk Türk Tugayi Kore'ye gönderildi.
Halkevleri kapatildi (8 Agustos 1951)
Cumhuriyetin en önemli sosyal kurumlarindan halk evleri DP iktidari tarafindan kapatildi.
TKP Tevkifati (26 Ekim 1951)
Illegal TKP'ye yönelik büyük çapta tevkifat yapildi. Tutuklananlar arasinda Zeki Bastimar, Mihri Belli, gibi taninmis isimler vardi.
Din Dersleri (4 Kasim 1951)
Ilkokullarin ders programlarina din dersi alindi.
"Kanun Namina" (1952)
Ömer Lütfü Akad'in "Kanun Namina" filmi Türk sinemasinin en basarili filmi sayildi. Gerçek bir cinayetten yola çikan film'de Ayhan Isik devlesmisti.
NATO üyeligi (18 Subat 1952)
Türkiye Kuzey Atlantik Assamblesi'ne (NATO) üye oldu. Bunun neticesi olarak topraklarimiza ABD askeri üsleri kurulmaya baslandi.
Günseli Basar Avrupa Güzeli (20 Agustos 1952)
Avrupa güzellik yarismasini bir Türk kizi Günseli Basar kazandi.
Ilk renkli film "Halici Kiz" (1953)
Türk sinema tarihinin ilk renkli filmi "Halici Kiz" gösterime girdi. Film Yapi Kredi ve Dogan Kardes destegiyle, Muhsin Ertugrul tarafindan çekildi. Vedat Nedim Tör senaryosunu yazdi.
Dumlupinar Faciasi (4 Nisan 1953)
Deniz Kuvvetlerimizin Dumlupinar denizaltisi, Çanakkkale Bogazi'nda Naboland isimli Isveç silebiyle çarpisti. 88 denizci diri diri sulara gömüldü.
Insan Haklari Sözlesmesi (20 Mart 1954)
Türkiye Avrupa Insan Haklari Sözlesmesine imza atti.
6-7 Eylül Olaylari (6-7 Eylül 1955)
Selanik'te Atatürk'ün evine bomba atildigi söylentileri üzerine basta Rumlar olmak üzere, Ermeni ve Musevi azinliga yönelik saldirilar oldu. Birçok bina ve isyeri tahrip edildi. Sikiyönetim ilan edildi. Olay komünistlerin üzerine yikildi. 27 Mayis Ihtilali sonrasi, olaylarin DP tarafindan tertiplendigi iddiasiyla Yassiada Mahkemesi tarafindan yargilanan yöneticiler çesitli cezalara çarptirildi.
Genel Seçimler (27 Ekim 1957)
Genel seçimler yapildi. Demokrat parti %48 oyla iktidarini korurken, muhalefet %52 oy aldi. Seçimlere hile karistigi iddialari ortaya atildi.
Üsküdar Vapuru Faciasi (1 Mart 1958)
Üsküdar Vapuru Izmit körfezinde firtina sonucu alabora oldu. Içindeki okul ögrencileri boguldu.
Vatan Cephesi (12 Ekim 1958)
DP iktidari ülkede demokratiklesmeyi saglamak iddiasiyla gelmis, ancak uygulamasiyla ülkede cephelesmeyi arttirmis, kendi disindaki siyasi güçleri tasfiye etmeye çalismisti. Bu uygulamalardan birisi de "Vatan Cephesi" adiyla yapilan uygulamadir. CHP'ye karsi kisileri ancak vatansever gören bu anlayis neticesi, radyolarda isim listeleri yayinlanmaya baslandi.
Yahya Kemal Öldü (1 Kasim 1958)
Sair Yahya Kemal Beyatli öldü.
Menderes'in uçagi düstü(17 Subat 1959)
DP Genel Baskani ve Basbakan Adnan Menderes'i Londra'ya götüren uçak düstü. 14 kisi öldü. Adnan Menderes sag olarak kurtuldu.
Usak Olaylari (7 Mayis 1959)
CHP genel baskani Ismet Inönü, Usak'ta DP'li bir grup tarafindan saldiriya ugradi. Tansiyon daha da gerginlesti.
A l m a n a k 2 0 0 0
Türkiye'de Yüzyilin en önemli olaylari:
(1960-1969)
Tahkikat Komisyonu (18 Nisan 1960)
DP iktidarinin sonunu getiren en önemli olaylardandir. DP iktidari TBMM'de kendi milletvekillerine olaganüstü yetkiler veren ve CHP'yi kapatmayi hedefleyen "tahkikat komisyonlari"ni gündeme getirdi. Ismet Inönü, bunun üzerine DP'liler için ünlü sözü, "Sizi ben bile kurtaramam"i sarfetmistir.
555 K Olaylari (5 Mayis 1960)
Ankara Kizilay'da ögrencilerin DP iktidarini protesto gösterileri. Ayni olaylar esnasinda Adnan Menderes'te saldiriya ugramistir. Bu olaylar DP iktidarinin sonunu getiren olaylar arasindadir.
Harp Okulu Yürüyüsü ((21 Mayis 1960)
Ankara'da Harp Okulu Ögrencilerinin DP aleyhine gösterileri.
27 Mayis Ihtilali (27 Mayis 1960)
Türk Silahli Kuvvetleri DP iktidarini devirerek, yönetimi fiilen eline aldi. Cumhuriyet tarihinin en önemli dönemeçleri arasinda olan bu olayla 10 yillik demokrasi denemesi son buluyordu. Celal Bayar, Adnan Menderes ve DP ileri gelenleri tutuklandilar. Halk bu olayi sevinçle karsiladi. Orduya sevgi tezahüratlarinda bulunuldu. Cemal Gürsel Devlet Baskanligina getirildi.
MBK Kuruldu (12 Haziran 1960)
TBMM'nin yetkileri feshedildi, anayasanin bazi maddeleri geçersiz sayildi. Onun yerine Milli Birlik Komitesi tüm yetkiyi eline aldi. 38 üyeden olusan MBK fiilen ülkeyi yönetmeye basladi.
Yassiada Yargilamalari basladi (14 Ekim 1960)
DP'li yöneticilerin yargilandigi Yassiada mahkemesi basladi. Bu mahkemeler 203 celse sürmüs olup, 529 sanik, 1063 tanik dinlenmistir. 15 kisi ölüm cezasi, 31 kisi müebbet hapis, 418 kisi muhtelif cezalar almis, 123 kisi ise beraat etmistir. MBK, 15 ölüm cezasindan 4'ünü onaylamamis, Celal Bayar'in cezasi yasindan dolayi hapse çevrilmis, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüstü Zorlu'nun idamlari ise onaylamistir.
14'ler Olayi (15 Kasim 1960)
Milli Birlik Komitesi içinde çeliskiler artmis ve bunun sonucunda 14 subay ordudan uzaklastirilarak, yurtdisina "müsavirlik" adi altinda sürgüne gönderildiler. Bu subaylar arasinda Alpaslan Türkes, Orhan Kabibay, Orhan Erkanli, Münir Köseoglu, Mustafa Kaplan, Muzaffer Karan, Sefik Soyuyüce, Fazil Akkoyunlu, Rifat Baykal, Dündar Taser ve Numan Esin vardi.
Yeni Anayasa'nin kabulu (9 Temmuz 1961)
Halk oyuna sunulan yeni anayasa %65 evet, %35 hayir oraniyla kabul edilmistir. Bu anayasa cumhuriyetin en demokratik ve özgürlükleri genisleten anayasasi olarak bilinmektedir.
Idamlar uygulandi (16-17 Eylül 1961)
Yassiada Durusmalari sonucu idama mahkum edilen Hasan Polatkan ve Fatin Rüstü Zorlu Imrali adasinda idam edildiler. Ertesi gün de Adnan Menderes idam edildi. Cumhuriyet tarihinde ilk kez bir basbakan idam ediliyordu.
22 Subat Olayi (22 Subat 1962)
Ankara Harp Okulu komutani Albay Talat Aydemir ve arkadaslari hükümet darbesine kalkistilar. Darbe bastirildi. Katilan subaylar emekliye sevkedildiler ve hükümetle yapilan anlasmaya göre ceza görmediler. Ancak darbeci egilimler ordu içinde güçlenmeye baslamisti.
21-21 Mayis Olayi (20-21 Mayis 1963)
Talat Aydemir'in ikinci defa basarisiz darbe tesebbüsü. Ilkinde affedilen Aydemir ve 7 arkadasi bu kez affedilmeyecek ve idam cezasina çarptirilacaklardi.
Kibris Sorunu (21 Aralik 1963)
Öte yandan Kibris'ta EOKA planlari gündeme gelmisti. Bunun üzerine Türk Jetleri ilk defa Kibris semalarinda göründüler.
"Turist Ömer" tiplemesi (1964)
2. Mesrutiyet (23 Temmuz 1908)
Rumeli ordusunun 10 Temmuz 1908'de ayaklanmasi ve Istanbul'a dogru harekete geçeceginin ögrenilmesi üzerine Padisah Abdülhamit 2. Mesrutiyet'i ilan etti.
31 Mart Vakasi (13 Nisan 1909)
Mesrutiyet'ten rahatsiz olan gericilerin Istanbul'da baslattigi ayaklanmayi bastirmak üzere Rumeli ordusu harekete geçti. Ayaklanma girisimi bastirildi.
Kandilli Rasathanesi (1911)
Rasathane-i Amire Mehmet Fatih Gökmen tarafindan Kandilli Rasathanesi kuruldu.
Babiali Baskini (23 Ocak 1913)
Ittihatçilar tarafindan düzenlenen "Babiali Baskini" esnasinda Sadrazam Mahmut Sevket Pasa öldürülmüs olup, bir tür hükümet darbesi niteligindedir. Bu olayla birlikte Ittihatçilar fiilen yönetimi ele geçirmistir.
1. Dünya Savasi (1914-1918)
Avusturya veliahtinin Bosna'da ugradigi suikast sonucu baslayan 1. Dünya savasina Ingiltere, Fransa, Rusya, Italya, "Itilaf Devletleri" olarak, Almanya, Avusturya,Macaristan, Bulgaristan ve Osmanli Devleti "ittifak Devletleri" olarak katildilar. 1918'de biten savas'tan Osmanli devleti teslim olmus, emperyalistlerin masasinda paylasilmis olarak çikti.
Mondros Müterakesi (30 Ekim 1918)
Osmanli devletinin agir teslimiyet kosullarini kabul ettigi anlasma. Bu mütareke ile Osmanli topraklari isgal güçlerince paylasilabilecek ve Osmanli ordusu fiilen dagitilacakti.
Istanbul'un isgali (15 Mart 1919)
Istanbul'a Ingiliz askerleri tarafindan asker çikartildigi gün. Meclisi Mebusan'da direnis yanlisi mebuslar ve bazi aydinlar tutuklandi. Istanbul'un en kara günleri olarak tarihe geçti. Padisah eli kolu bagli kaldi.
Mustafa Kemal'in müfettislige atanmasi (30 Nisan 1919)
Mustafa Kemal, Anadolu'daki isyanlari ve Osmanli ordusunun tasviyesini yerinde izlemek amaciyla, Istanbul yetkilileri tarafindan "ordu müfettisligi"ne atandi. Bu Mustafa Kemal'in uzun süredir bekledigi firsatti.
Atatürk'ün Samsun'a çikisi (19 Mayis 1919)
16 Mayis 1919'da, Istanbul'dan tarihi "Bandirma Vapuru" ile hareket eden Mustafa Kemal ve beraberindekiler 19 Mayis'ta Samsun'a çiktilar. Samsun'a çikis fiilen Kurtulus Savasi'nin basladigi gündü.
Sultanahmet Mitingleri (23 Mayis 1919-13 Ocak 1920)
Izmir'in isgal edildiginin duyulmasiyla birlikte, basta Istanbul olmak üzere tüm yurtta derin infial uyandi. Bunun üzerine Istanbul Sultanahmet Meydani'nda bir dizi protesto mitingi yapildi.Mitingleri "Karakol Cemiyeti" ve "Türk Ocaklari" organize ediyordu. Bu mitinglerde Sair Mehmet Emin Yurdakul, Hamdullah Suphi Tanriöver, Halide Edip Adivar, Sükufe Nihal gibi hatipler konusmustur. Sultanahmet mitingleri Anadolu direnisinin moral ve kadro kaynagi olmuslardir.
Havza Genelgesi (28 Mayis 1919)
Mustafa Kemal Samsun'dan sonra Havza'ya geçerek, Kurtulus Savasinin ilk sinyali olan Havza Genelgesini yayinladi. Bu genelge ile halkin isgale direnisi isteniyordu.
Amasya Genelgesi (21 Haziran 1919)
Kurtulus savasinin ilke ve direnis kurumlarinin daha da netlestirildigi bu genelge ile "yurdun bütünlügü ve ulusun bagimsizligi" tehlikededir denilerek, derhal bir ulusal iradenin temsilcilerinin toplanmasi gerektigi belirtilmistir.
Ilk Sosyalist Parti (22 Eylül 1919)
Türkiye'nin ilk legal sosyalist partisi Istanbul'da Dr.Sefik Hüsnü Degmer ve Ethem Nejat tarafindan kuruldu.
Balikesir Kongresi (28 Haziran 1919-10 Mart 1920)
Çesitli araliklarla 5 defa toplanan kongre, Hacim Muhittin Bey'in baskanliginda biraraya geldi. Yunan isgaline karsi silahli direnis ve taktikleri konusuldu.
Erzurum Kongresi (23 Temmuz 1919)
Kurtulus savasinin baslangicindaki ilk ulusal kongredir. Kongrenin önemi gerekirse padisahliga ve Istanbul hükümetine ragmen ulusun kendi kaderini kendi eline almasinin vurgulanmasidir. Kongreye yurdun çesitli yerlerinden 56 delege katilmistir.
Sivas Kongresi (4 Eylül 1919)
Erzurum kongresine oranla daha genis bir katilimin saglandigi bu kongre ile "Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyetleri"nin mücadelesi ve birligi karar altina alinir.
Heyeti Temsiliye'nin kurulmasi (7 Eylül 1919)
Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk cemiyetleri bünyesinde bütün direnisi kapsayacak merkezi bir örgüt kuruldu. Bunun içinde koordinasyonu yürütecek yeni bir "Heyeti Temsiliye" seçildi.
Antep'te Fransiz isgali (5 Kasim 1919)
Ingilizlerin yerini Fransiz isgal güçleri aldi.
Kurtulus Savasi (1919-1922)
Türkiye'nin kurtulus mücadelesinin tarihi. Bir dizi savas ve kongre sonucu olusan milli iradenin belirginlesmesi ve bunun sonucu düsmanlarin topraklarimizdan atilma süreci. Ataürk'ün 19 Mayis'ta Samsun'a çikisiyla baslayan süreç 11 Eylül 1922'deki Mudanya Müterakesi ile ateskese kavustu. 24 Temmuz 1923'te Lozan Anlasmasi ile de Sevr hükümleri paramparça edilerek, Türkiye'nin bagimsiz ve egemen bir devlet oldugu uluslararasi arenada tescil edilmistir.
Misak-i Milli'nin kabulü (28 Ocak 1920)
Istanbul'da toplanan son Meclis-i Mebusanda, yurtsever "Felah-i Vatan" grubu ve Anadolu hareketine sempati ile bakan Ali Riza Pasa'nin girisimiyle gizli bir oturum yapildi ve burada "Misak-i Milli" (Milli And) kabul edildi. Bu ayni zamanda Anadolu Hareketi'nin de programi oldu.
Antep Savunmasi (1 Nisan 1920)
Antep'te Fransiz isgal güçlerine karsi kendiliginden direnis ve çatismalar basladi.
Anadolu Ajansi'nin kurulmasi (6 Nisan 1920)
Kisaca A.A. olarak bilinen Anadolu Ajansi'nin görevi milli mücadele ile ilgili haberleri vermek ve savasin seyrini etkileyecek propaganda ile yalan haberleri önlemekti.
TBBM'nin Açilisi (23 Nisan 1920)
Anadolu'da olusan direnis ve kongrelerden süzülerek gelen millet temsilcileri en sonunda daha üst bir iradenin organi olan TBMM'de toplandilar. TBMM'nin açilisi ile artik siyasi irade fiilen Padisahtan ve Osmanli Meclis-i Mebusan'indan çikmis Anadolu'ya geçmis oluyordu. TBMM Anadolu direnisinin karar mercii ve millet iradesinin somutlandigi yer oldu.
Hiyanet-i Vataniye Kanunu (29 Nisan 1920)
TBMM'nin çikardigi ilk kanunlardan biri olup, "Vatana ihanet" suçu isleyenleri kapsamaktadir. Cezasi en agir kanunlardandir.
TKF Kuruldu (10 Eylül 1920)
Bakü'de Mustafa Suphi ve Ethem Nejat tarafindan Türkiye Komünist Firkasi kuruldu.
Istiklal Madalyasi (29 Kasim 1920)
TBMM savasta yararlilik gösterenler için "Istiklal madalyasi ihdasi hakkinda kanun" çikardi.
1.Inönü Savasi (9-11 Ocak 1921)
Ismet Inönü komutasindaki birliklerin Bilecik-Eskisehir istikametinde Yunan kuvvetleriyle girdikleri çatismalarin adi. Yunanlilar geri çekilmek zorunda kaldilar.
Çerkez Ethem Vakasi (24 Ocak 1921)
Kurtulus Savasi esnasinda yöresel daginik birliklerin basinda çesitli kisiler vardi. Bunlarin en ünlüsü ve etkilisi de Çerkes Ethem'di. Kendisi "Umum Kuvayi Seyyare ve Kütahya Havalisi Komutani" sifati kullaniyordu. Ancak zamanla direnisi merkezilestirmek ve kizisan savasta düzenli orduya geçmek zarureti dogdugunda Çerkez Ethem buna direndi. Elindeki kuvvetlerle TBMM emrindeki düzenli orduyla çatismaya girdi. Ancak Çerkez Ethem kuvvetleri daha fazla dayanamayarak, Simav yönü Demirci kasabasina dogru çekildiler. Teslim olunmasi istendiginde Çerkez Ethem elindeki birliklerle birlikte Yunanlilara teslim oldular.
Mustafa Suphi'nin katli (28-29 Ocak 1921)
TKP önde gelenleri basta Mustafa Suphi olmak üzere Türkiye'ye Kurtulus Savasina destek için geldiler. Ne var ki, 28-29 Ocak gecesi Karadeniz'de bindikleri motor Teskilat-i Mahsusaci Yahya Kaptan tarafindan basilacak, Suphi ve arkadaslari Karadeniz'de bogularak öldürüleceklerdir. Emri kimin verdigi bugün dahi tartisma konusudur.
Istiklal Marsi (1 Mart 1921)
Kurtulus Savasi esnasinda baslayan milli mars arayisi önce bir güfte yarismasiyla neticelendi. Mehmed Akif Ersoy'un güftesi büyük bir heyecanla kabul edildi. Daha sonra açilan beste yarismasini Ali Rifat Bey'in (Çagatay) bestesi kazandi ve 1930'a kadar gündemde kaldi. 1930'dan bugüne kadar kullandigimiz beste ise Osman Zeki Bey'e (Üngör) aittir.
Koçgiri Ayaklanmasi (6 Mart 1921-17 Haziran 1921)
Sivas, Erzincan ve Tunceli yöresinde, adini ayaklanan Koçgiri asiretinden alan, 3,5 ay süren ayrilikçi ayaklanma. Türk ordusu tarafindan bastirilmistir.
Talat Pasa Öldürüldü (15 Mart 1921)
Ittihat Terakki'nin önde gelen liderlerinden Talat Pasa bir Ermeni komitaci tarafindan öldürüldü.
2.Inönü Savasi (23 Mart 1921)
Ikinci dalga Yunan saldirisina karsi yapilan direnme savasi. Gögüs gögüse, süngü süngüye çarpisilmistir. Atatürk bu savasla ilgili Ismet Inönü'ye çektigi telgrafta; "Siz orada yalniz düsmani degil, milletin makus talihini de yendiniz." demistir.
Ankara Anlasmasi (20 Ekim 1921)
Ilk defa Misak-i Milli itilaf devletlerinden biri olan Fransa'ya kabul ettirilmis oldu.
Sevr Anlasmasi (10 Agustos 1921)
Osmanli Devleti'ninFransa'nin Sevres kentinde imzaladigi ve isgal kosullarini kalici kilan ve topraklarinin paylasimina izin veren teslimiyet anlasmasi. Bu anlasma ile isgal devletleri Osmanli topraklarini paylasiyor, Dogu Anadolu'da bagimsiz bir Kürdistan ile bagimsiz bir Ermenistan kurulmasi öngörülüyordu. Ancak anlasma hukuken ve fiilen uygulanamadi ve Ankara Hükümeti bu anlasmayi imzalayanlari "Vatan Haini" ilan etti.
Kemal Film (1922)
Ilk özel Türk film sirketi olan Kemal Film kuruldu.
Istiklal Mahkemeleri (31 Ocak 1922)
Cumhuriyetin kurulus asamasinda adindan en çok söz ettiren kurumlar arasinda gelmektedir. Aslinda kurulusu cumhuriyetin ilanindan önceye denk gelse de, cumhuriyetin "olaganüstü" kurumlari arasinda sayilmaktadir.Ülkenin muhtelif yerlerinde olaganüstü yetkilerle donatilan bu mahkemelerde birçok asker kaçagi, casus, suikastçi, isyanci ve rejim muhalifi yargilanmis ve aralarinda idamlar da olmak üzere muhtelif agir cezalara çarptirilmislardir. Bu mahkemelerdeki savci ve üyelerinin çogunun adinin "Ali" olmasindan dolayi "Dört Aliler Mahkemesi" olarak da anilmistir. (Ali Çetinkaya, Kiliç Ali, Necip Ali Küçüka, Rize Milletvekili Ali) Istiklal mahkemeleri bugün dahi tartisilan ve en bilinen devrimci Cumhuriyet kurumlari arasindadir.
Cemal Pasa öldürüldü (22 Temmuz 1922)
Ittihat Terakki önderlerinden Cemal Pasa bir Ermeni komitaci tarafindan öldürüldü.
Baskomutanlik Meydan Savasi (26-30 Agustos 1922)
Bizzat Mustafa Kemal'in komutanliginda yapilan, "Dumlupinar Meydan Savasi" olarak da bilinen savas. Türk kuvvetleri general Trikopis'in emrindeki Yunan kuvvetlerini perisan etmisti.
Izmir'in kurtulusu (9 Eylül 1922)
Dumlupinar'dan sonra Ege'ye dogru hizla ilerleyen Türk Kuvvetleri Izmir'e girdiler. Böylelikle Izmir Yunan isgalinden kurtarilmis oluyordu.
Mudanya Müterakesi (11 Ekim 1922)
Türk-Yunan savasini sona erdiren ve Mudanya'da imzalanan anlasma. Bu anlasma ayni zamanda fiilen Kurtulus Savasi'nin sonu anlamina da geliyordu.
Saltanatin kaldirilmasi (1 Kasim 1922 )
Milli irade tümüyle TBMM'nin eline geçmis, padisah Vahidettin Ingilizler'in elinde kukla bir padisaha dönüsmüstü. Bunun sonucunda artik son bagin da kesilip atilmasi gerekiyordu. Bu nedenle TBMM aldigi bir kararla Saltanatin kaldirildigini bildirdi.
Vahidettin Istanbul'dan ayrildi (17 Kasim 1922)
Son Osmanli padisahi Vahidettin, Malaya isimli Ingiliz zirhlisina binerek Istanbul'dan ayrilip, Malta'ya gitti.
Atatürk evlendi (29 Ocak 1923)
Mustafa Kemal Atatürk, Izmir'in taninmis ailelerinden Usakizade Muammer Bey'in kizi Latife Hanim'la (Usakligil) evlendi. Bu evlilik 2,5 yil sürecek ve 5 Agustos 1925'te bosanma ile sonuçlanacakti.
Atesten Gömlek (1923)
Kurtulus savasini konu alan ilk film "Atesten Gömlek" çevrildi. Yönetmenligini Muhsin Ertugrul'un yaptigi filmde Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir oynadilar.
Mübadele (30 Ocak 1923)
Yunanistan'la imzalanan anlasma geregi Yunanistan'daki Türk ve Müslümanlarla Türkiye'deki Rumlarin karsilikli olarak degistirilmesi planlandi. Mübadele anlasmasi 1 Mayis 1923'ten itibaren fiilen uygulanmaya basladi.
Izmir Iktisat Kongresi (17 Subat-4 Mart 1923)
Cumhuriyetin ilk iktisat kongresi Izmir'de toplandi. Bu kongrede serbest tesebbüsün tesvik edilmesi karara baglanirken, fiili politikada "Karma ekonomi"nin önemi üzerinde durulmustur.
Lozan Konferansi (24 Temmuz 1923)
Isviçre'nin Lozan kentinde tertiplenen konferansa itilaf devletlerinin yanisira, bogazlara taraf olan ülkelerden temsilciler katilmistir. Konferansa Türkiye savastan galip çikan bir ülke olarak katilmis, Ismet Inönü Disisleri Bakani sifati ile gelmistir. Konferansa Istanbul hükümeti de katilmak istemisse de, Ankara hükümeti tarafindan reddedilmistir. Bir süre ara verilen görüsmelere 23 Nisan 1923'te tekrar baslanmis olup, Türkiye Musul ve Hatay sorunu hariç birçok konuyu netlestirmis, Osmanli borçlarini ödemeyi kabul etmis, 12 adayi Italyan denetimine birakmis ve tüm dünyaya bagimsiz-egemen bir devlet oldugunu göstermistir. Lozan anlasmasi ile 'Sevr' tarihin çöp sepetine gitmistir.
CHF'nin Kurulusu (11 Eylül 1923)
Kurtulus Savasi'nin nüvelerini olusturan "Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyetleri"nin "Cumhuriyet Halk Firkasi" adi altinda bir çati altinda toplanmasi sonucu olusan Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucu partisi. Ilk genel baskani bizzat Mustafa Kemal Atatürk'tür. "9 Umde"si(Sonradan "6 Ok"a dönüsmüstür) ilk siyasi programidir. Cumhuriyetin siyasi kadrolari bu partiden yetismistir. Uzun yillar "Tek Parti" olarak faaliyet göstermis, birçok Cumhuriyet devrimi ve atilimina önderlik etmistir. Ilerleyen yillarda Cumhuriyet Halk Partisi adini almistir.
Ankara Baskent (13 Ekim 1923)
Kurtulus Savasi sonrasi fiili merkez olan olan Ankara, artik resmen siyasi merkez kabul edildi. Böylelikle yüzyillardir Istanbul'un elinde olan "Baskent"lik Ankara'ya geçiyordu.
Cumhuriyetin Ilani (29 Ekim 1923)
Bir gece önceden Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaslari tarafindan bir yemek daveti esnasinda kararlastirilan Cumhuriyetin ilani TBMM'nin o günkü toplantisinda 1921 anayasasina eklenen madde ile "Türkiye devletinin sekli Cumhuriyettir" ibaresiyle karar altina alindi. TBMM'nin o günkü oturumuna 158 milletvekili katilmis ve teklif oy birligiyle kabul edilmistir. Cumhurbaskanligina ise gene oy birligiyle Mustafa Kemal Pasa seçilmistir.
TBMM Baskanligi (1 Kasim 1923)
Cumhuriyet sonrasinin ilk TBMM baskanligina ise Fethi Okyar seçilmistir.
'Resimli Ay' yayinlandi (1 Subat 1924)
Zekeriya Sertel tarafindan yayinlanan "Resimli Ay" yayin hayatina basladi. Resimli Ay muhalif bir kimlikteydi.
Hilafetin Kaldirilmasi (3 Mart 1924)
1922'de kaldirilan saltanattan sonra sira hilafetin kaldirilmasina gelmisti. Ancak meclis içindeki kimi güçlerin bu konudaki farkli tutum alislari ve çelismeleri kararin alinmasini geciktirmis oldu. Rauf Orbay, Adnan Adivar, Rafet Bele gibi ünlü isimler halife Abdülmecit Efendi'yi ziyaret ederek destek belirttiler. O dönem için büyük olay Imam 3. Aga Han'in mektubu da hilafetin korunmasi tavsiyesi içeriyordu. Bu mektubu yayinlayan Hüseyin Cahit Yalçin, Ahmet Cevdet ve Velid Ebüzziya gibi gazeteciler tutuklandi. Bu olaylarin sonunda Urfa milletvekili Seyh Saffet Efendi ve 50 arkadasinin teklifiyle hilafet kaldirildi ve halife Abdülmecit Efendi apar topar yurtdisina çikartildi. Böylelikle eski rejimin son kalintisi da temizlenmis oluyordu.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)
Milli Egitimde Birlik ilkesinin yerlestirildigi "Tevhid-i Tedrisat Kanunu" ile ders programlari ve teskilatlanma Milli Egitim Bakanligina baglaniyor ve cumhuriyetin ilkelerini "tek elden" yayacak bir anlayis benimseniyordu.
Teskilat-i Esasiye Kanunu (20 Nisan 1924)
Cumhuriyet sonrasinin ilk anayasasi kabul edildi. Devletin kurumlari ve iliskileri tarif edildi.
150'likler sürgünde (1 Haziran 1924)
Lozan Baris görüsmeleri esnasinda Milli Mücadele aleyhine faaliyet gösterdikleri gerekçesiyle af kanunu disinda tutulan, 150'likler diye bilinen kisilerin listesi çikartildi. Bu kisiler sürgüne gönderildiler. 15 Haziran'da vatandasliktan çikartildilar. Bunlar arasinda Ali Galip, Çerkez Ethem, Refik Halit Karay, Refi Cevat Ulunay, Riza Tevfik gibi isimler bulunuyordu.
Türkiye Is Bankasi (26 Agustos 1924)
Yeni Türkiye ekonomisinin temel direklerinden Türkiye Is Bankasi kuruldu. Ilk genel müdürlügüne o zaman iktisat vekili olan Mahmut Celal Bey,(Bayar) getirildi.
Ziya Gökalp öldü (25 Ekim 1924)
Türk milliyetçiliginin fikir babasi ve sosyolog Ziya Gökalp öldü.
Terakkiperver Cumhuriyet Firkasi (17 Kasim 1924)
Cumnhuriyet döneminin ilk muhalefet partisi "Terakkiperver Cumhuriyet Firkasi" bizzat CHF'nin önde gelenlerince kuruldu. Bunlar arasinda Kazim Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Adnan Adivar, Refet Bele gibi isimler vardi.
Ilk bacak güzeli (1925)
Ilk bacak güzeli seçimine 3 genç kiz katildi. Enise isimli bir kolejli kiz birinci oldu.
Seyh Sait Isyani (11 Subat 1925):
Bingöl'ün genç ilçesinde Seyh Sait önderliginde gerici ve ayrilikçi bir hareket basladi. Ayaklanma Diyarbakir'a da siçradi. Asilerle Cumhuriyet ordusu arasinda siddetli çatismalar meydana geldi.
Takrir-i Sükun Kanunu (4 Mart 1925)
Hükümete 2 yil için olaganüstü yetkiler veren bu kanunla ayaklanmalarin bastirilmasi hedeflendi. Yeni Istiklal Mahkemeleri kuruldu. Yumusak giden süreç birden sertlesti ve içe kapandi.
Seyh Sait'in Yakalanisi (12 Nisan 1925)
Ayaklanmanin elebasi Seyh Sait ve arkadaslari yakalandi. Mahkemelerine 27 Mayis 1925'te baslandi ve 29 Haziran'da Diyarbakir Istiklal Mahkemesi Seyh Sait ve 46 yandasini ölüme mahkum etti.
Terakkiperver Cumhuriyet Firkasi Kapatildi (3 Haziran 1925)
Adnan Adivar, Rauf Orbay, Kazim Karabekir gibi muhaliflerin kurdugu CHP'den bagimsiz ilk siyaset olusumu Ankara Istiklal Mahkemesince "sakincali" bulunup, Takrir-i Sükun kanununa dayanilarak kapatildi. Böylelikle 'tek parti' anlayisinin daha uzun süre terkedilmeyecegi anlasildi.
Seyh Sait'in Idami (30 Haziran 1925)
Ölüm kararlari yerine getirildi.
Sapka Kanunu (28 Kasim 1925)
Cumhuriyetin hedefleri arasinda, modern kilik kiyafet hedefleri de vardi. Bunun için bizzat Atatürk'ün, halka gösterdigi örnekler birer birer kanunlasti. Bunlar arasinda "Sapka Kanunu"da vardir. Modernlesmenin bir simgesi olarak kabul edilmistir.
Ilk Cumhuriyet Altini (5 Ekim 1925)
Ilk Cumhuriyet Altini Istanbul darphanesinde basildi.
Tekke ve zaviyelerin kapatilmasi (30 Kasim 1925)
Tekke ve zaviyelerin kapatilmasi ve türbedarliktaki birtakim ünvanlarin yasaklanmasina dair kanun kabul edildi. Böylelikle "gericilik merkezleri" olabilecek tekke ve zaviyeler kamu yasamindan uzaklastiriliyordu.
Darülbedayi (1926)
Istanbul sehir tiyatrolarinin atasi "Darülbedayi" kurumlasti. 1934'te ismi "Istanbul Sehir Tiyatrolari" olarak degisti.
Iskilipli Atif Hoca'nin idami (4 Subat 1926)
"Frenk Mukallitligi ve Sapka" adli risalenin yazari Iskilipli Atif Hoca'nin idami Ankara Istiklal Mahkemesi kararina göre gerçeklestirildi.
Medeni Kanunun Kabulü (17 Subat 1926)
Türk Medeni Kanunu kabul edildi. Medeni nikah esasi resmen yürürlüge girdi. Bu süreç kadinlar lehine bazi hukuki düzenlemeleri beraberinde getirdi.
Tayyare Piyangosu (19 Nisan 1926)
Cumhuriyetin ilk "Tayyare Piyangosu" tertiplendi. Ikramiye miktari 7.500.000 lira idi.
Vahidettin öldü (15 Mayis 1926)
Son Osmanli padisahi VI. Mehmet Vahidettin San Remo'da vefat etti.
Musul Sorunu (5 Haziran 1926)
Musul vilayeti Misak-i Milli'ye göre önceleri Türkiye sinirlarindaydi. Ancak Mudanya Mütarekesi imzalandiginda Musul halen Ingiliz isgalinde görünüyordu. Sorun Lozan'da da çözülemeyince sonunda konuyu Milletler Cemiyeti'nin çözmesi kararlastirildi. Milletler Cemiyeti'nin baglayici kararina göre Musul Irak topraklari içinde birakildi. Türkiye sadece 25 yil boyunca Musul Petrolleri'nden %10 pay aldi.
Izmir Suikasti (16 Haziran 1926)
Mustafa Kemal'in Izmir'e yapacagi seyahati firsat bilen eski ittihatçilar Atatürk'e karsi bir suikast hazirladilar. Ziya Hursit ve adamlari Atatürk'e Gaffarzade Oteli yakininda silah ve bombalarla saldiracaklardi. Ancak suikastçilerin Sakiz adasina kaçmasini saglayacak motorcu Sevki korkuya kapilip, durumu Vali Kazim Dirik'e bildirecek ve aralirinda birçok ünlü ismin de bulundugu suikastçiler tutuklanip, yargilanacaklardi. Bunlarin önderleri idam edildi. Böylelikle eski Ittihat Terakki geleneginin son kadrolariyla da hesaplasilmis oluyordu.
Kabotaj Kanunu (1 Temmuz 1926)
Türk deniz tasimaciligindaki hükümranlik haklarini düzenleyen kanun onaylandi.
Ilk seker fabrikasi (26 Kasim 1926)
Türkiye'nin ilk seker fabrikasi Alpullu faaliyetine basladi.
Istiklal Mahkemelerinin Kapatilmasi(7 Mart 1927)
Istiklal Mahkemeleri kapatildi.
Mustafa Kemal Istanbul'da (1 Temmuz 1927)
Mustafa Kemal Atatürk, 8 yil sonra Istanbul'a döndü ve Dolmabahçe Sarayi'na yerlesti.
Nutuk/Söylev (15-20 Ekim 1927)
Mustafa Kemal Atatürk CHP 2. Büyük Kongre'sinde Büyük Nutkunu (Söylev) okudu. Nutuk, Türk Kurtulus savasinin gün gün degerlendirilmesini ve temel ilkelerini kapsiyordu.
Komünist Tevkifati (25 Ekim 1927)
Basinda Sefik Hüsnü Degmer ve Vedat Nedim Tör'ün bulundugu gizli TKP örgütlenmesine yönelik tutuklamalar yapildi.
Ilk nüfus sayimi (28 Ekim 1927)
Cumhuriyetin ilk nüfus sayimi yapildi. Bu tarihteki nüfusumuz 13.648.270 olarak saptandi.
Süreyya Opereti (15 Haz 1928)
Dönemin en çok tutulan opereti sahneye kondu.
Havuz Yavuz Davasi (16 Nisan 1928)
Türkiye'nin bilinen ilk yolsuzluk davasi basladi. Yavuz zirhlisinin onariminda yolsuzluk yapildigi iddiasiyla eski bahriye naziri Ihsan Bey, 2 yil 2 ay hapse mahkum oldu.
"Putlari Yikiyoruz" (1929)
Türk edebiyatinda ilk kusak çatismasi Resimli Ay dergisinde Nazim Hikmet tarafindan baslatildi.
Ankara Palas Oteli Açildi (17 Nisan 1928)
Ünlü Cumhuriyet balolarinin verildigi ve Ankara'daki Cumhuriyet elitlerinin ugrak yeri Ankara Palas Oteli hizmete açildi. Ankara Palas Cumhuriyetin simgelerinden biri olmustur.
Harf Devrimi (1 Kasim 1928)
Cumhuriyetin en önemli adimlarindan biri olan Arap Harflerinin terkedilmesi 1353 sayili "Türk Harflerinin kabul ve tetkiki hakkindaki kanun"la yürürlüge girdi. 1926'da baslayan çalismalar böylelikle resmilesiyor, kademeli olarak yeni kusak ve devlet yazismalari latin harfleriyle yapiliyordu.
Türk Dil Kurumu kuruldu (11 Kasim 1928)
Yeni dil çabalarina paralel Türk Dil Kurumu bizzat Atatürk'ün katkilariyla kuruldu.
Ilk Türkiye Güzeli (1929)
Feriha Tevfik Hanim, Cumhuriyet Gazetesi tarafindan tertiplenen ilk güzellik yarismasinin birincisi oldu.
Troçki Istanbul'da (12 subat 1929)
Sovyetler Birligi eski Disisleri Halk Komiseri Leon Troçki, Stalin'in emriyle sürgün edilerek Istanbul'a geldi. Troçki Büyükada'ya yerlesti.
Bekarlik vergisi (18 Mart 1929)
Yozgat Milletvekili Süleyman Sirri Bey tarafindan "Bekarlik Vergisi" önerildi. Amaç evlilik ve çocuk sahibi olmanin özendirilmesiydi.
Yerli Mallari Haftasi (25 Aralik 1929)
Bir kanunla "Milli Tasarruf Günü" kabul edilen bu gün ondan sonra "Yerli Mallari Haftasi" olarak anilacakti. Uzun yillar Cumhuriyet kusaklarinca benimsendi. Simgesi "kumbara" oldu.
A l m a n a k 2 0 0 0
Türkiye'de Yüzyilin en önemli olaylari:
(1930-1939)
Merkez Bankasi kuruldu (11 Haziran 1930)
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasi kuruldu.
Serbest Cumhuriyet Firkasi (12 Agustos 1930)
Ikinci demokrasi denemesi olarak Fethi Okyar baskanliginda "Serbest Cumhuriyet Firkasi" kuruldu.
Agri Ayaklanmasi (7-14 Eylül 1930)
Agri'da baslayan ayrilikçi kürt isyani bastirildi.
SCF'ini feshi (17 Kasim 1930)
Ömrü 4 ay süren Serbest Cumhuriyet Firkasi ülkede demokrasi için henüz sartlarin olusmadigi gözönüne alinarak, kendi kendini feshetti.
Menemen Olayi (23 Aralik 1930)
Izmir'in Menemen ilçesinde Naksibendi tarikatina bagli Dervis Mehmedi tarafindan gerici bir ayaklanma tertiplendi. Bir manga askeriyle gericilerin üzerine yürüyen astegmen Mustafa Fehmi Kubilay sehit edildi. Basi bir kaziga geçirilerek caddelerde dolastirildi. Isyan, askeri birliklerce hemen bastirildi. Dervis Mehmedi ve arkadaslari öldürüldü. Yakalanan digerleri Orgeneral Mustafa Muglali baskanligindaki mahkemede ayrica ölüm cezasina çarptirilmistir.
Ilk müstehcen Nesriyat davasi (10 Agustos 1931)
Vala Nurettin'in Aksam Gazetesinde tefrika edilen "Rahipler ve Rahibeler Arasinda" romanindan dolayi dava açildi.
Vecihi Hürkus'un çabalari (1931)
Türk tayyareciliginin babasi olarak tayyaresiyle birlikte yurt gezilerine çikarak havaciligi sevdirmeye çalismis, konferanslar vermistir. Sivil havaciliga katkilariyla tarihe geçmistir.
Kadro Hareketi (Ocak 1932)
Türkiye Cumhuriyeti tarihinini en parlak aydin atilimlarindan Kadro Dergisi çikti. Kadro Dergisi Cumhuriyetin en güzide aydinlarini çevresine toplamis ve bir "medeniyet" projesi olusturmaya çalismisti. Kuruculari arasinda Sevket Süreyya Aydemir, Burhan Asaf Belge, Yakup Kadri Karaosanoglu, Vedat Nedim Tör, Firüzan Hüsrev Tökin gibi aydinlar vardi. Ocak 1935'te kapatilmistir.
Halkevleri kuruldu (19 Subat 1932)
Cumhuriyet kusaklarinin egitiminde ve kültürel hayatinda önemli rol oynayan halkevleri kuruldu.
Ezanin Türkçe okunmasi (18 Temmuz 1932)
Ezanin Türkçe okunmasina baslandi.
Türkiye, Milletler Cemiyeti'nde (18 Temmuz 1932)
Türkiye Milletler Cemiyeti'ne kabul edildi.
Keriman Halis Dünya Güzeli (31 Temmuz 1932)
Belçika'daki Dünya Güzellik Kraliçesi Yarismasini bir Türk kizi, Keriman Halis Ece seçildi.
Yo Yo çilginligi (1932)
Dünyayi etkiliyen "Yo Yo" oyuncagi çilginligi Türkiye'yi de sardi. Tahtakale dükkanlari sadece yoyo imal edip, satmakla mesgul oldu. Belediye Kasim ayinda bu oyunun satisini yasaklamak zorunda kaldi.
Vagon-Li Olayi (22 Subat 1933)
Fransiz Vagon-Li (Yatakli Vagonlar) sirketinde Türkçe konusan bir memuru müdürün azarlamasi üzerine çikan olaylarda sirketin acentasi tahrip edildi.
Razgrad Olaylari (20 Nisan 1933)
17 Nisan günü Bulgaristan'in Razgrad sehrindeki Türk mezarligina yapilan saldirilar üzerine Istanbul'da MTTB büyük bir protesto gösterisi düzenledi.
Üniversite reformu (1933)
Almanya'da Nazi teröründen kaçan Alman Bilim adamlari Türkiye'ye gelerek birçok fakülte, kürsü ve yeni bilimsel çalismanin baslangicina önayak oldular. Bu dönemde Türkiye'de bilim büyük bir siçrama yapti. Bu süreçte "Darülfünun" kapandi ve modern anlamda "üniversite" kanunlasti.
"Lüküs Hayat" Opereti (1933)
Kusaklarin hafizasina yer edecek "Lüküs Hayat" opereti Ilk defa Ses Tiyatrosu'nda Avni Dilligil tarafindan sahneye kondu.
Cumhuriyetin 10. Yili (29 Ekim 1933)
Cumhuriyetin 10. Yili büyük coskuyla kutlandi. "10. Yil Marsi" halen söylenmektedir.
"Leblebici Horhor" (1934)
Bir Türk filmi ilk defa ödül aldi. Muhsin Ertugrul'un çektigi ve senaryosunu Mümtaz Osman takma adiyla Nazim Hikmet'in yazdigi "Leblebici Horhor" 1934 2.Venedik Film Festivali'nde Türkiye'ye ilk uluslararasi ödülü getirdi.
Sah Pehlevi Türkiye'de (10 Haziran-6 Temmuz)
Iran sahi Riza Pehlevi Türkiye'ye geldi.
Lakap ve ünvanlarin kaldirilmasi (26 Kasim 1934)
Efendi, Bey, Pasa gibi lakaplarin kullanilamayacagi karar baglandi. Soyadi kanunu düzenlendi.
Bazi kisvelerin giyilemeyecegine dair kanun (3 Aralik 1934)
Ibadet durumlari hariç bazi kisvelerin giyilemeyecegine dair kanun karara baglandi.
Türk Kadinina Milletvekilli seçme ve seçilme hakki (5 Aralik 1934)
Ismet Inönü ve 191 arkadasinin önermesiyle Türk kadina milletvekili seçme ve seçilme hakki verildi. Bu kanun sonrasi 8 Subat 1935'te yapilan seçimlerde ilk olarak 18 kadin milletvekili TBMM'ye girdi.
Türk Tarih Kurumunun kurulmasi (1935)
Türk tarihinin incelenmesinde ilk bilimsel kurum olan Türk Tarih Kurumu kuruldu.
"Batakli Damin Kizi Aysel" (1935)
Türkiye'de ilk köy filmi sayilan "Batakli Damin Kizi Aysel" çekildi ve gösterime girdi. Muhsin Ertugrul'un yönettigi filmde Cahide Sonku ve Talat Artemel basrolleri oynadilar.
Atatürk'e Suikast Plani (21 Agustos 1935)
Suriye'den Ataürk'e suikast yapmak üzere gizlice giris yapan 5 kisi yakalandi. Olaya Urfa milletvekili Ali Saip Ursavas'in da dahil oldugu anlasildi. Suikasti Çerkez Ethem ve yandaslarinin planladigi ortaya çikti.
Mason Faaliyeti durdu (10 Ekim 1935)
Hükümetten gelen telkinler üzerine Türkiye'de faaliyet gösteren Mason Localari faliyetlerine ara verdiler.
Montrö Sözlesmesi (20 Temmuz 1936)
Sözlesme Bogazlarin hukuki statüsünün düzenlenmesine yönelik imzalandi. Böylelikle bogazlardan taraf ülke gemilerinin geçisi kurallara baglandi.
CHP'nin Alti Oku (5 Subat 1937)
Yapilan Anayasa degisikligi ile CHP'nin 6 Oku, Türkiye Cumhuriyeti devletinin nitelikleri haline geldi. Böylelikle Parti/Devlet bütünlesmesi anayasal bir hale geldi.
Dersim Isyani (21 Mart-22 Ekim 1937)
Dersim bölgesinde merkezi otoriteye isyan hareketi basladi. 6 aydan fazla süren isyan hareketi oldukça kanli sonuçlara yol açti. Sonunda isyan bastirilirken 58 isyanci yargilandi. Bunlarin 11'i idama mahkum oldu.
Ilk Travesti (1937)
Izmir'li doktor Kamil Bey'in kadin kiligindaki fotograflari basinda yeraldi.
Harpokulu Davasi (29 Mart 1938)
Askeri isyana tesvik ve komünizm propagandasi yapmaktan Nazim Hikmet 15 yil agir hapse mahkum oldu.
150'liklerin affi (29 Mayis 1938)
150'likler diye bilinen ve vatana ihanetle suçlanmis çesitli kisilerin affi Cumhuriyetin 15. Yili dolayisiyla af kanunu kapsamina alindi.
Hatay'in Bagimsizligi (2 Eylül 1938)
Suriye ve Fransa ile sorun olan Hatay ilinin bagimsizligi ilan edildi. Cumhurbaskanligina Tayfur Sökmen seçildi. 29 Haziran 1938'de de Hatay Türkiye'ye katilma karari aldi.
Atatürk'ün Ölümü (10 Kasim 1938)
Cumhuriyetin kurucusu ve "Büyük Önder" Mustafa Kemal Atatürk 09:05'te Dolmabahçe Sarayi'nda vefat etti.
Ismet Inönü Cumhurbaskani (11 Kasim 1938)
Atatürk'ün ölümü üzerine "Ikinci Adam" Ismet Inönü oybirligiyle Cumhurbaskanligina seçildi.
Inönü "Milli Sef" (26 Aralik 1938)
CHP Olaganüstü Kurultayi'nda Ismet Inönü'ye "Degismez Genel Baskan" ünvani verildi. Ayrica "Milli Sef" olarak anildi.
Ekrem Köning Olayi (Ocak 1939)
Türkiye Cumhuriyeti'nin adini sahte belgeler kullanarak zora sokan Ekrem Köning'in dolaplarini ortaya çikaran mahkemedir. Köning Kanada'dan Türkiye için 50 uçak alinacakmis gibi gösterip, bu uçaklari Ispanyol milliyetçilerine satmisti.
Hatay Türkiye'de (7 Temmuz 1939)
Daha önce Türkiye'ye katilma karari alan Hatay Devleti, fiilen Türkiye'nin ili oldu.
Erzincan Depremi (27 Aralik 1939)
Erzincan ve çevresinde meydana gelen 8 siddetindeki depremde binlerce ev yikilirken, 33.000 kisi öldü.
Afrodit'e Müstehcenlik Davasi (10 Ocak 1940)
Fransiz yazar Pierre Louys'un "Afrodit" isimli romanina müstehcenlikten dava açildi. Türkçeye Nasuhi Baydar'in çevirdigi ve Semih Lütfi Erciyas'in bastigi kitap uzun ve münakasali durusmalardan sonra aklandi.
Dünya Klasikleri Türkçe'de (1940)
Milli Egitim Bakani Hasan Ali Yücel'in tesvigi ve tercüme bürosunun gayretleriyle bugüne kadar en büyük kültür olaylarindan kabul edilen "MEB Dünya Klasikleri" Türkçeye kazandirildi.
Köy Enstitüleri Kanunu (17 Nisan 1940)
Cumhuriyet tarihinin en önemli egitim hamleleri arasinda yeralan Köy Enstitülerinin kurulmasi kanunlasarak yürürlüge girdi. Enstitüler 1954'te kapatildi.
Türk-Alman Pakti (18 Haziran 1941)
Türk-Alman saldirmazlik pakti imzalandi.
Refah Faciasi (23 Haziran 1941)
2. Dünya Savasi baslamadan Ingiltere'ye siparis edilen 4 denizalti ve 4 muhripi teslim almak için yola çikan Refah Silebi batirildi. Mersin Limanindan Misir'in Iskenderiye Limanina giderken gece vakti atilan bir torpido sonucu gemi sulara gömüldü. Gemide yaklasik 150 kadar mürettebat bulunmaktaydi.
Varlik Vergisi (11 Kasim 1941)
Özellikle gayrimüslüm ticaret erbabini hedefleyen "varlik vergisi" kanunu çikartildi. Uygulama 1,5 yil sürdü. Ödeme yapmayanlar çalisma kamplarina gönderildi.
Von Papen'e Suikast(1942)
Almanya'nin Türkiye Büyükelçisi Von Papen'e Ankara'da bir suikast girisiminde bulunuldu.
Atilay Denizaltisi (14 Temmuz 1942)
Atilay denizaltimiz batti. 90 denizciyi kaybettik.
Roosevelt-Inönü-Churchill bulusmasi (7 Aralik 1943)
Amerikan baskani Roosevelt, Ingiltere basbakani Churchill ve Türkiye'yi temsilen Ismet Inönü Kahire'de bulustular. 2. Dünya Savasinin gidisati üzerine konustular.
Irkçi-Turanci Davasi (7 Eylül 1944)
Aralarinda Reha Oguz Türkkan, Fethi Tevetoglu, Nihal Atsiz, Zeki Velidi Togan ve Alpaslan Türkes gibi isimlerin bulundugu "Irkçi-Turancilar Davasi" basladi.
Almanya'ya savas (23 Subat 1945)
Türkiye Almanya'ya kagit üzerinde savas ilan etti.
Tan Olayi (4 Aralik 1945)
Dönemin en taninmis ve sol egilimli gazetelerinden "Tan" gazetesi ve matbaasi kiskirtma sonucu ögrencilerce basildi. Gazete ve matbaa tahrip edildi.
Demokrat Parti kuruldu (7 Ocak 1946)
Celal Bayar ve Adnan Menderes gibi isimlerden olusan bir grup CHP'den ayrilarak, Demokrat Parti'yi kurdular.
Missouri Istanbul'da (5 Nisan 1946)
ABD Donanmasina ait Missouri savas gemisi Istanbul'a geldi. Gemi, Amerika'da ölen elçimiz Münir Ertegün'ün tabutunu tasiyordu. Bu ziyaret basit bir ziyaret olmayip, Türk-ABD iliskileri için jest olarak algilandi.
Varto Depremi (31 Mayis 1946)
Varto'da meydana gelen depremde 3000 bina çöktü, 839 kisi öldü.
Ilk Çok Partili Seçimler (21 Temmuz 1946)
Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partili seçimi yapildi. CHP 396, DP 61 milletvekili çikardi.
ABD Yardimi (12 Mart 1947)
Cumhuriyet tarihi içinde ilk ABD yardimi gündeme geldi. Böylelikle daha sonra ABD ile gelisecek iliskilerin temeli o günlerde atildi.
Kazim Karabekir öldü (25 Ocak 1948)
Kurtulus Savasi komutanlarindan Kazim Karabekir öldü.
Türkiye OECD'de (3 Nisan 1948)
Türkiye Avrupa Ekonomik Isbirligi'ne katildi.
Türkiye Avrupa Konseyinde (5 Mayis 1949)
Türkiye Avrupa Konseyine katildi.
Türkiye'de Yüzyilin en önemli olaylari:
(1950-1959)
Muglali Davasi (2 Mart 1950)
Orgeneral Mustafa Muglali idama mahkum oldu. Cezasi sonra müebbete çevrildi. Karara gerekçe olan olay Van'in Özalp ilçesinde 33 köylünün öldürülmesiydi.
Maresal Çakmak öldü (10 Nisan 1950)
Kurtulus Savasi komutanlarindan Maresal Fevzi Çakmak öldü.
DP Iktidari ve Seçimler (14 Mayis 1950)
O güne kadarki CHP'nin tek parti iktidarina seçimler yoluyla son verildi. "Yeter, söz milletindir!" siariyla yola çikan Demokrat Parti 14 Mayis'taki seçimlerde 396 milletvekili çikartarak tek basina iktidar oldu. CHP 68 milletvekili çikartabildi. Celal Bayar Cmhurbaskani, Adnan Menderes Basbakan oldu. Böylelikle yeni bir dönem basliyordu.
Arapça Ezan okunmasi (16 Haziran 1950)
DP iktidarinin ilk icraatlarindan birisi Türkçe okunan ezanin tekrar Arapça okunmasini saglamak oldu.
Ilk Dördüzler (22 Temmuz 1950)
Türkiye'nin ilk dördüzleri Izmir'de dogdu. Adlari Hürriyet, Adalet, Uhuvvat ve Müsavat kondu.
Türk Tugayi Kore'de (17 Ekim 1950)
Meclise danisilmadan ABD ile kurulan iliskiler neticesi ilk Türk Tugayi Kore'ye gönderildi.
Halkevleri kapatildi (8 Agustos 1951)
Cumhuriyetin en önemli sosyal kurumlarindan halk evleri DP iktidari tarafindan kapatildi.
TKP Tevkifati (26 Ekim 1951)
Illegal TKP'ye yönelik büyük çapta tevkifat yapildi. Tutuklananlar arasinda Zeki Bastimar, Mihri Belli, gibi taninmis isimler vardi.
Din Dersleri (4 Kasim 1951)
Ilkokullarin ders programlarina din dersi alindi.
"Kanun Namina" (1952)
Ömer Lütfü Akad'in "Kanun Namina" filmi Türk sinemasinin en basarili filmi sayildi. Gerçek bir cinayetten yola çikan film'de Ayhan Isik devlesmisti.
NATO üyeligi (18 Subat 1952)
Türkiye Kuzey Atlantik Assamblesi'ne (NATO) üye oldu. Bunun neticesi olarak topraklarimiza ABD askeri üsleri kurulmaya baslandi.
Günseli Basar Avrupa Güzeli (20 Agustos 1952)
Avrupa güzellik yarismasini bir Türk kizi Günseli Basar kazandi.
Ilk renkli film "Halici Kiz" (1953)
Türk sinema tarihinin ilk renkli filmi "Halici Kiz" gösterime girdi. Film Yapi Kredi ve Dogan Kardes destegiyle, Muhsin Ertugrul tarafindan çekildi. Vedat Nedim Tör senaryosunu yazdi.
Dumlupinar Faciasi (4 Nisan 1953)
Deniz Kuvvetlerimizin Dumlupinar denizaltisi, Çanakkkale Bogazi'nda Naboland isimli Isveç silebiyle çarpisti. 88 denizci diri diri sulara gömüldü.
Insan Haklari Sözlesmesi (20 Mart 1954)
Türkiye Avrupa Insan Haklari Sözlesmesine imza atti.
6-7 Eylül Olaylari (6-7 Eylül 1955)
Selanik'te Atatürk'ün evine bomba atildigi söylentileri üzerine basta Rumlar olmak üzere, Ermeni ve Musevi azinliga yönelik saldirilar oldu. Birçok bina ve isyeri tahrip edildi. Sikiyönetim ilan edildi. Olay komünistlerin üzerine yikildi. 27 Mayis Ihtilali sonrasi, olaylarin DP tarafindan tertiplendigi iddiasiyla Yassiada Mahkemesi tarafindan yargilanan yöneticiler çesitli cezalara çarptirildi.
Genel Seçimler (27 Ekim 1957)
Genel seçimler yapildi. Demokrat parti %48 oyla iktidarini korurken, muhalefet %52 oy aldi. Seçimlere hile karistigi iddialari ortaya atildi.
Üsküdar Vapuru Faciasi (1 Mart 1958)
Üsküdar Vapuru Izmit körfezinde firtina sonucu alabora oldu. Içindeki okul ögrencileri boguldu.
Vatan Cephesi (12 Ekim 1958)
DP iktidari ülkede demokratiklesmeyi saglamak iddiasiyla gelmis, ancak uygulamasiyla ülkede cephelesmeyi arttirmis, kendi disindaki siyasi güçleri tasfiye etmeye çalismisti. Bu uygulamalardan birisi de "Vatan Cephesi" adiyla yapilan uygulamadir. CHP'ye karsi kisileri ancak vatansever gören bu anlayis neticesi, radyolarda isim listeleri yayinlanmaya baslandi.
Yahya Kemal Öldü (1 Kasim 1958)
Sair Yahya Kemal Beyatli öldü.
Menderes'in uçagi düstü(17 Subat 1959)
DP Genel Baskani ve Basbakan Adnan Menderes'i Londra'ya götüren uçak düstü. 14 kisi öldü. Adnan Menderes sag olarak kurtuldu.
Usak Olaylari (7 Mayis 1959)
CHP genel baskani Ismet Inönü, Usak'ta DP'li bir grup tarafindan saldiriya ugradi. Tansiyon daha da gerginlesti.
A l m a n a k 2 0 0 0
Türkiye'de Yüzyilin en önemli olaylari:
(1960-1969)
Tahkikat Komisyonu (18 Nisan 1960)
DP iktidarinin sonunu getiren en önemli olaylardandir. DP iktidari TBMM'de kendi milletvekillerine olaganüstü yetkiler veren ve CHP'yi kapatmayi hedefleyen "tahkikat komisyonlari"ni gündeme getirdi. Ismet Inönü, bunun üzerine DP'liler için ünlü sözü, "Sizi ben bile kurtaramam"i sarfetmistir.
555 K Olaylari (5 Mayis 1960)
Ankara Kizilay'da ögrencilerin DP iktidarini protesto gösterileri. Ayni olaylar esnasinda Adnan Menderes'te saldiriya ugramistir. Bu olaylar DP iktidarinin sonunu getiren olaylar arasindadir.
Harp Okulu Yürüyüsü ((21 Mayis 1960)
Ankara'da Harp Okulu Ögrencilerinin DP aleyhine gösterileri.
27 Mayis Ihtilali (27 Mayis 1960)
Türk Silahli Kuvvetleri DP iktidarini devirerek, yönetimi fiilen eline aldi. Cumhuriyet tarihinin en önemli dönemeçleri arasinda olan bu olayla 10 yillik demokrasi denemesi son buluyordu. Celal Bayar, Adnan Menderes ve DP ileri gelenleri tutuklandilar. Halk bu olayi sevinçle karsiladi. Orduya sevgi tezahüratlarinda bulunuldu. Cemal Gürsel Devlet Baskanligina getirildi.
MBK Kuruldu (12 Haziran 1960)
TBMM'nin yetkileri feshedildi, anayasanin bazi maddeleri geçersiz sayildi. Onun yerine Milli Birlik Komitesi tüm yetkiyi eline aldi. 38 üyeden olusan MBK fiilen ülkeyi yönetmeye basladi.
Yassiada Yargilamalari basladi (14 Ekim 1960)
DP'li yöneticilerin yargilandigi Yassiada mahkemesi basladi. Bu mahkemeler 203 celse sürmüs olup, 529 sanik, 1063 tanik dinlenmistir. 15 kisi ölüm cezasi, 31 kisi müebbet hapis, 418 kisi muhtelif cezalar almis, 123 kisi ise beraat etmistir. MBK, 15 ölüm cezasindan 4'ünü onaylamamis, Celal Bayar'in cezasi yasindan dolayi hapse çevrilmis, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüstü Zorlu'nun idamlari ise onaylamistir.
14'ler Olayi (15 Kasim 1960)
Milli Birlik Komitesi içinde çeliskiler artmis ve bunun sonucunda 14 subay ordudan uzaklastirilarak, yurtdisina "müsavirlik" adi altinda sürgüne gönderildiler. Bu subaylar arasinda Alpaslan Türkes, Orhan Kabibay, Orhan Erkanli, Münir Köseoglu, Mustafa Kaplan, Muzaffer Karan, Sefik Soyuyüce, Fazil Akkoyunlu, Rifat Baykal, Dündar Taser ve Numan Esin vardi.
Yeni Anayasa'nin kabulu (9 Temmuz 1961)
Halk oyuna sunulan yeni anayasa %65 evet, %35 hayir oraniyla kabul edilmistir. Bu anayasa cumhuriyetin en demokratik ve özgürlükleri genisleten anayasasi olarak bilinmektedir.
Idamlar uygulandi (16-17 Eylül 1961)
Yassiada Durusmalari sonucu idama mahkum edilen Hasan Polatkan ve Fatin Rüstü Zorlu Imrali adasinda idam edildiler. Ertesi gün de Adnan Menderes idam edildi. Cumhuriyet tarihinde ilk kez bir basbakan idam ediliyordu.
22 Subat Olayi (22 Subat 1962)
Ankara Harp Okulu komutani Albay Talat Aydemir ve arkadaslari hükümet darbesine kalkistilar. Darbe bastirildi. Katilan subaylar emekliye sevkedildiler ve hükümetle yapilan anlasmaya göre ceza görmediler. Ancak darbeci egilimler ordu içinde güçlenmeye baslamisti.
21-21 Mayis Olayi (20-21 Mayis 1963)
Talat Aydemir'in ikinci defa basarisiz darbe tesebbüsü. Ilkinde affedilen Aydemir ve 7 arkadasi bu kez affedilmeyecek ve idam cezasina çarptirilacaklardi.
Kibris Sorunu (21 Aralik 1963)
Öte yandan Kibris'ta EOKA planlari gündeme gelmisti. Bunun üzerine Türk Jetleri ilk defa Kibris semalarinda göründüler.
"Turist Ömer" tiplemesi (1964)